İslâm ve batı dünyasında kamu yararı bağlamında içkinin yasaklanması: mukayeseli bir araştırma

İslâm’da içkinin haram kılınıp yasaklanması makâsıd-ı şerîa olarak bilinen dinin, canın, malın, aklın ve neslin korunmasına dair temel ilkelerden aklın korunması esasına dayanır. Bu beş ilke hukukta bir ortak değer olarak kamu yararına da temel teşkil eder. Fıkıhta gelenek içerisinde içki içene verilecek cezanın had cezası olduğuna dair genel bir eğilim olmakla birlikte bunu kamu yararı kapsamında ta‘zir cezası olarak değerlendiren alimlerin sayısı da azımsanmayacak derecededir. Bu çalışmada hem İslam Dünyası hem de Batı Dünyasında içkinin yasaklanması ve yasağın korunması noktasında ortaya konulan hukukî yaptırımlara dair uygulamalar karşılaştırmalı olarak ele alınmaktadır. Başta dört halife dönemi olmak üzere ilerleyen tarihi süreçte içki yasağını ihlal edenlere dönük yaptırımlar farklılık arz etse de bunların kamu yararı ortak paydasında birleştiği müşahede edilmektedir. Osmanlı Ceza hukukunda içki içenlere tatbik edilecek cezalar da kamu yararı eksenlidir. Diğer taraftan günümüz bazı İslâm ülkelerinde içki içenlere verilen cezalarla ilgili son zamanlarda yapılan farklı düzenlemelerde kamu yararının gözetildiği görülmektedir. Batı ülkelerine gelince ABD ve İsveç içki konusundaki politikaları ile diğerlerinden ayrışır. ABD’nin içki konusundaki politikası bilindiğinden dolayı bu araştırmada İsveç özgün bir örnek olarak biraz daha ayrıntılı ele alınmıştır.

Prohibition of alcohol in the context of public benefit in the muslim and the western worlds: a comparative study

Drinking wine is mentioned in the Holy Quran as a crime and a sin and it is strictly prohibited. In this respect, it is one of the hudud crimes, but since the penalty for it is not specified in the Quran, there is no certainty in terms of the hadd penalty.

Keywords:

Islamic Law, Alcohol Prohibition, Hadd Ta’zir, Public Benefit,

PDF

___

AHMED b. HANBEL, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Müsned. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995.
AKGÜNDÜZ, Ahmed. Osmanlı Kânunnâmeleri ve Hukûkî Tahlilleri. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları, 1992.
ÂMİR, Abdulazîz Musa. et-Ta‘zîr fi’ş-Şerî’ati’l-İslâmiyye. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1389.
ABDURREZZÂK es-SAN’ÂNÎ, Ebû Bekr b. Hemmâm. el-Musannef. thk. Habîbu’r-Rahman el-A’zamî. Beyrut: yy., 1970.
ASLAN, Nasi. “İslâm-Osmanlı Hukukunun Oluşumunda Fetva ve Kaza Münasebeti”. Dinî Araştırmalar 1/4 (1999), 85-100.
ASLAN, Nasi. “Klasik Dönem Ceza Kanunnâmeleri Bağlamında Osmanlı Hukukunun Şer‘îliği Üzerine”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2003), 17-44.
AVCI, Mustafa. Türk Hukuk Tarihi. Konya: Atlas Yayınları, 6. Basım, 2017.
AVVÂ, Muhammed Selim. Fî Usûli’n-nizâmi’l-cinâi’l-İslâmî. Kahire: Dâru’n-Nahda, 1427.
AYDIN, Mehmet Âkif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta Yayınları, 9. Basım, 2012.
BAĞDÂDÎ, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit Hatîb el-. Târîhu Baġdâd. Beyrut: Dâru’l-Garb, 2002.
BAĞDÂDÎ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-. Tarihu’t-Taberî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 2001.
BAĞDÂDÎ, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-. el-Muntazam fî tarihı’l-mülûk ve’l-ümem. Beyrut: yy., 1995.
