Dîvân-ı Hikmet’te “Yetim” İmgesinin Göstergebilimsel Açıdan İncelenmesi

Türk kültürünün taşıyıcı sütunlarından olan Yesevî’nin Dîvan-ı Hikmet adlı eserinin yol göstericiliğinde, yetimleri başkasına muhtaç etmemek için Türkler kurdukları devletlerde yetimlerle ilgili birçok kurum ihdas etmiş ve bunları aile ocağı gibi korumuştur. Bu ocakların kurulmasında Hoca Ahmed Yesevî’nin Dîvân-ı Hikmet adlı eserinin ve onun icraatlerinin büyük bir payı vardır. Yesevî ve eserinin önemi, Türkistan’ın bozkırlarından insanlığa yön veren evrensel bir hüviyete sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Türklerin dinî-tasavvufî hayatlarını derinden etkileyen Yesevî, tasavvuf gibi deruni boyutu olan bir anlayışı inşa ederken, dünyada olup-bitenlere bigâne kalmamıştır. Dîvân-ı Hikmet’te Yesevî, yetim veya öksüz kalmış birinin fiziksel ve psikolojik/manevi ihtiyaçlara ilişkin sorumluluğun toplum fertlerine düşen önemli bir sorumluluk olarak görür. Yesevî yetim imgesini ele alırken üzerinde durduğu temel husus, yetimin anneyi ve babayı kaybetmesinden kaynaklanan sorunlara ilişkin değil, aksine yetime karşı toplumun sorumluluk bilincinin inşa edilmesidir. Bu araştırmanın temel amacı, Ahmed Yesevî’nin Dîvân-ı Hikmet adlı eserinde onun sosyal sorumluluk ve insani duyarlılığının bir göstergesi olan “yetim” imgesini göstergebilimsel açıdan incelemektir. Araştırmada Dîvân-ı Hikmet’te “yetim” imgesi bağlamı ile birlikte göstergebilimsel açıdan çözümlenmiştir. Araştırma sonuçları, Ahmed Yesevî’nin yetim olgusuna özel bir önem atfettiği, aslında yetimler ve garipler üzerinden anlattığı olgunun, toplumsal dayanışma yoluyla ortadan kaldırılabileceği yönündedir. Bir vizyon ve misyon insanı olan Yesevî’nin yetim imgesine ilişkin beyan ve imaları, korunmaya muhtaç olanlara yardım etmeyen bir toplumun büyük bir medeniyet inşa edemeyeceğine ilişkin uyarılar içerir.

Anahtar Kelimeler:

Türk Kültürü, Din Sosyolojisi, Ahmed Yesevî, Dîvân-ı Hikmet, Yetim İmgesi

The Semiotic Approach of the Orphan Image in the Divan-ı Hikmet

Ahmad Yasevi is the pioneer of the Sufi wisdom tradition in Turkish literature. His great work, Divan-ı Hikmet, is the first example of Turkish Sufi literature created after the adoption of Islam. Ahmed Yesevi, who is known as a "mystical poet" on the axis of wisdom containing religious advice, is a great "strategist" who, according to political theorists, transforms Anatolia and Rumelia into a homeland by giving "soul" to these geographies with his dervishes. He is a far-sighted, reasoned Turkish mystic. There are no special implications in his works that would shake public beliefs. Yesevi's wisdom consists of intertwined layers of meaning. Islam in the outer frame, Sufi thought in the second frame, and Turkish understanding of life, customs and traditions in the third frame. The meaning content of the wisdom is concentrated from the outside to the inside and progresses by forming the layers of Islam, Sufi tradition and Turkish culture. Man is a creature that has had to live longer depending on others among all living things since his birth. When a person becomes an "orphan" or orphan, he needs care just like in infancy. In Dîvân-ı Hikmet, the image of the orphan is used not only for those who have lost their parents but also for people who have become physically and psychologically in need of care. This concept is sometimes used for places in ruins due to neglect. The main focus of the Divan-i Wisdom is eliminating the orphans being "victims." It is a social responsibility that needs to be shown in this regard. Many pearls of wisdom express the effect of not fulfilling the said responsibility on orphans and the great human concern that the hearts of orphans will be destroyed. In this study, the place that Ahmed Yesevi spares for the orphan image in the world of the heart is emphasized, and the civilization Yesevi wants to establish through this concept is mentioned. Man is a creature that has had to live longer depending on others among all living things since his birth. When a person becomes an "orphan" or orphan, he needs care like in infancy. In Dîvân-ı Hikmet, the image of the orphan is used not only for those who have lost their parents but also for people who have become physically and psychologically in need of care. This concept is sometimes used for places in ruins due to neglect. The main focus of the Divan-i Wisdom is eliminating the orphans' state of being "victims." It is a social responsibility that needs to be shown in this regard. The effect of not fulfilling the said responsibility on orphans and the deep human concern that the hearts of orphans will be ruined is expressed in many pearls of wisdom. Under the guidance of Yesevi's Dîvan-ı Wisdom, one of the carrier pillars of Turkish culture, Turks established many institutions related to orphans in the states they established not to make orphans needy and protected them as a family hearth. Hodja Ahmed Yesevi's work is called Dîvân-ı Hikmet, and his actions have an outstanding share in establishing these hearths. The importance of Yesevî and his work stems from the fact that it has a universal identity that directs humanity from the steppes of Turkestan. Yesevî, who deeply affected the religious and mystical lives of the Turks, was not ignorant of what was going on in the world while he was building an understanding with an inner dimension like Sufism. In Dîvân-ı Hikmet, Yesevi sees the responsibility for an orphan or orphan's physical and psychological/spiritual needs as an important responsibility of the members of society. While dealing with the image of an orphan, the main point that Yesevî emphasizes is not about the problems caused by the orphan's loss of mother and father, but on the contrary, to build the society's sense of responsibility towards the orphan. The primary purpose of this research is to examine the image of "orphan," which is an indicator of his social responsibility and human sensitivity, in Ahmed Yesevi's work called Dîvân-ı Hikmet, from a semiotic point of view. In the research, the image of "orphan" in Dîvân-ı Hikmet has been analyzed in semiotics and its context. The research results are that Ahmed Yesevi attaches particular importance to the orphan phenomenon, and in fact, the phenomenon that he describes through orphans and strangers can be eliminated through social solidarity. The statements and allusions of Yesevi, a man of vision and mission, regarding the orphan image contain warnings that a society that does not help those in need of protection cannot build a great civilization.

Keywords:

Turkish Culture, Sociology of Religion, Ahmed Yesevî, Dîvân-ı Hikmet, Orphan Image,

