Osmanlı'nın Son Döneminde Ahıska Türklerinin Anadolu'ya Göç ve İskânı

Kurulduğundan beri Kafkasya'da hâkimiyet kurmak isteyen Rusya, XIX. yüzyılda, Osmanlı Devleti'nin zayıflamış olmasından faydalanarak bu politikasına hız verdi. Osmanlı Devleti, Rusya'nın saldırılarıyla daha da güçsüzleşti ve topraklarının önemli bir kısmı Rusya'nın eline geçti. Rusya, Kafkasya'da siyasî hâkimiyet tesis ettikten sonra kültürel ve ekonomik olarak da etkin olmak istedi. Bu amaçla Kafkasya'da yaşayan yerli halkın ya Hristiyan olmasını ya da bölgeyi terk etmesini temin etmek amacıyla baskıcı politikalar izledi. Bunun üzerine Kafkasya'da yaşayan binlerce insan 1860'lardan itibaren Anadolu'ya göç etti. Bu sırada göç eden halklardan biri de Ahıska Türkleridir. Bu çalışmada Ahıska Türklerinin kendi öz yurtlarını bırakıp Anadolu'ya göç etme nedenleri, göç ve iskân süreçleri, Anadolu'daki yeni hayatlarına uyum sağlamada ne gibi güçlüklerle karşılaştıkları ve yerli halk ve devletle ilişkilerinin ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır. Çalışmada; Başbakanlık Osmanlı Arşivi'nde bulunan konuyla ilgili belgelerden yararlanılmıştır. Ayrıca göçmenlerin Anadolu'daki hayatlarına uyumlarını tespit etmek amacıyla Anadolu'da iskân edilen Ahıska Türklerinin çocukları ya da torunlarıyla mülakat yapılarak elde edilen sözlü tarih verilerine de yer verilmiştir

The Migration and Settling of the Ahiska Turks in the Late Period of the Ottoman Empire

Russia, which followed an imperialist policy from its foundation onwards, accelerated this policy in the 19th century. The weakening of the Ottoman Empire made Russia's actions easier. The Ottoman Empire got even weaker due to Russian attacks and Russia conquered an important part of Ottoman land. The Russians followed oppressive policies forcing the natives to convert to Christianity or abandon their settlements. Therefore, thousands living in Caucasia migrated to Anatolia in the 1860s. One of these migrating tribes was the Ahiska Turks. This study aims at revealing the reasons why Ahiska Turks abandoned their countries and migrated to Anatolia and focuses on their migration and settlement processes, the difficulties they faced in adapting to their new lives in Anatolia and their relations with the locals and the government. The study uses the archival documents of the Turkish Prime Ministry's Ottoman Archive. Moreover, the study includes oral historical data collected through interviews conducted with the children or grandchildren of Ahiska Turks who settled in Anatolia in order to understand how well they adapted to their new lives.

