Sultan Abdülmecid Döneminde İstanbul-Ayasofya Camii’ndeki Onarımlar ve Çalışmaları Aktaran Belgeler

Bizans başkenti Konstantinopolis’in en önemli yapısı olan Hagia Sophia Kilisesi’nin tarihi, 4. yüzyılın ilk yarısında birinci, 5. yüzyılın başlarında ikinci, 6. yüzyılda üçüncü yapım evrelerinde izlenir. Osmanlı Dönemine kadar geçirdiği doğal tahribatlara karşın pek çok onarımla ayakta kalabilen kilise, 29 Mayıs 1453’te Fatih Sultan Mehmed’in İstanbul’u almasıyla camiye dönüştürülür. Ayasofya, Osmanlı Döneminde kentin en büyük Camii olmasıyla önemini sürdürmüştür. 19. yüzyıla kadar yeni bölümlerin ve mimari öğelerin eklenmesine karşın, büyük depremler yapıda zararlara yol açmıştır. Sultan Abdülmecid’in (1839-1861) yaptırdığı onarımların, yapının günümüze gelebilmesinde payı büyüktür. İsviçre’li iki kardeş mimarın görevlendirilmesiyle 1847 yılında başlayan onarımlar, 1858 yılına dek devam etmiştir. Başta Fossati Kardeşler’in görsel ve yazılı belgeleri ile yayınlarının yanı sıra, aynı dönemde İstanbul’a gelen gezginlerin seyahatnamelerinde gravürler eşliğinde aktardıkları bilgiler, Osmanlı arşivlerindeki kayıtlar, Ayasofya risaleleri ve dönemin ressamlarının Ayasofya konulu tablolarında onarımlar izlenmekte, yapının önemi ortaya konmaktadır.

PDF

___

Akar, Azade (1971). “Ayasofya’da Bulunan Türk Eserleri ve Süslemelerine Dair Bir Araştırma”. Vakıflar Dergisi 9: 277-290.

Akgündüz, Ahmed, Said Öztürk ve Yaşar Baş (2005). Üç Devirde Bir Mabed Ayasofya. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yay.

Amicis, Edmondo De (1981). İstanbul (1874). Çev. Beynun Akyavaş. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Antoniades, Eugenios M. (1907-09). Εκφρασιςτής ̀Αγίας Σοφίας. I-III. Leipzig: Kommissionverlag von B. G. Teubner.

Ayvansarayi, Hafız Hüseyin (2001). Hadikat-ül Cevami. 2 cilt. Haz. A. N. Galitekin. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.

Berezin, Iya (1854). Posesčenie Tsaregradskikh dostoprimečatel’nostey vo vremja prebyvanija v Konstantinopole ego İmp. Vysočestva Velikago Knjazja Konstantina Nikolaeviča v 1845 godu. St. Petersburg.

Berger, Albrecht (2004). “Der Glokenturm der Hagia Sophia”. Sanat Tarihi Defterleri Metin Ahunbay’a Armağan, Bizans Mimarisi Üzerine Yazılar 8: 59-73.

Blanchard, Pharamond (1855). Itinéraire Historique et Descriptif de Paris à Constantinople Contenant les Environs de Cette Derniére Ville. Paris. Byzantios, Skarlatos (1851). Η Κωνσταντινούπολις. I. Athens.

Choisy, Auguste (1876). L’Asie Mineure et les Turcs en 1875. Paris.

Ćurčić, Slobodan (2004). “Some Reflections on the Flying Buttresses of Hagia Sophia in Istanbul”. Sanat Tarihi Defterleri, Metin Ahunbay’a Armağan, Bizans Mimarisi Üzerine Yazılar 8: 7-22.

Dirimtekin, Feridun (1960). “Ayasofya’da Yeni Bulunan Bir Mozaik”. Ayasofya Müzesi Yıllığı 2: 11-13.

Durand, Paul (1867). Etude sur l’Etimacia Symbole du Jugement Dernier dans l’iconographie Grecque Chrétienne. Chartres-Paris.

Emerson, William ve Robert L. van Nice (1950). “Hagia Sophia and The First Minaret Erected After The Conquest of Constantinople”. American Journal Archaeology 54: 28-40.

Eyice, Semavi (1983). “Ayasofya Horologion’u ve Muvakkithanesi”. Ayasofya Müzesi Yıllığı 9: 15-24.

Eyice, Semavi (1984). Ayasofya I-III. İstanbul: Yapı Kredi Yay.

Fossati, Gaspare (1852). Aya Sofia Constantinople: as recently restored by order of H. M. the Sultan Abdul Mediid / from the original drawings by Chevalier Gaspard Fossati. Litographed by Louis Haghe. London.

Fossati, Gaspare ve Giuseppe (1890). Rilievi Storico Artistici Sulla Architettura Bizantina dal IV al XV e Fino al XIX Secolo. Milano: Bernardoni.

Fresne-Canaye, Philippe Du (1897). Le du Voyage du Levant de Philippe du Fresne-Canaye. Paris: Publié par H. Hause.

Gautier, Theophile (1856). Constantinople. Paris: Michel Lewy Fréres.

Guiglia Guidobaldi, Alessandra – Claudia Barsanti (2004). Santa Sofia Di Constan-tinopoli, L’Arredo Marmoreo Della Grande Chiesa Giustinianea. Studi Di Antichità Cristiana Pubblicati a Cura Del Pontificio Istituto Di Archeologia Cristiana LX. Citta Del Vaticano: Studi Di Antichità Cristiana Pubblicati a Cura Del Pontificio Istituto Di Archeologia Cristiana LX.

