Osmanlı İmparatorluğu döneminde gayrımüslim vatandaşların imar faaliyetleri ve Mustafapaşa ( Sinasos )

1453 yılında Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u almasıyla Osmanlı yönetiminde yaşayan gayrimüslim vatandaşların siyasi-ekonomik ve politik durumları pek çok bilimsel araştırmaya konu olmuştur. Osmanlı İmparatorlğu'nun ilk dönemlerinde, gayrimüslimlere bazı haklar tanınmış, bunun yanısıra yeni kilise yapmaları gibi bazı konularda ise yasaklar getirilmiştir. 18. yüzyılın sonu ve 19. yüzyılda değişen Dünya düzeni ile birlikte gayrimüslim vatandaşlara yeni ve geniş haklar tanınmıştır. Bu yüzyıllarda ekonomik açıdan da güçlenen özellikle Rum Ortodokslar Anadolu'nun hemen her yerinde çok sayıda yeni dini yapı inşa etmişlerdir. Bu eserler hakkında yapılan bilimsel çalışma sayısı oldukça yetersizdir. 1923'deki Lozan Antlaşması ile birlikte Yunanistan'a göçmek zorunda kalan Rumlar'in bu dini yapılarından pek çoğu günümüzde terkedilmiş durumdadır. 19. yüzyıldaki adı ile Sinasos günümüzde Ürgüp'e bağlı Mustafapaşa adında bir kasabadır. Yereşimin içi ve yakın çevresinde, 19. yüzyılda inşa edilmiş çok sayıda kilise bulunmaktadır. Aşağıdaki yazıda bu kiliselerden ikisi (Sinasos Manastırı ve Ioannes Thelogos Kilisesi) tanıtılacak, öncesinde Osmanlı idaresi altında yaşayan gayrimüslim vatandaşların durumları özetlenecektir.

PDF

___

Anagnostopulu, Athanasia (1999). "Tazimat ve Rum Milletinin Kurumsal Çerçevesi. Patrikhane, Cemaat Kurumları, Eğitim". 19. Yüzyıl İstanbul'unda Gayrimüslimler. Ed. P. Stathis. Çev. F. ve S. Benlisoy. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Ap%rsXy, E. I. (1899). H Eıvaaocr. EN A0HNAIE. Apxt|eXaoa, Ioavvsa Sapavxı8o u (1989). HeSıvacroo. Ev Arnevaıa.

Arı, Kemal (1995). Büyük Mübadele Türkiye'ye Zorunlu Göç (1923-1925). Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Augustinos, Gerasimos (1997). Küçük Asya Rumları. Çev. D. Evci. Ankara: Ayraç Yay.

Bağış, A. İhsan (1983). Osmanlı Ticaretinde Gayri Müslimler Kapitülasyonlar - Avrupa Tüccarları Beratlı Tüccarlar - Hayriye Tüccarları (1750 -1839). Ankara: Turhan Kitabevi.

Ballian, A., N. Panteleoki ve Petropoulos, I. (1994). Cappadocia. Travels in the Christian East. Athens: Adam Editions.

Balta, Evangelia (Ed.) (2007). Sinasos. Mübadeleden Önce Bir Kapadokya Kasabası Resimler ve Anlatılar. Çev. A. Çokona. İstanbul: Bir Zamanlar Yay.

Benlisoy, Foti (2001). "Türkiyadan Kaldırdılar Bizleri/Kan Ağlıyor Hepimizin Gözleri". Toplumsal Tarih 150:48-51.

Bozkurt, Gülnihal (1989). Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839- 1914). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

Braude, Benjamin ve Bernard Lewis (1982). Christians and Jews in the Ottoman Empire 2. New York: Holmes & Meier Publishers Inc.

Coşkuner, Buket (2003). "Az Dokunulmuş Sinasos". Popüler Tarih Dergisi 36:32- 37.

Dukas (1956). Bizans Tarihi. Çev. V. L. Mirmiroğlu. İstanbul: İstanbul Matbaası.

Ercan, Yavuz (1983). "Türkiye'de XV. Ve XVI. Yüzyıllarda Gayr-ı Müslimlerin Hukuki, İçtimai ve İktisadi Durumu". Belleten XLII: 1119-1149.

Ercan, Yavuz(2001). Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler. Kuruluştan Tanzimat'a Kadar Sosyal, Ekonomik ve Hukuki Durumları. Ankara: Turhan Kitabevi Yay.

