Musarrât Hadisi Özelinde Şevkânî’nin Görüşleri Üzerine Bir Değerlendirme

Hz. Peygamber’den (sallallâhu aleyhi ve sellem) rivayet edilen bir hadiste, deve ya da koyunların olduğundan daha fazla sütlü gösterilerek satışa arz edilmesi yasaklanmış; böyle bir hayvanı satın alan kişinin muhayyer olduğunu hükme bağlamıştır. Söz konusu hadis “musarrâh hadisi” adıyla anılır. Musarrâh kelimesi, müşterinin rağbetini artırmak için bir süre sütü sağılmayan ve bu şekilde sütlü gösterilen hayvan anlamındadır. Mâlikî, Şâfiî ve Hanbelî fakihler bu hadisle amel ederek müşterinin “tedlis muhayyerliği”ne sahip olduğunu kabul etmektedirler. Tedlis, alışverişte satılık malın kusurunun müşteriden gizlenmesi demektir. Hanefî fakihlerin çoğu ise musarrâh hadisiyle amel etmemekte ve bunun gerekçesi olarak naklî ve aklî birçok izah yapmaktadırlar. Bazılarına göre mensuh olduğu için, bazılarına göre de âmir bir hadis olmadığı, anlaşmazlığa düşenlere tavsiye anlamı içerdiği için musarrâh hadisi delil alınmamıştır. Hanefîler’e göre musarrâh bir hayvan satın alındığında muhayyerlikten bahsedebilmek için satıcının müşteriyi aldatarak hayvanı yüksek fiyattan satması gerekmektedir. Bu çalışmada musarrâh hadisi ile ilgili meseleler, günümüzden yaklaşık iki asır önce yaşamış Muhammed b. Ali eş-Şevkânî’nin (v. 1250/1834) dört mezhep fakihlerinden yaptığı nakiller ve kendi görüşleri üzerinden incelenmeye çalışılacaktır. Mezhep taklidini reddederek ictihadın sürekliliğini savunan ve kendisini mutlak müctehid addeden Şevkânî, Neylü’l-evtâr isimli eserinde musarrâh hadisi ile ilgili mezhep görüşlerini, ihtilafları detaylı bir şekilde incelemiş, kendi tercihlerini belirtmiş, Hanefî fakihlerin musarrâh hadisiyle amel etmeme gerekçelerini eleştirmiştir. Bu çalışmayla Şevkânî’nin nakilleri, görüş ve tenkitleri incelenecek, isabet edip etmediği hususlar belirtilmeye uğraşılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Fıkıh, Muamelat, Muhayyerlik, Musarrat Hadisi, Şevkânî

Assessment Of Shawkani’s Ideas About Musarrat Hadith

Muhammad Ibn Ali al-Shawkani lived in Yemen between the years of 1173 (1760 AH) and 1250 (1834 AH). Through his childhood he received education from both leading scholars and his father in the form of Zaidi method, which was dominant in his homeland. He had received commendation from his peers even before he finished his education. While continuing his own education, he had already become a teacher. In his twenties he started giving fatwa to the questions addressed to him, resulting him being a famous mufti. Alongside giving fatwa and teaching others he has authored a great number of books. Before he was thirty years old, he had left Zaidi school and claimed himself as a Mutlaq Mujtahid. Dedicating himself solely to scholarship, fatwa and authoring he became Head Qadi of Yemen. He stayed in this title until his death and played important roles in the affairs of state. Shawkani refused taqlid and supported the idea of continuous ijtihad. In almost every piece of work he has done, he accused members of schools of putting their school’s masters in front of Allah and his Prophet.

