Abbâsî halîfesi Mu‘tasım-Billâh döneminde (218-227/833-842) saraydaki bilimsel faaliyetler

İlk İslâm fetihleriyle beraber Müslümanlar geniş bir coğrafyayı hâkimiyeti altına almış ve bu coğrafyada yer alan antik dünyanın öğrenim merkezlerinin de efendileri olmuşlardır. Bu eğitim merkezlerinde ilk dört halife (632-661) ve Emevîler döneminde (661-750) ilmî faaliyetler artmaya başlamış, Abbâsîler dönemindeyse (750-1258) bilimsel faaliyetler hız kazanmış, çeviri ve telif çalışmaları yoğun bir şekilde sürdürülmüştür. Mansûr (754-775) ve torunu Hârûnürreşîd’in halifeliği (786-809) döneminde sarayda bilimsel faaliyetlere ilgi yoğunluk kazanmış, Me’mûn dönemiyle de (813-833) zirveye ulaşmıştır. Çeviri ve telif faaliyetleri özellikle Me’mûn dönemiyle beraber geniş kesimlere erişmiştir. Onun vefatından sonra halife olan Mu‘tasım’ın (833-842) bu faaliyeti ne şekilde etkilediği meselesi modern literatürde yeterince incelenmemiştir. Çalışmamızda Mu‘tasım döneminde saraydaki bilimsel faaliyetin, Hârûnürreşîd ve Me’mûn dönemindeki gibi halife tarafından desteklenip desteklenmediği sorunu araştırılmıştır. Bu dönemde çeviri faaliyeti için önemli bir mesele olan Ammûriye’nin fethi ve burada ele geçirilen eserlerin kimler tarafından çevrildiği hususu da aydınlatılmaya çalışılmıştır. Mu‘tasım döneminde saraydaki bilimsel faaliyetlerin hangi gruplar tarafından desteklendiği sorunu araştırılmış, bu grupların ne tür bilimsel faaliyetlere önderlik ettikleri izah edilmiştir. Son olarak Hârûnürreşîd ve Me’mûn döneminde saray içerisinde bilimsel faaliyetler hususunda önemli bir kurum addedilen Beytülhikme’nin mevcut olup olmadığı hususu tavzih edilmiştir.

Scientific activities in the palace during the ‘Abbāsid caliphate al-Muʿtaṣim Bi’llāh (218-227/833-842)

Muslims with first conquests became heirs of vast geography and learning centers. These centers registered an increased learning activity from the four rightly guided caliphs (632-661) and the Umayyads (661-750) government. With the emergence of the Abbāsid (750-1258) this scientific activity gained momentum. The reign of al-Manṣūr (754-775) and Hārūn al-Rashīd (786-809) marks the period of ‘Abbāsid palaces rising interest in Ancient scientific studies. While al-Ma’mūn (813-833) period can be signified as a period when this awakening interest reached its zenith. The Translation and copyright activities reached a wide range of audiences in al-Ma’mūn period. However, the question of how al-Muʿtaṣim (833-842) developed the study on the ancient scientific activities is a bone of contention. This study probe the scientific activities of al-Muʿtaṣim which is not adequately examined. His support for the scientific study will be surveyed vis-a-vis Hārūn al-Rashīd and al-Ma’mūn supports. The vital conquest of ‘Ammūriya, the materials confiscated, and its translation will be explained. Equally, the patrons of the scientific activities in the al-Muʿtaṣim’s palace and the kind of scientific activities they supported is enlightened. Finally, existence of Bayt al-Ḥikma, an indispensable institution in the accomplishment of scientific activities in this period will be clarified.

Keywords:

Islamic History, ‘Abbāsids, al-Mu'tasım Translation Movements, Bayt al-Ḥikma,

PDF

___

‘AMÎD, Tâhir Muzzafar. The ‘Abbâsîd Architecture of Sâmerrâ in The Reign of Both Al-Mu‘tasim and al-Mutawakkil. Edinburgh: Edinburgh Üniversitesi, Doktora Tezi, 1968. ADAMSON, Peter. al-Kindī. New York: Oxford University Press, 2007.
BELÂZÜRÎ, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Futûhu'l-büldân. Beyrut: Dâru ve Mektebetu'l-Hilâl, 1988.
BURY, J.B.. “Mutasim's March through Cappadocia in A.D. 838”. The Journal of Hellenic Studies 29/1 (1909), 120-129.
CONNELLY, Coleman. “Hunayn Ibn Ishāq’s Conception of His Reading Public According to A Previously Unpublished Letter”. Arabic sciences and philosophy 30 (2020), 159-189.
DEMİROĞLU, Elif Taşkan. Abbâsî Halifesi Mu‘tasım-Billâh ve Dönemi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
DUMAN, Abdullah. “Halife Mu‘tasım’ın Amorion/Ammûriye Seferi”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 38 (2017), 413-441.
ENDRESS, Gerhard. “The Circle of Al-Kindī: Early Arabic Translations from the Greek and the Rise of Islamic Philosophy”. The Ancient Tradition in Christian and Islamic Hellenism. ed. Gerhard Endress - Remle Kruk. 43-76. Leiden: Research School CNWS, 1997.
GUTAS, Dimitri- Van Bladel, Kevin. “Bayt al-hikma” Encyclopaedia of Islam Three. 133-137. Leiden: Brill 2009-2.
GUTAS, Dimitri. “Geometry and the Rebirth of Philosophy in Arabic with Al-Kindī”. Islamic Medical and Scientific Tradition. ed. Peter E. Pormann. 4/3-16. Kanada: Routledge, 2011.
GUTAS, Dimitri. Yunanca Düşünce Arapça Kültür. çev. Lütfü Şimşek. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2015.
HATÎB el-BAĞDÂDÎ, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. el-Kavl fî ilmi'n-nucûm. nşr. Yusuf b. Muhammed es-Saʿîd. Riyad: Dâru Atlas, 1420/1999.
HATÎB el-BAĞDÂDÎ, Ebû Bekr Aḥmed b. Alî. Târîḫu Bağdâd. nşr. Beşâr Avvâd Maʿrûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Ğarbi'l-İslâmî, 1422/2002.
HİBRİ, Tayeb. “Tabari’s Biography of al-Mu‘tasim The Literary Use of a Military Career”. Islam-Zeıtschrıft fur Geschıchte und Kultur Des Islamıschen Orients 86/2 (2011), 187-236.
HOYLAND, Robert G. - Gilmour, Brian. Medieval Islamic Swords and Sword-making: Kindi’s Treatise ‘On Swords and Their Kinds’. Cambridge: Gibb Memorial Trust, 2012.
İBN CÜLCÜL, Ebû Dâvûd Süleyman b. Hassân el-Endelüsî. Tabakâtü’l-etibbâ ve’l-hükemâ. nşr. Fuâd Seyyid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
İBN EBÎ USAYBİA, Ebû'l-ʿAbbâs Ahmed b. el-Kâsım. Uyûnu'l-enbâʾ fî tabakâti'l-etıbbâ. thk. Nizâr Rıdâ. Beyrût: Dâru Mektebeti'l-Hayât, ts.
JAYYUSİ-LEHN, Ghada. “The Caliphate of al-Mu‘tasim: Succession or Capture?”. ‘Abbâsid Studies II: Occasional Papers of the School of ‘Abbasid Studies Leuven. ed. John Nawas. 107-118. Leuven-Paris: Uitgeverij Peeters en Departement Oosterse Studies, 2010.
JAYYUSİ-LEHN, Ghada. The Life And Career Of The Caliph al-Mu‘tasim (218-227/833-842): A Problem in Historiography. Kanada: Toronto Üniversitesi, Yakın ve Orta Doğu Medeniyetleri Bölümü, Doktora Tezi, 2007.
NEDÎM, Ebü’l-Ferec Muhammed b. İshâk. Kitâbü’l-fihrist. nşr. Eymen Fuâd Seyyid. 4 cilt. London: al-Furqan Islamic Heritage Foundation, 2009.
NORTHEDGE, Alastair. “‛Askar al-Mu‛taṣim: the Central City of Samarra”. Beiträge zur Islamischen Kunst und Archäologie. Ed. Julia Gonnella vd. 4/38-62. Wıesbaden: Reıchert Verlag, 2014.
YUHANNÂ b. MÂSEVEYH, el-Cevâhir ve ṣıfâtühâ ve fî eyyi beledin hiye ve ṣıfatü’l-gavvâṣîn ve’t-tüccâr. nşr. İmâd Abdüsselâm Raûf. Kahire: 1977.
YÜCESOY, Hayrettin. Ortaçağ İslâm’ında Mesihçi İnançlar ve İmparatorluk Siyaseti. çev. Ahmet Demirhan. İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.