Ergin, Osman (1937). Türk Tarihinde Evkaf, Belediye ve Patrikhaneler. İstanbul: Türkiye Basımevi.

Erim, Nihat (1953). Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri. Cilt 1. (Osmanlı İmparatorluğu Antlaşmaları). Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay.

Güler, Ali (1997). Osmanlıdan Cumhuriyete Azınlıklar. İstanbul: Turan Yay.

Hild, Friedrich ve Marcell Restle (1981). Kappadokien: Tabula Imperii Byzantini I-II. Wien: Verlag des Österreichischen Akademie der Wissenschaften.

Hirschon, Renee (2005). Ege'yi Geçerken. Çev.M. Pekin ve E. Altınay. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay.

İlbars, Zafer ve Belkıs Temren (2003). Kültürel Boyutuyla Mustafapaşa (Sinasos). Ankara: Tüksev Yay.

İnalcık, Halil (1970). "The Foundations of Ottoman Economic-Social System in Cities". Studia Balcanica 3: 17- 24.

Karaca, Zafer (1995). İstanbul'da Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri. İstanbul: Yapı Kredi Yay.

Karal, E. Ziya (1983). Osmanlı Tarihi V. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Karpat, Kemal (1975). "The Background of Ottoman Concept of City and Urbanity". Structure et developpement culturel des villes Sud-Est Europeennes et Adria-tiques aux XVIIe-XVIIIe siecles: 323-340. Bucharest: Association Internationale d'etudes du Sud-Est Europeen.

Küçük, Cevdet (1985). "Osmanlılar'da Millet Sistemi ve Tanzimat". Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi 4:1007-1024.

McCarthy, Justin (1983). Muslims and Minorities: The Population of Ottoman Anatolia and the End of the Empire. NewYork and London: NewYork University Press.

Müller-Wiener Wolfgang (1977). Bildlexikon zur Topographie İstanbuls. Tubingen: Verlag Ernst Wasmuth.

Ortaylı, İlber (1985). "Osmanlı İmparatorluğu'nda Millet". Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi 4: 996-1016

Ötüken, Yıldız (1987). Göreme. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.

Özbay, Aslı (2005). Mustafapaşa-Sinasos Mevcut Durum Raporu Ve Acil Eylem Planı. Ankara: Epik Grafik

Özbek, Yıldıray (2005). Mustafapaşa (Sinasos) Evlerinde Duvar Resimleri. Kayseri: Grup Matbaacılık.

Papadopoullos, H. Theodore (1952). Studies and Documents Relating to the History of the Greek Church and People Under Turkish Domination. Brussels: Variorum.

Pekak, M. Sacit (1993). "Güzelyurt'ta (Gelveri) Bulunan Bizans / Post-Bizans Dönemi Eserleri 1". Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 10(2): 123-160.

Pekak, M. Sacit(1994). "Güzelyurt'ta (Gelveri) Bulunan Bizans /Post Bizans Dönemi Eserleri 2". Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 11:177- 216.

Pekak, M. Sacit(1997). "18-19. Yüzyıllarda Anadolu'da Yaşayan Gayrimüslimlerin imar Faaliyetleri ve Foça'daki Post- Bizans Kiliseleri". Geçmişten Günümüze Foça Uluslararası Sempozyum. 23- 25 Ağustos 1996. 75 -90.

Pekak, M. Sacit(1998a). "Kapadokya'da Post-Bizans Dönemi Dini Mimarisi 1: Nevşehir ve Çevresi". Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü. XV. Araştırma Sonuçları Toplantısı I: 1-43.

Pekak, M. Sacit(1998b). "Kapadokya'da Post-Bizans Dönemi Dini Mimarisi-I- Nevşehir ve Çevresi (1)", Arkeoloji ve Sanat 83: 12- 21.

Pekak, M. Sacit(1998c). "Kappadokya'da Post-Bizans Dönemi Dini Mimarisi-I-Nevşehir ve Çevresi (2)". Arkeoloji ve Sanat 84: 23- 33.

Pekak, M. Sacit(1999). "18. 19. Yüzyıllarda Niğde ve Çevresinde Hristiyan Dini Mimarisi". Kültür Bakanlığı Anıtlar Müzeler Genel Müdürlüğü XVI. Araştırma Sonuçları Toplantısı. C. 1. 25- 29 Mayıs 1998. 25- 48.

Pekak, M. Sacit(2001). "Aksaray Çevresi Osmanlı Dönemi Hristiyan Kiliseleri". Kültür Bakan lığı Anıtlar Müzeler Genel Müdürlüğü XVIII. Araştırma Sonuçları Toplantısı. C. 1.22-26 Mayıs 2000. 61-74.