Keywords:

Fiqh, Muamalat, Right of Rescind, Musarrat Hadith, Shawkani,

PDF

___

Abdülazîz el-Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr fî şerhi Usûli’l-Pezdevî. 4 Cilt. Dersaâdet: Şirket-i Sahâfiye-i Osmaniye Matbaası, 1308.
Abdürrezzâk es-Sanʻânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfiʻ es-Sanʻânî el-Himyerî. el-Musannef fi’l-hadîs. Thk. Habîbürrahman el-Aʻzamî. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. Thk. Şuayb el-Arnaût. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. İstanbul: Matbaʻa-i Tevsîʻi’t-Tıbâʻa, 1330.
Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 2000.
Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mesʻûd b. Muhammed el-Ferrâ’. et-Tehzîb fî fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. Thk. Âdil Ahmed Abdülmevcut, Ali Muhammed Muavviz. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1997.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. Thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 2003.
Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kâmûsu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1980.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-Cuʻfî. el-Câmiʻu’s-sahîh. 9 Cilt. Bulak: Mat-baʻatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1311.
Çeker, Orhan. Fıkıh Dersleri 1. Konya: Ensar Yayıncılık, 2005.
Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen. Thk. Şuayb el-Arnaût. 6 Cilt. Bey-rut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
Derdîr, Ebü’l-Berekât Ahmed b. Muhammed b. Ahmed el-Adevî. eş-Şerhu’l-kebîr ʻalâ Muh-tasari Sîdî Halîl (Hâşiye ‘ale’ş-Şerhi’l-kebîr’in hâmişinde). 4 Cilt. Mısır: Dâru İhyâ’i’l-Kütübi’l-ʻArabiyye, ts.
Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arefe. Hâşiye ‘ale’ş-Şerhi’l-kebîr. 4 Cilt. Mısır: Dâru İhyâ’i’l-Kütübi’l-ʻArabiyye, ts. Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eşʻas b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. Thk. Şuayb el-Arnaût. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-ʻÂlemiyye, 2009.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn. Thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 2002.
Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed ed-Dımaşkî. ed-Dürrü’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr (Reddü’l-muhtâr içinde). 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd (Ahmed) b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb el-Büstî. Meʻâlimü’s-Sünen. Thk. Muhammed Râgıb et-Tabbâh. 4 Cilt. Halep: Matbaʻatü Muhammed Râgıb et-Tabbâh, 1932.
İbn Abdülber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. el-İstizkârü’l-câmiʻ li-mezâhibi fukahâ’i’l-emsâr ve ʻulemâ’i’l-aktâr fîmâ tezamme-nehü’l-Muvatta’ min meʻâni’r-re’yi ve’l-âsâr. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 2002.
İbn Abdülber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta’ mine’l-meʻânî ve’l-esânîd. Thk. Mustafa b. Ahmed el-Alevî. 26 Cilt. Mağrib: Matbaʻatü Fedâle, 1992.
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Tâc, 1989.
İbn Emiru Hâc, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Halebî. et-Takrîr ve’t-tahbîr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1999.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-Bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 17 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 2005.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Muhallâ bi’l-âsâr. Thk. Abdulgaffâr Süleyman el-Bündârî. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 2003.
İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muğnî. Thk. Abdullah et-Türkî, Abdulfettâh Muhammed. 15 Cilt. Riyad: Dâru ʻÂlemi’l-Kütüb, 1997.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. es-Sünen. Thk. Şuayb el-Arnaût. 5 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-ʻÂlemiyye, 2009.
İbn Müflih, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Abdillâh er-Râmînî ed-Dımaşkî. el-Mübdiʻ şerhu’l-Mukniʻ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1997.
İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî. ‘Ârizatü’l-ahvezî bi-şerhi Sahîhi’t-Tirmizî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, ts.
İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fethu’l-Kadîr li’l-ʻâcizi’l-fakîr. Thk. Abdurrazzak Gâlib el-Mehdî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 2003.