BAŞOĞLU, Tuncay. “Ta‘zîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/198-202. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
BEHNESÎ, Ahmed Fethi. el-Hamru ve’l-Muhaddarât fi’l-İslâm. Kahire: Arabian Gulf Enst., 1424.
BEHNESÎ, Ahmed Fethi. el-Ukûbe fî fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: Dâru’r-Râid el-Arabî, 1404.
BEHNESÎ, Ahmed Fethi. es-Siyâsetü’l-cinâiyye fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, ty.
BEYZÂVÎ, Nâsiruddin Ebû Saîd Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1418.
BILMEN, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kâmusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1976.
BILTACÎ, Muhammed. Menhecu Ömer b. el-Hattab fî’t-teşrî‘. Beyrut: Dâru’l-fikri’l-Arabî, 1390.
BOYNUKALIN, Mehmet. “Suç”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/453-457. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
BOZKURT, Nebi. “İçki”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/455-456. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
BUHÂRÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. “Eşribe”. el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Muhammed Zübeyr Nasır. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 1422.
BUHÂRÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. “Hudûd”. el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Muhammed Zübeyr Nasır. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 1422.
CESSÂS, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. Kuveyt: Vizâretü’l-evkaf, 1994.
CUMALIOĞLU, Yelda. “Amerika’da Alkol Dini Sebeplerle Yasaklandı”. Erişim 23 Şubat 2021. https://odatv4.com/amerikada-alkol-dini-sebeplerle-yasaklandi-1701111200.html
CÜVEYNÎ, İmâmu’l-Harameyn Ebu’l-Me‘âlî Ruknuddîn ‘Abdulmelik b. ‘Abdillâh. el-Ġıyâs̱î/ Ġıyâs̱u’l-umem fî iltiyâs̱i’z-zulem. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
CÜVEYNÎ, İmâmu’l-Harameyn Ebu’l-Me‘âlî Ruknuddîn ‘Abdulmelik b. ‘Abdillâh. Nihâyetu’l-maṭlab fî dirayeti’l-mezheb. thk. ‘Abdul‘azîm Maḥmûd ed-Dîb. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2007.
ÇOLAK, Abdullah. İslâm Ceza Hukuku. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2018.
DIMAŞKÎ, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikî ed-. el-Müştebih fi’r-ricâl esmâʾihim ve ensâbihim. thk. Ali el-Bicâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1962.
DÖNMEZ, İbrahim Kafi. “Sarhoşluk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/141-145. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
Ebû DÂVÛD, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdî. es-Sünen. thk. ed-Deâs. Beyrut: Dâru İbn-i Hazm, 1418.
Ebû DÂVÛD, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdî. Hudûd. thk. ed-Deâs. Beyrut: Dâru İbn-i Hazm, 1418.
Ebû ZEYD, Bekr b. Abdillah. el-Hudûd ve’t-Ta‘zîrât inde İbni’l-Kayyım. Riyad: Dâru’l- Asıme, 1416.
EBUSSUÛD, el-İmâd Muhammed b. Mustafa. İrşâdu’l-ʿakli’s-selîm ilâ mezâye’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ty.
ERTURHAN, Sabri. “Hz. Ömer’in Ceza Hukukuna Dair Bazı Uygulamaları”. Uluslararası Hz. Ömer Sempozyumu. ed. Ali Aksu. 3/145-172. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Rektörlük Matbaası, 2018.
ERTURHAN, Sabri. İslam Ceza Hukuku Etrafındaki Tartışmalar. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2008.
EŞIT, Davut. “Hadd ve Ta‘zîr Tartışmaları Bağlamında İslâm Ceza Hukukunda İçki İçme Cezası”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (2019), 194-210.
FERRÂ, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef. el-Ahkâmu’s-sultaniyye. thk. Muhammed Hâmid el-Fakî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2000.
HABERGETIREN, Ömer Faruk. “Şeyhülislam İbn Kemal’in İçki Konusundaki Üç Risalesi”. Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu. ed. Ali Açıkel vd. 3/159-169. Ankara: Salmat Basım Yayıncılık, 2015.