Pekak, M. Sacit(2005). "Christian Art of Cappadocia from the Middle Ages to the 20th Century". Ed. S. Güvenç. Common Cultural Heritage. Developing Local Aware ness Concerning the architectural Heritage Left from the Exchange of Populations in Turkey and Greece. 18- 24 Eylül 2004. 29-34.

Pekak, M. Sacit(2008). "Mustafapaşa (Sinasos) ve Aziz Nikolaos Manasın". Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 25:199-217.

Pekak, M. Sacit, Filiz Yenişehirlioğlu ve Ali Cengizkan (2004). Türkiye ve Yunanistan'da Lozan Mübadelesinin Mimari Mirası". Haz.O.İ. Ertekin. Mimarlar Derneği 1927 Dönem Etkinlikleri 2002- 2004. 19 Kasım 2003. 231-253.

Pekak, M. Sacit ve Suavi Aydın (1999). "Selçuk ve Çevresinde Osmanlı İdaresindeki Gayrimüslim Tebaanın İmar Faliyetleri". Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 15 (2): 125-155.

Pekin, Müfide ve Çimen Turan (2002). Mübadele Bibliyografyası. İstanbul: Lozan Mübadilleri Vakfı.

Pekin, Müfide (2005). Yeniden Kurulan Yaşamlar, 1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay.

Pimenides, F. (1985).Sinassos .Çev.E. Malçok. London. Rizous, S. (1856). Cappadocia. Konstantinopel.

Ramsay, William (1915- 16). "The Intermixture of Races in Asia Minor; Some of Its Causes and Effects". Proceedings of the Britisch Academy 7: 359-422.

Ramsay, William (1962). The Historical Geography of Turkey of Asia Minor. Amsterdam: Hakkert.

Rodley, Lyn (1985). "Bizans Kaya Kiliseleri ve Kapadokya Manastırları". Çev. E. Malçok. Kapadokya'daki Sinasos. London: National Trust for Greece.

Rott, Hans (1908). Kleinasiatische Denkmaler aus Psidien, Pamphylien, Kappadokien und Lykien. Leizpzig: Dieterich'sche Verlagbuchhhandlung Theodor Weicher.

Sheperd, S. R. (1986). Sinassos in Cappadocia. En Athenais: Ekdoseis Agra.

Sözen, Metin (Ed.) (1999). Kapadokya. İstanbul: Ayhan Şahenk Vakfı.

Şahin, Süreyya (1980). Fener Patrikhanesi ve Türkiye. İstanbul: Ötüken Yay.

Şakiroğlu, Mahmut (1983). "Fatih Sultan Mehmed'in Galatahlara Verdiği Fermanın Türkçe Metinleri". Ankara Ünivensitesi D.T.C. Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi XIV: 211- 224.

TaKaSoTtoyXoy, A. (1982). H EivaaoaJlov EoflvoE. AÖTiva.

Tanör, B. (1985). "Anayasal Gelişmelere Toplu Bakış", Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi. C. 4. 1137-1150.

Tekindağ, Şebabettin (1967). "Osmanlı İdaresinde Patrik ve Patrikhane", Belgelerle Türk Tarihi Dergisi 1: 52-55.

Türkmen, K. Tahir (1999). Bilinmeyen Kapadokya'dan Bir Kesit: Ürgüp. Ankara: Ürün Yay.

Ubicini, M.A (1973). Letters on Turkey: An Account of the Religious, Political, Social and Commercial Condition of the Ottoman Empire .Trans. Lady Easthope, New York.

Uzunçarşılı, İ. Hakkı (1983). Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Vryonis, Speros Jr. (1968-1970). "The Byzantine Legacy and Ottoman Forms". Dumbarton OaksPapers 23- 24: 253-308.

Vryonis, Speros Jr. (1971). The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century. Berkeley: ??

Yeorgios Francis (1992). Şehir Düştü. Çev. Kriton Dinçmen. Istanbul: Scala Yay.

Yerasimos, Stefanos (1980). Az Gelişmişlik Sürecinde Türkiye, Bizans'tan 1971'e. İstanbul: Gözlem Yay.

Yıldırım, Zeynep Özlem (2004). Sinasos Yöresel Mimarisive 19. yy. Batılılaşma Etkilerinin Konut Mimarisine Etkileri. Yüksek lisans tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.