İbnü’l-Murtazâ, el-Mehdî-Lidînillâh Ahmed b. Yahyâ el-Murtazâ. el-Bahrü’z-zehhâru’l-câmiʻ li-mezâhibi ‘ulemâ’i’l-emsâr fi’l-iʻtikâdâti’d-dîniyye ve’l-letâ’ifi’l-kelâmiyye ve’l-kavâʻidi’l-usûliyye ve’s-sîreti’n-nebeviyye ve’l-ahkâmi’l-fıkhiyye ve’l-mesâ’ili’l-faraziyye ve’l-muharremâti’l-kalbiyye. 5 Cilt. Sanʻa: Dâru’l-Hikmeti’l-Yemâniyye, 1988. İbnü’l-Münzir, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm b. el-Münzir en-Nîsâbûrî. el-İşrâf ʻalâ mezâhibi’l-ulemâ. Thk. Ebû Hammâd Hanîf. 10 Cilt. Acman: Mektebetü’l-Furkân, 1999.
İbnü’r-Rifʻa, Ebü’l-Abbâs Necmüddîn Ahmed b. Muhammed b. Alî el-Ensârî. Kifâyetü’n-nebîh şerhu’t-Tenbîh. Thk. Mecdî Muhammed Sürûr. 21 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 2009.
İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. ‘Ulûmü’l-hadîs. Thk. Nûreddin ʻItr. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 2012.
Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvatta’. Thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-ʻArabî, 1985.
Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Hâvi’l-kebîr. Thk. Ali Muham-med Muavvez, Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 18 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1994.
Merginânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedi’. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Erkam, ts.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiʻu’s-sahîh. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1991.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünen. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1994.
Nesefî, Ebû Hafs Necmüddîn Ömer b. Muhammed b. Ahmed es-Semerkandî. Tılbetü’t-talebe fi’l-ıstılâhâti’l-fıkhiyye. İstanbul: Matbaʻa-i Âmire, 1311.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Minhâc şerhu Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. Thk. Halîl Me’mûn Şîhâ. 18 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1998.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Ravzatü’t-tâlibîn ve ʻumdetü’l-müttakîn. Thk. Abduh Ali Köşk. 8 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Feyhâ, 2012.
Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 31 Cilt. Bey-rut: Dâru’l-Maʻrife, 1989.
Sıddîk Hasan Han, Ebü’t-Tayyib Muhammed Sıddîk Bahâdır Hân b. Hasen b. Alî el-Kannevcî, Ebcedü’l-ʻulûm el-veşyü’l-merkûm fî beyâni ahvâli’l-ʻulûm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 1978.
Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-Sanʻânî el-Yemenî. ed-Devâ’ü’l-ʻâcil fî defʻi’l-ʻadüvvi’s-sâil (Mecmû’atü’r-resâ’ili’l-münîriyye içinde). Kahire: İdâretü’t-Tıbâʻati’l-Münîriyye, 1925.
Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-Sanʻânî el-Yemenî. el-Bedrü’t-tâliʻ bi-mehâsini men baʻde’l-karni’s-sâbiʻ. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-Sanʻânî el-Yemenî. es-Seylü’l-cerrârü’l-mütedeffik ‘alâ hadâ’iki’l-Ezhâr. Thk. Muhammed Subhî b. Hasan Hallak. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2012.
Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-Sanʻânî el-Yemenî. İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hak min ‘ilmi’l-usûl. Thk. Ebû Hafs Sâmî b. el-Arabî. 2 Cilt. Riyad: Dâru’l-Fazîle, 2000.
Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-Sanʻânî el-Yemenî. Neylü’l-evtâr min esrâri Münteka’l-ahbâr. Thk. Muhammed Subhî b. Hasan Hallak. 16 Cilt. Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 2006.
Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb el-Kâhirî. Muğni’l-muhtâc ilâ maʻrifeti meʻânî elfâzi’l-Minhâc. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 2010.
Tahâvî, Ebû Caʻfer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Şerhu meʻâni’l-âsâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʻİlmiyye, 2013.
Tehânevî, Zafer Ahmed b. Latîf el-Osmânî. İʻlâ’ü’s-sünen. Thk. Muhammed Takî Osmânî. 22 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Türâsi’l-ʻArabî, 2013.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmiʻu’s-sahîh. Thk. Ahmed Mu-hammed Şâkir, Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Mısır: Matbaʻatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1977.
Yavuz, Adil. Muhammed b. Ali Şevkânî: Hayatı, İlmî Şahsiyeti ve Hadisçiliği. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2003.
Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî. Tâcü’l-ʻarûs min cevâhiri’l-Kâmûs. Thk. Ali Hilâlî. 40 Cilt. Kuveyt: Matbaʻatü Hukûmeti’l-Kuveyt, 1987.