HALEBÎ, Ebû Abdillâh İzzüddîn Muhammed b. Alî b. İbrâhîm b. Şeddâd el-Ensârî. Târîhu’l-Meliki’z-Zâhir. Beyrut: yy., 1403.
HALEBÎ, İbrahim b. Muhammed b. İbrahim. Mülteka’l-Ebhur. thk. Vehbî Süleyman el-Ulbânî. by.: yy., 1406.
HARRÂNÎ, Ebu’l-‘Abbâs Takıyyuddîn Ahmed b. ‘Abdilhalîm. el-Fetâva’l-kubrâ li’bni Teymiyye. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1987.
Irak Cumhurbaşkanlığı. 111 sayılı Ceza Kanunu 386, 387, 388 (1969). https://www.rwi.uzh.ch/dam/jcr:00000000-0c03-6a0c-ffff-ffff96be3560/penalcode1969.pdf
İbn ÂŞÛR, Muhammed et-Tâhir. Makâsıdü’ş-Şerî‘ati’l-İslâmiyye. Tunus: yy., 1978.
İbn HIBBÂN, Ebû Ḥâtim Muḥammed b. Ḥibbân el-Bustî. el-İhsân fî takrîbi Ṣahîhi İbn Hibbân. thk. Şu‘ayb el-Arnavûṭ. Beyrut: Muesssetu’r-Risâle, 1988.
İbn KEMÂL, Şemseddin Ahmed b. Süleyman. “fî Tafsîli hurmeti’l-hamr”. Resâili İbn Kemâl. 1/335-353. İstanbul: İkdâm Matbaası, 1316.
İbn KEMÂL, Şemseddin Ahmed b. Süleyman. “Haddi’l-hamr”. Resâili İbn Kemâl. nşr. Ahmed Cevdet. İstanbul: İkdâm Matbaası, 1316.
İbn KEMÂL, Şemseddin Ahmed b. Süleyman. “Ta’lîmi’l-emr fî tahrîmi’l-hamr”. Resâili İbn Kemâl. nşr. Ahmed Cevdet. İstanbul: İkdâm Matbaası, 1316.
İbn KUDÂME, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî - Abdülfettah Muhammed el-Hulv. Riyad: Dâru Âlemü’l-kütüb, 1417.
İbn MÂCE, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid. Sünenü İbn Mâce. Dimaşk: Muesssetu’r-Risâle, 2009.
İbn RÜŞD [el-Hafid], Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtûbî. Bidâyetü’l-muctehid ve nihâyetü’l-muktesid. Beyrut: Muesssetu’r-Risâle, 2010.
İbn RÜŞD [el-Hafid], Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtûbî. el-Beyân ve’t-tahsîl. thk. Muhammed Hâcî. Beyrut: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 1988.
İbnü’l-CEVZÎ, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Menâkıbü Ömer. thk. Zeyneb İbrahim. Beyrut: yy., 1980.
İMAMOĞLU, Ş. Özge. AB Üyesi Ülkerlerde Alkollü İçkiler Sektörüne İlişkin Bazı Düzenlemeler. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Avrupa Birliği Bakanlığı, 2011.
İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 1 Numaralı Sicil. çev. Bilgin AYDIN - Ekrem TAK. İstanbul: İSAM Yayınları, 2008.
JOHNSON, Felix. Svensk alkoholpolitik och EU - en undersökning av Sveriges och EU:s alkoholpolitik [İsveç ve Avrupa Birliğinin Alkol Politikası]. Sverige: Lunds Universitet, Rättsvetenskaplig Uppsats, 2014.
KARAMAN, Hayrettin. İslam Hukuk Tarihi. İstanbul: Nesil Yayınları, 1989.
KÂSÂNÎ, Alâüddîn Ebû Bekir b. Mesûd. Bedâi‘u’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi‘. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l Arabiyye, 1394.
KILIÇ, Sami. İlâhi Dinlerde Yiyecek ve İçecekler. Ankara: Sarkaç Yayınları, 2011.
