Tanzimat Gramerlerinde Bazı Eklerin İmlası ve Dudak Uyumu ile İlgili Uyarılar

Arap alfabesinin kullanıldığı dönemlerde belli bir zamandan sonra kalıplaşan imla, bu alfabenin bırakıldığı zamana kadar devam etmiş ve zamanla değişmeye başlayan telaffuzlar da kalıplaşan imlaya yansımamıştır. Değişen telaffuzlar, yabancılar tarafından yazılan gramer kitapları ve sözlüklerin yanında Türkler tarafından yazılan bazı eserlerde de zaman zaman görülmektedir. Bu makalede 1850’lerden sonra Türkler tarafından yazılan gramer kitaplarında imla ve telaffuzlarına dair bilgiler verilen ekler, dudak uyumu bakımından değerlendirilmiş; adı geçen eklerin dudak uyumuna ne zaman bağlandığı, uyumlu şekillerin imlaya yansıyıp yansımadığı tespit edilmeye çalışılmıştır.

The Spelling of Some Affixes in the Grammar Books of the Tanzimat Period and Some Warnings Concerning Labial Harmony

During the period when the Arabic alphabet was in use, spelling rules became stabilized after a certain period of time and remained valid until the advent of the Latin alphabet. This stabilized spelling failed to reflect the various changes in pronunciation, which occurred in time. Changes in pronunciation can occasionally be observed not only in grammar books and dictionaries written by foreigners but also in certain works written by Turkish authors. This article focuses on affixes and their spelling and pronunciation as discussed in grammar books written by Turkish authors after the 1850s and evaluates them with regard to labial harmony. The article attempts to identify when these affixes have become consistent with labial harmony and whether or not these harmonious forms have been reflected in rules for spelling.

PDF

___

BRENDEMOEN, Bernt (1977-79), “Labiyal Ünlü Uyumunun Gelişmesi Üzerine Bazı Notlar”, Türkiyat Mecmuası, 19: 223-240.

CARBOGNANO, Cosimo Comidas De (1794), Primi Principi della Grammatica Turca, Roma.

DEVELİ, Hayati (1995), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmesi ve Uyumlar, Ankara: TDK.

DEVELİ, Hayati (1998a), XVIII. Yüzyıl İstanbul Hayatına Dair Risâle-i Garibe, İstanbul: Kitabevi.

DEVELİ, Hayati (1998b), “18. Yüzyıl Türkiye Türkçesi Üzerine”, Doğu Akdeniz Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Sayı:1, Gazimagosa: 27-36.

DİLAÇAR, Agop (1968), Dil, Diller ve Dilcilik, Ankara: TDK.

DUMAN, Musa (1995), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyılda Ses Değişmeleri, Ankara: TDK.

DUMAN, Musa (1999), “Klâsik Osmanlı Türkçesinde Konuşma Dili”, 3. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, 1996, Ankara: TDK: 331-359.

GÜLENSOY, Tuncer, FİDAN, Mustafa (2004), “Midhat Sadullah, Türkçe Yeni Sarf ve Nahiv Dersleri”, Ankara: TDK.

GÜMÜŞKILIÇ, Mehmet (1992), Viguierin Elemens de la Language Turque (Türk Dilinin Unsurları) Adlı Eserinin Ses Uyumları Bakımından İncelenmesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi (yayımlamamış yüksek lisans tezi).

GÜMÜŞKILIÇ, Mehmet (1997), 18. Yüzyıl Türkçesinde Ses Hadiseleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi (yayımlanmamış doktora tezi).

HAZAI, G. (1990), “Die Denkmäler des Osmanisch-Türkei-türkischen in nich-arabischen Schriften”, Handbuch des türkischen Sprachwissenschaft, Weisbaden: 63-73.

İDBEN, Emir İçhem (1999), Abdullah Ramiz Paşa, Emsile-i Türkiyye, 1866, Ankara: TDK.

JOHANSON, L. (1978-79), “Die westoghusische Labialharmonie”, Orientalia Suecana, XXVII-XXVIII: 63-107.

JOHANSON, L. (1978-79), “The indifference stage of Türkish Suffix Vocalism”, TDAY Belleten: 151-156.

KARAHAN, Leylâ, Ülkü, Gürsoy (2004), “Kavâid-i Lisân-ı Türkî, 1893”, Ankara: TDK.

KARAHAN, Leylâ, Dilek, Ergönenç (2000), Hüseyin Cahit, Türkçe Sarf ve Nahiv, 1908, Ankara: TDK.

KARTALLIOĞLU, Yavuz (2005), Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16., 17. ve 18. Yüzyıllar), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (yayımlanmamış doktora tezi).

KORKMAZ, Zeynep (1991), “Türk Dili ve Arap Alfabesi”, Dil ve Alfabe Üzerine Görüşler, Ankara: 11-20.

ÖZKAN, Nevzat (2000a), Ahmet Cevdet Paşa, Fuat Paşa, Kavâ’id-i Osmaniyye, 1851, Ankara: TDK.

ÖZKAN, Nevzat (2000b), Ahmet Cevdet Paşa, Medhal-i Kavâ’id, 1851, Ankara: TDK.

PARLATIR, İsmail, İnci, Enginün, Ahmet B., Ercilasun, Zeynep, Kerman, Abdullah, Uçman, Nurullah, Çetin (2006), Tanzimat Edebiyatı, Ankara: Akçağ.

SAĞOL, Gülden, Erdal, Şahin, Nurgül Yıldız (2004), Ahmed Cevat Emre, Türkçe Sarf ve Nahiv Eski Lisân-ı Osmânî Sarf ve Nahiv, 1923, Ankara: TDK.

TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1994), Eski Türkiye Türkçesi. Gramer-Metin-Sözlük, İstanbul: Enderun Kitabevi.

TOPARLI, Recep (2003), Mufassal Yeni Sarf-ı Osmânî, 1907, Ankara: TDK.

TULUM, Mertol (1991). “Alfabe ve Alfabemiz Üzerine”, Dil ve Alfabe Üzerine Görüşler, Ankara: 23-27.

TÜRKAY, Kaya (1999), Halit Ziya Uşaklıgil, Kavâid-i Lisân-ı Türkî, 1885, Ankara: TDK.

VIGUIER, M. (1790), Elemens de la langue turgue ou tables analytiques de la langue turque usuelle, avec leur developpement. Constantinople.

YÜCEL, Yaşar (1988), Kitâb-ı Müstetâb, Kitâbu Mesâlihi’l-Müslimîn ve Menâfi’il-Mü’minîn, Hırzü’l-Mülûk, Ankara: TTK.