PDF

___

ASLAN, Namık. “Türklerde Aile Anlayışı ve Çocuk”. Türk Dünyası Araştırmaları. 121, (2019): 457-464.
AYTEN, Ali. Transpersonel Psikoloji Nedir Ne Değildir? Din Psikolojisi. İstanbul: İz Yayıncılık. 2010.
BADİR, Semir. "Semiotics and Discourse Studies". Gragoatá. 22, (2017): 1049-1065.
BİCE, Hayati. Dîvân-ı Hikmet’in Kavram Haritası. İstanbul: Kitapyurdu Doğrudan Yayıncılık, 2020.
BİCE, Hayati. Pîr-i Türkistan Hoca Ahmed Yesevî. Ankara: Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları, 2016.
Diyanet İşleri Başkanlığı İslam Ansiklopedisi (DİBİA) “Yetim” Maddesi. C. XIII. https://islamansiklopedisi.org.tr/yetim (Erişim Tarihi: 23.12.2020).
HOUSER, Nathan. "Toward a Peircean Semiotic Theory of Learning, The American Journal of Semiotics, 5/2 (2008):251-274.
İNAN, Abdülkadir. Göçebe Türk Boylarında Evlâtlık Müesseseleriyle İlgili Gelenekler, Makaleler ve İncelemeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, (1987): 305-316.
İŞERİ, Kamil. “Ömer Seyfettin’in Yüz Akı Öyküsünün Gösstergebilim Çözümlemesi”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 5/3(2008): 117-139.
KALRA, S., Jena, B. N. and YERAVDEKAR, R. Emotional and Psychological Needs of People with Diabetes. Indian journal of endocrinology and metabolism, 22 (2018): 679-696.
KARIMI, Shokufe. "Semiotic Analysis and Operation of Ideology in Historical Series: The Ccase of." Sociology of Art and Literature, 11, (2020): 1-19.
KIRAN, Z. ve Ayşe Kıran. Yazınsal Okuma Süreçleri. Ankara: Seçkin Yayınları, 2007.
KÖPRÜLÜ, Mehmet Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. İstanbul: Alfa Yayınevi, 2018.
KURT, İhsan. Atasözlerinde Aile, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi. Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, C. II. 1993: 629-649.
MARTELA, Frank. And Richard M. RYAN, "Distinguishing Between Basic Psychological Needs And Basic Wellness Enhancers: the Case Of Beneficence as a Candidate Psychological Need. Motivation and Emotion, 44 (2020): 116-133.
MUNDIRI, Akmar and Manshur, UMAR (2020). "School Principals' Self-Identity According to The Perspective of Transpersonal Psychology". Al-Tahrir: Jurnal Pemikiran Islam 20/1 (2020): 75-95.
ÖZCAN, Tahsin. “Osmanlı Toplumunda Yetimlerin Himayesi ve Eytâm Sandıkları”. İstanbul Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 14 (2006): 103-121.
ÖZTÜRK, Nazif (1990); Aile Vakıfları. Türk Aile Ansiklopedisi. C. III. 1035-1036.
PEIRCE, Charles Sanders, Mantık Üzerine Yazılar, Çev. Halit Yıldız, Ankara, Öteki Yayınları. 2004.
PETITOT, Jean. The Formalization of Elementary Semiotic Structures. Quantitative Semiotic Analysis. Springer, 2018: 33-54.
RİFAT, Mehmet. XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları 1. Tarihçe ve Eleştirel Düşünceler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
RİFAT, Mehmet. XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları 2. İstanbul: Om Yayınları, 2000.
RİLEY, Kathleen C., and Jillian R. CAVANAUGH. (2017). "Tasty Talk, Expressive Food: An Introduction to the Semiotics of Food-and-Language." Semiotic Review no. 5/21 ( 2017): 1–17.
ROGER, N. Walsh ve Frances VAUGHAN. Ego Ötesi. Çev. H. Ekşi. İstanbul: İnsan Yayınları. 2001.
RYAN, Richard M. and Edward L. DECI. Self-determination theory: Basic psychological needs in motivation, development, and wellness. Guilford Publications: 2017.
SARIÇAM, İbrahim. “Kur’an’da ve Hz. Peygamber’in Sünnetinde Yetimin Hakkı ve Himayesi”, Cumhuriyet Döneminde Yoksullukla Mücadele Yolunda Yapılan Çalışmalar, Der.
Ateş, İbrahim (1999). Ankara: Yoksullara Yardım ve Eğitim Vakfı Kültür Yayınları, (1999):139-148.
SEYIDOĞLU, Bilge. “Türk Mitolojisi ve Efsanelerinde Aile”, Sosyo-Kültürel Değişim Sürecinde Türk Ailesi, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı. C. II. (1992): 571-581.
STABLES, Andrev, NÖTH, Winfried, OLTEANU, Alin, PESCE, Ssebatian. and PIKKARAINEN, Eetu. Semiotic theory of learning: New perspectives in the philosophy of education. Routledge, 2018.
TATCI, Mustafa. Dîvân-ı Hikmet, Ankara: Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları (Takdim Yazısı), 2017.
TEZCAN, Semih, and Hamza ZÜLFİKAR. "Nehcü’l-Ferādīs Uştmaḫlarnıŋ Açuq Yolı (Cennetlerin Açık Yolu) I Metin II Tıpkıbasım." Ankara: TDK Yayınları: 2004.
Türk Dil Kurumu (TDK). Türkçe Sözlük, Yetim Maddesi, https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 15.12.2020).
UÇAN, Hilmi. Edebiyat Bilimi ve Eleştiri. İstanbul: Hece Yayınları, 2003.
UZDU, Y. Funda. Nesnenin Değer Kazanım Süreci. Karşı Öznelerin Mücadelesi: Müzayede Örneği, Görsel Göstergebilim. (Ed: Doğan Günay, Alev F. Parsa) İstanbul: Es Yayınları, 2012.
YESEVÎ, Ahmet Dîvân-ı Hikmet. Ankara: Hoca Ahmet Yesevî, Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, Yayınları, 2017.
YILDIZ, Musa, (2017). “Takdim Yazısı”. Ahmet Yesevî, Divanı Hikmet. Ankara, Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları.
YÜCEL, Tahsin. Yapısalcılık. İstanbul: Can Sanat Yayınları, 2008.