KOÇ, Mehmet. “Osmanlı Ceza Hukukunda Sarhoşluk Veren İçecekleri İçme Suçu ve Cezaları”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 19/2 (2019), 739-757.
KOÇ, Mehmet. Osmanlı Hukukunda Ta‘zir Suç ve Cezaları. Konya: Aybil Yayınevi, 2017.
KYVIG, David E. (ed.). Law, alcohol, and order: perspectives on national prohibition. Connecticut: Greenwood Press, 1985.
MAKRÎZÎ, Ebû Muhammed (Ebü’l-Abbâs) Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkādir b. Muhammed. es-Sülûk li-maʿrifeti düveli’l-mülûk. nşr. Muhammed Mustafa Ziyade. Kahire: yy., 1973.
MÂTÜRÎDÎ, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü ehli’s-sünne. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1426.
MÂVERDÎ, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. el-Ahkâmu’s-sultaniyye ve’l-velâyetu’d-dîniyye. Beyrut: Şirketü Dâri’l-Erkâm, ty.
MERĞÎNÂNÎ, Ebü’l-Hasan Burhânüddîn Ali b.Ebî Bekr b. Abdilcelil. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. thk. Muhammed Adnan. Beyrut: Şeriketü Dâru’l Erkam, ty.
MUHAMMED, Ebû Süleyman Hamd b. Meâlimü’s-sünen. Beyrut: yy., 1981.
MÜSLIM, Ebu’l-Ḥüseyn Muslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. “Hudûd”. el-Câmiʿu’s-sahîh. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ty.
NESÂÎ, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. “Hudûd”. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Abdülgaffar Süleyman Bündârî-Seyyid Kevserî Hasan. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411.
NESÂÎ, Ebû ‘Abdirrahmân Şu‘ayb. Sunen. thk. ‘Abdulfettâh Ebû Gudde. Haleb: Matbu‘âti’l-İslâmiyye, 1986.
NESEFÎ, Ebû Hafs Necmeddin Ömer b. Muhammed. et-Teysîr fi’t-tefsîr. 15 Cilt. İstanbul: Dâru’l-lubâb, 1440.
NESEFÎ, Necmüddîn Ömer b. Muhammed b. Ahmed. Tilbetu’t-Talebe fi’l-İstilâhâti’l-Fikhiyye. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 3. Basım, 1436.
ÖZTURAN, Gürkan. “Alkol Yasaklarına İsveç Bakışı”. Bianet Bağımsız İletişim Ağı. Erişim 23 Şubat 2021. https://m.bianet.org/bianet/yasam/149779-alkol-yasaklarina-isvec-bakisi
PEKCAN, Ali. İslam Hukuk Felsefesinde Makâsıdü’ş-Şeria’. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2017.
RÂZÎ, Muhammed b. Ömer b. Hüseyin b. Fahreddin. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420.
REMLÎ, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Hamza el-Ensârî. Nihayetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1424.
SERAHSÎ, Muhammed b. Ebû Sehl. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1413.
SERAHSÎ, Şemsü’l-Eimme Ebû Sehl Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ty.
SIDDIKÎ, Abdurrahîm. el-Cerîme ve’l-ukûbe fi’ş-şerîatil İslâmiyye. Kahire: Mektebetü’n-Nahda, 1408.
SKILNIK, Bob. Beer: A History of Brewing in Chicago. New Jersey: Barricade Books, 2006.
SPRIT & VINLEVERANTÖRSFÖRENINGEN. En samtida och hållbar alkoholpolitik för Sverige [İsveç’in Çağdaş Ve Sürdürülebilir Alkol Politikası] (2018).
ŞÂFÎ, Muhammed b. İdris. el-Umm. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ty.
ŞA’RÂVÎ, Muhammed Mutevellî. Tefsîru’l-Kur’ân. Kahire: Mecme‘u’l-Buhûsi’l-İslâmiyye, 1418.