___

  • 1- Arşiv Belgeleri
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri (BOA)
  • Bâb-ı Âli Evrak Odası Sadaret Mektubî Mühimme Kalemi (A.MKT. MHM.), 513/12; 521/17; 524/6; 524/7; 524/17; 526/35.
  • Bâb-ı Âli Evrak Odası Umum Vilayet Tahriratı (A.MKT. UM.), 490/48.
  • Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umum Müdürlüğü Ecnebiler (DH. EUM. ECB.), 7/13.
  • Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH. MKT.), 75/48; 132/15; 145/94; 216/64; 244/28; 247/47; 307/59; 352/72; 402/28; 689/42; 815/12; 1161/19; 1376/83; 1382/100; 11577/103; 624/9; 1631/55; 1911/90; 2048/141; 2087/11; 2390/77.
  • Dâhiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu (DH.TMIK.S.), 43/16. İrade Dâhiliye (İ.DH.), 1312 Ca. 4/9; 1314 M. 12/2; 1314 Ra. 13/12; 1321 L. 13/5; 1321 L. 29/35.
  • Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK.), 96/27; 96/29.
  • Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV.), 87/186; 107/13; 108/19; 110/22; 110/84.
  • Yıldız Arşivi Sadaret Hususî Maruzat (Y.A.HUS.), 310/105.
  • Yıldız Arşivi Sadaret Resmi Maruzat (Y.A.RES.), 72/26; 124/32.
  • 2- Kaynak Eserler
  • Düstur (1943). Birinci Tertib. 8. Ankara: Matbaa-i Amire.
  • Düstûr (1941). Birinci Tertib. 7. Ankara: Matbaa-i Amire.
  • 3- Araştırma ve Tetkik Eserler
  • Ababay, Feridun (1987). Çıldır Tarihi. Ankara: Yy.
  • Akyüz, Jülide (2008). "Göç Yollarında: Kafkaslardan Anadolu'ya Göç Hareketleri". Bilig 46: 37-56.
  • Alpargu, Mehmet (1998). "İkinci Dünya Savaşı'nda Sovyetler'in Kafkasya'daki Tehcir (Sürgün) Uygulamaları". Altıncı Askerî Tarih Semineri Bildirileri I,
  • İkinci Dünya Harbi ve Türkiye. 20-22 Ekim 1997.
  • _____, (2007). Nogaylar. İstanbul. Değişim Yay.
  • Avşar, B. Zakir ve Zafer S. Tunçalp (1995). Sürgünde 50. Yıl Ahıska Türkleri.
  • Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Yay.
  • Beydilli, Kemal (1988). "1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Doğu Anadolu'dan Rusya'ya Göçürülen Ermeniler". Belgeler XIII (17): 365-434.
  • Buntürk, Seyfeddin (2007). Rus Türk Mücadelesi'nde Ahıska Türkleri. Ankara: Berikan Yay.
  • Deringil, Selim (1991). 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'na Göç Olgusu Üzerine Bazı Düşünceler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi Yay. 435-442.
  • Eren, Hasan (1962). "Anadolu'da Kafkasya Türkleri". Belleten 1961'den ayrı basım. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
  • Erkan, Süleyman (1996). Kırım ve Kafkasya Göçleri (1878-1908). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Kafkasya ve Orta Asya Ülkeleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Yay.
  • Gökçe, Cemal (1972). "1787-1806 Yılları Arasında Kafkasya'da Cereyan Eden Siyasi Olaylar". İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi sayı 26'dan ayrı basım.
  • Günay, Nejla (2010), "Karahisar-ı Sahip Sancağı'na Yerleştirilen Ahıska Türkleri". Ed. Hasan Babacan Milli Mücadele ve Büyük Taaruzda Afyonkarahisar. Afyon: Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi Yay. 49-65.
  • Habiçoğlu, Bedri (1993). Kafkasya'dan Anadolu'ya Göçler ve İskanları. İstanbul. Nart Yay.
  • İpek, Nedim (1991). "Kafkaslar'dan Anadolu'ya Göçler (1877-1900)". Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 6: 97-134.
  • _____, (2006). İmparatorluktan Ulus Devlete Göçler. Trabzon: Serander Yay.
  • Karpat, Kemal H. (2003). Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri. Çev. Bahar Tırnakçı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
  • Kayabalı, İ. Arslanoğlu, C.(1973). "Moskofların Yakıp Yıkarak Ele Geçirdiği Ahıska Üzerine Halk Deyişlerimizden". Türk Kültürü XI/126: 416-423.
  • Kırzıoğlu, M. Fahrettin (1976). Osmanlılar'ın Kafkas Ellerini Fethi (1461-1590). Ankara: Sevinç Matbaası.
  • _____, (1992). Yukarı- Kür ve Çoruk Boyları'nda Kıpçaklar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
  • Kumuk (Kumıkov), Tuğan (2004). "Çerkeslerin Türkiye'ye Sürgünü". Çev.
  • Murat Papşu. Vatanından Uzaklara Çerkesler. Ed. Murat Papşu. İstanbul: Çiviyazıları Yay. 17-34.
  • Kurat, Akdes Nimet (1990). Türkiye ve Rusya. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
  • M. H. Svanidze (1999). "Ahıska (Çıldır) Eyaleti'nde "Defter-i Caba-i" (1694- 1732). Verilerine Göre Timarların Yıllık Gelirleri. XII. Türk Tarih Kongresi Ayrı Basım. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay. 861-867.
  • McCarthy, Justin (1998a). Ölüm ve Sürgün. Çev. Bilge Umar. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
  • _____, (1998b). Müslümanlar ve Azınlıklar. Çev. Bilge Umar. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
  • Pronşteyn, A.P.- Patrakova, V.F. (1990). "Sovyet Tarih Bilimi ve 19. Yüzyıl Kafkas Muhaceretinin Araştırılmasında Sorunlar" (Nalçik Konferansı, 24-26
  • Ekim 1990). Çev. Murat Papşu. Vatanından Uzaklara Çerkesler. Ed. Murat Papşu. İstanbul. Çiviyazıları Yay. 35-44.
  • Saray, Mehmet (1998). Rus-Türk Münasebetlerinin Bir Analizi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
  • Saydam, Abdullah (1990). "Rusya'nın Kafkasya'yı İşgali". Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 5: 239-257.
  • _____, (1997). Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
  • Taş, Kenan Ziya (2005). "Kafkasya'dan Maraş ve Civarına Göçler". I. Kahramanmaraş Sempozyumu. I. Maraşder-Kahramanmaraş Belediyesi. 465-471.
  • Taşdemir, Tekin (2005). Türkiye'nin Kafkasya Politikasında Ahıska ve Sürgün Halk Ahıskalılar. İstanbul: IQ Yay.
  • Türk-Rus İlişkilerinde 500 Yıl 1491-1992 (1999). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
  • Vatanından Uzaklara Çerkesler (2004). Ed. Murat Papşu. İstanbul. Çiviyazıları Yay.
  • Zeyrek, Yunus (2001). Ahıska Bölgesi ve Ahıska Türkleri. Ankara: Yy. 4- Sözlü Kaynaklar
  • Erhan, Sabiye. 78 yaşında, ev hanımı. (Göçmen çocuğu, söyleşi tarihi ve yeri, Ekim 2009, Afyonkarahisar).
  • Günay, Mürüvvet (Günay1). 82 yaşında, ev hanımı. (Edigön'den İnegöl'e, İnegöl'den de Afyon'a gelen Haydar Muharrem Efendi'nin kızı, söyleşi tarihi ve yeri, Ekim 2009, Afyonkarahisar).
  • Günay, Mehmet (Günay2). , 43 yaşında, akademisyen. (Haydar Muharrem Efendi'nin torunu, söyleşi tarihi ve yeri, Ocak 2010, Ankara).
  • Uysal, Orhan . 70 yaşında, akademisyen. (Göçmen çocuğu, söyleşi tarihi ve yeri, Aralık 2009, Ankara).