Guiglia Guidobaldi, Alessandra (2005). “Il corpus dei marmi bizantini nella Santa Sofia-Ayasofya Müzesi ad Istanbul / İstanbul Ayasofya Müzesi Bizans Dönemi Mermer Malzemesinin Corpus’u”. Dall’Eufrate Al Mediterraneo / Fırat’tan Akdeniz’e. Ed. A. Tangianu. Ankara: İtalyan Kültür Merkezi.

Grosvenor, Edwin Augustus (1893). Constantinople. II. Boston: Sampson Low, Marston and Company.

Hawkins, Ernest J. W. (1964). “Plaster and Stucco Cornices in Hagia Sophia-Istanbul”. Congrés Internationale des Etudes Byzantines 12 (3): 131-135.

Hoffmann, Volker (2005). Der Geometrische Entwurf Der Hagia Sophia in Istanbul. Bern: Peter Lang.

Kinross, Lord (1972). Hagia Sophia. A History of Constantinople. New York: Newsweek.

Kleinbauer, Eugene et al. (2004). Ayasofya. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yay.

Koçu, Reşat Ekrem (1960). “Ayasofya”. İstanbul Ansiklopedisi. C. 3: 1445-61.

Kumbaracılar, Sedat (1970). “Ayasofya’nın Levhaları”. Hayat Tarihi Mecmuası (Şubat): 74.

Lacchia, Tito (1943). I Fossati: architetti del sultano di Turchia. Rome: Stab.Alfieri & Lacroix.

Lady Hornby (1863). Constantinople During the Crimean War. London.

Lethaby, William Richard ve Harold Swainson (1894). The Church of Sancta Sophia Constantinople. London-New York: Besprochen in der Edinburg Review. Lütfi Ahmed. Tarih-i Lutfî. VIII.

Mango, Cyril (1962). Materials For The Study of The Mosaics of St. Sophia at Istanbul. The Dumbarton Oaks Research Library and Collection Trustees for Harvard University Washington. District of Columbia.

Murav’ev, Nikolai (1851). Pis’mas Vostoka I. St. Petersburg.

Müller-Wiener, Wolfgang (2002). İstanbul’un Tarihsel Topoğrafyası. Çev. Ü. Sayın. İstanbul: Yapı Kredi Yay.

Necipoğlu, Gülru (1993). “The Life of an Imperial Monument: Hagia Sophia after Byzantium”. Hagia Sophia From the Age of Justinian to the Present. Cambridge University Press: 195-225.

Oman, Sir Charles William Chadwick (1892). Byzantine Empire. London: T. Fisher Unwin.

Ögel, Zeynep – Gülru Tanman (Ed.) (2007). Sur, Kemer, Kubbe. Osmanlı Fotoğrafçılarının Gözüyle Bizans İstanbul’u / Wall, Arch, Dome Byzantine İstanbul in the Eyes of Ottoman Photographers. İstanbul: Suna ve İnan Kıraç Vakfı. Pera Müzesi.

Prokopios (554) (1994). İstanbul’da Iustinianus Döneminde Yapılar. Birinci Kitap. Çev. Erendiz Özbayoğlu. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yay.

Paspates, Alexandros (1877). Byzantinai meletai. Konstantinoupolis: Bibliopoaeio Dionisiou Note Karabia.

Patrik I. Konstantius (1866). βιογραφία καί συγγραφαί αίέλάσσονες... έζεδόθησαν... ϋπόθεοδώρου Μ. Άριστοκλέους. Constantinople.

Peschlow, Urs (1980). G. Fossati, Die Hagia Sophia: Nach dem Tafelwerk von 1852. Dortmund: Harenberg.

Pulgher, Domenico (1878). Les Anciennes Eglises Byzantines de Constantinople. Vienne: Lehmann & Wentzel.

Restle, Marcel (2000). “İmparator Iustinianus’un Constantinopolis’teki Ayasofya’sı”. 600 Yıllık Ayasofya Görünümleri ve 1847-49 Fossati Restorasyonu. İstanbul: 21-27.

Salzenberg, Wilhelm (1855). Alt-christliche Baudenkmäle von Constantinopel vom V. bis XII. Jahrhundert. Berlin: Verlag von Ernst & Korn.

Schlumberger, Gustave (1890). Un empereur byzantin au dixième siècle. Paris: A. De Boccard.

Schlüter, Sabine (1999). Gaspare Fossatis Restaurierung der Hagia Sophia in Istanbul 1847-49. Bern: Verlag Peter Lang.

Schlüter, Sabine(2000). “Gaspare Fossati’nin Ayasofya Onarımları (1847-49)”. 600 Yıllık Ayasofya Görünümleri ve 1847-49 Fossati Restorasyonu. İstanbul: 62-65.

Schneider, Alfons Maria (1941). Die Grabung im Westhof Der Sophienkirche zu İstanbul. Berlin: Florian Kupferberg.

Smith, Albert (1850). A Month at Constantinople. London: D. Bogue.

Tanyeli, Gülsün ve Uğur (2004). “Ayasofya’da Strüktürel Demir Kullanımı”. Sanat Tarihi Defterleri Metin Ahunbay’a Armağan, Bizans Mimarisi Üzerine Yazılar 8: 23-58.

Teteriatnikov, Natalia (1998). Mosaics of Hagia Sophia. Istanbul: The Fossati Restoration and the Work of the Byzantine Institute, Dumbarton Oaks Trustees for Harvard University. Washington D.C.

Ubicini, Jean Henri A. (1977). 1855’te Türkiye / La Turquie actuelle. Çev. Ayda Düz. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser Yay.