ŞÂTIBÎ, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ. el-Muvâfakât. thk. Ebû Ubeyde Meşhur b. Hasen. Huber: Dâru İbni Affân, 1997.
ŞEHRISTÂNÎ, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerim. el-Milel ve’n-nihal. thk. Emir Ali Mehnâ - Hasan Faur. Beyrut, 1998.
ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Ali Muhammed eş-. Neylü’l-evtâr min esrâri Münteka’l-ahbâr. thk. Ahmed Muhammed Seyyid. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 2005.
ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Ali Muhammed. Neylü’l-evtâr min esrâri Münteka’l-ahbâr. thk. Ahmed Muhammed Seyyid. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 2005.
ŞEYHÜLISLAM FEYZULLAH EFENDI. Fetâvâ-yı Feyziye. çev. Süleyman Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.
ŞIRBÎNÎ, Şemsüddîn Muhammed b. el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma‘rifeti meânî elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1418.
TABERÎ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-Beyân ‘an te’vil-i ayi’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 4. Basım, 2005.
TABERÎ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Tarihu’t-Taberî/Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 2001.
TAŞTANOVA, Ayzada. İslam Ceza Hukukunda İçki İçme ve Sarhoşluk Haddi (Haddü’ş-Şürb ve Haddü’s-Sükr) Ayırımı ve Hukuki Sonuçları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
TIRMIZÎ, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. “Hudûd”. el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: Mektebetü Mustafa Albani, 2. Basım, 1398.
TIRMIZÎ, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî et-. el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: Mektebetü Mustafa Albani, 2. Basım, 1398.
UDEH, Abdulkâdir. et-Teşrîu’l-cinâiyyi’l-İslâmi mukârinen bi’l-kânûni’l-vad‘î. Beyrut: Mektebetü Dâru’t-Türâs, 1426.
Uppsala Universitet. “Framtidens alkoholpolitik-behövs speciella försäljningsställen? [Geleceğin Alkol Politikası-Özel Satış Noktalarına İhtiyaç Var mı?]”. Erişim 23 Şubat 2021. https://www.youtube.com/watch?v=kIj67TUJV78&feature=youtu.be
YARGI, Mehmet Ali. Suudi Arabistan’ın Yargı Sistemi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 2014.
YILDIRIM, Mustafa. “İslam Hukukunda İçki İçme Suçu ve Cezası”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/14 (2001), 31-52.
YIĞIT, Yaşar. İslam Ceza Hukuku. Ankara: Sistem Ofset Yayıncılık, 2012.
ZEMAHŞERÎ, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Ömer. el-Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, 1407.
“Cinâyet”. el-Mevsûatü’l-fıkhiyye. 16/59-63. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkaf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1409.
El-Mebâdiü ve’l-karârât es-Sâdıra mine’l-Hey’eti’l-Kadâiyyeti’l-‘Ûlâ ve’l-Hey’eti’d-Dâime ve’l-‘Âmme bi Meclisi’l-Kadâi’l-A‘lâ ve’l-Mahkemeti’l-Ulyâ min’l-Âm 1391 ilâ 1437. Riyad: Suudi Arabistan Krallığı Adalet Bakanlığı, 1. bs., 1438.
“Eşribe”. el-Mevsûatü’l-fıkhiyye. 5/11-30. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkaf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1406.
Mecmûatü’l-ahkâmi’l-kadâiyye. 36 Cilt. Riyad: Suudi Arabistan Krallığı Adalet Bakanlığı, 1436.
“Mevsû‘atü’l-kanûni’l-mısrî”. 23 Şubat 2021. http://mohamedbamby.blogspot.com/2013/06/63-1976.html
Nizâmü mukâfehati’l-muhaddirât ve’l-müessirâti’l-akliyye, Nizâmü mukâfehati’l-muhaddirât ve’l-müessirâti’l-akliyye. (1426).
“Sekr”. el-Mevsûatü’l-fıkhiyye. 25/90-104. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkaf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1412.
“Ta‘zîr”. el-Mevsûatü’l-fıkhiyye. 12/254-287. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkaf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1408.