Ömer Seyfettin’de ilginç söz varlığı

Ömer Seyfettin’in daima sade bir Türkçeyle yazdığı kanaati yaygın olsa da onun dil konusundaki tavrında iki farklı dönem olduğu bilinmektedir. Bunlardan biri Yeni Lisan’dan önce diğeri Yeni Lisan’dan sonraki dönemdir. Yeni Lisan öncesinde Ömer Seyfettin’in Türkçe metinlerde pek yaygınlık kazanamamış, Arapça Farsça sözlüklerin kıyısında köşesinde kalmış bazı kelimeleri kullanması, beklenmeyen bir şey değildir. Fakat onun yazılarında, Yeni Lisan sonrasında da, sözlüklerde bulunmayan veya pek seyrek rastlanan bazı kelimelerin görülmesi hayli şaşırtıcıdır. Söz konusu kelimelerin bir kısmı, terim ihtiyacını karşılamak için kullanılmıştır. Ömer Seyfettin, Yeni Lisan hareketi genel kabul gördükten sonra bile Arapça köklerden türetilmiş fakat yaygın olmadığı rahatlıkla söylenebilecek bazı kelimeler kullanmaktadır. Söz konusu kelimelerin bazıları o günkü Türkçe sözlüklerde bulunmamaktadır. Bazılarının yazarımız tarafından kullanımı ise sözlüklerde belirtilen anlam dışındadır. Öyle anlaşılıyor ki Ömer Seyfettin, birtakım kavramları ifade edecek terimleri, Türkçenin imkânları içerisinde üretemediği durumlarda, Arapça köklerden türetme yoluna gitmiş veya Arapçadan alınma bu kelimeleri -Türkçede arkaik kalmış olsa bile- kul-lanmıştır. Konuşma dilinde yaşayan ama yazı dilinde iltifat görmeyen bazı kelimeleri yazı diline sokmak için de gayret göstermiştir. Yeni Lisan hareketinin manifestosu sayılan ilk “Yeni Lisan” yazısında bu duruma tam olarak uygun bir fikir beyanı yoktur.

PDF

___

Ahmet Vefik Paşa (2000). Lehçe-i Osmani. Haz. Recep Toparlı. Ankara: TDK Yay.

Ahterî Mustafa Efendi (2009). Ahter-i Kebir. Haz. H. Ahmet Kırkkılıç - Yusuf Sancak. Ankara: TDK Yay.

Ali Nâzima, Faik Reşat (2002). Mükemmel Osmanlı Lugati. Haz. Necat Birinci vd. Ankara: TDK Yay.

Derleme Sözlüğü (2009). C.7. Ankara: TDK Yay.

Devellioğlu, Ferit (2000). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Haz. Aydın Sami Güneyçal. Ankara: Aydın Kitabevi.

Dilçin, Cem (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.

İbrahim Cûdî Efendi (2006). Lugat-ı Cûdî. Haz. İsmail Parlatır vd. Ankara: TDK Yay.

İz, Fahir (1974). The Oxford Turkish-English Dictionary and English-Turkish Dictionary. Oxford: Clarendon Pres.

Karaosmanoğlu, Yakup Kadri (1912). “Netayiç”. Rübap 14(19 Nisan 1328 [2 Mayıs 1912]): 144.

M. Mermi (1912). “Yeni Lisan -Yeni Lisan İstilası Karşısında”. Genç Kalemler 3(22 (6 Haziran 1328)): 230.

Mehmet Esat Efendi (Şeyhülislam) (1999). Lehçetü’l-Lugat. Haz. Recep Toparlı. Ankara: TDK Yay.

Moran, A. Vahit (1971). Türkçe-İngilizce Sözlük. İstanbul: MEB Yay.

Muallim Naci (1899). Lugat-ı Nâci. İstanbul: Asır Mat.

Mütercim Âsım Efendi (2009). Burhân-ı Katı. Haz. Mürsel Öztürk ve Derya Örs. İstanbul: TDK Yay.

Ömer Seyfettin (2011). Bütün Hikâyeleri. Haz. Nâzım Hikmet Polat. İstanbul: Yapı Kredi Yay.

Ömer Seyfettin, (1907). “Sanat-ı Tahrire Dair Tavsiyeler”. Haftalık İzmir 20 (5 Kânûn-ı evvel 1323 [28 Aralık 1907]): 2-3.

Ömer Seyfettin, (1911a). “Yeni Lisan”. Genç Kalemler 2 (1 (11 Nisan 1911)): 1-7.

Ömer Seyfettin, (1911b). “Yeni Lisan”. Genç Kalemler 2 (3 (6 Mayıs 327/ 19 Mayıs 1911)): 41-45.

Ömer Seyfettin, (1911c). “Yeni Lisan Ve Hüseyin Cahit”. Genç Kalemler 2 (4 (13 Mayıs 1327/ 26 Mayıs 1911)): 58-61.

Ömer Seyfettin, (1912). Yirminci Asırda Zekâ 9 (25 Haziran 1328 [8 Temmuz 1912]): 143-144. (“Perviz” imzalı).

Ömer Seyfettin, (1914a). “Ali Canip Bey ve Sanatı”. Nevsal-i Millî. Haz. T. Z., Ferat, Âsar-ı Müfide Kütüphanesi, Artin Asaduryan ve Mahdumları Mat., İstanbul 1330 [Mayıs ortası?1914]. 299-312.

Ömer Seyfettin, (1914b). Tanin 1986 (17 Haziran 1330/30 Haziran 1914): 3.

Ömer Seyfettin, (1915a). “Edebiyatta Artta Kalış”. Turan 1398 (18 Eylül 1915): 1.

Ömer Seyfettin, (1915b). “Güzellik ve Esatir”. Turan 1423 (30 Eylül 1331/13 Teşrîn-i evvel [Ekim] 1915): 1.

Ömer Seyfettin, (1915c). “İstanbul Türkçesi”. Turan 1451 (28 Teşrin-i evvel 1331 / l0 Teşrîn-i sânî [Kasım] 1915): 1.

Ömer Seyfettin, (1918a). “İskolastik Lisanımızın İflâsı -ı Tanzimat’tan Millî Edebiyat Cereyanına Kadar”. Millî Talim ve Terbiye Cemiyeti Mecmuası 4 (Nisan 1334 [1918]): 37-46.

Ömer Seyfettin, (1918b). “Yeni Hayat”. I Mürteciler Karşısında Din, Millî Talim ve Terbiye Mecmuası 5 (Ağustos 1334 [l918]): 33-43.

Ömer Seyfettin, (1918c). “Altı Derste Tabiî Yazmak Sanatı, İkinci Ders: Yazmaya Heves Etmeden Okumak”. Türk Kadını 15 (26 Kânûn-ı evvel (Aralık) 1334/ 1918): 233-236.

Ömer Seyfettin, (1918d). “Tahmisçilik”. Tercüman-ı Hakikat 13583 (29 Kânun-ı evvel [Aralık] 1334 / 1918): 2.

Ömer Seyfettin, (l9l9a). “Edebî Cereyanlar”. Tercüman-ı Hakikat 13588 (3 Ocak 1919): 2.

Ömer Seyfettin, (l9l9b). “Soldan Geri”. Tercüman-ı Hakikat 13619 (20 Rebiü’l- âhir 1337 / 23 Kânun–ı sani l335 / l9l9): 3.

Ömer Seyfettin, (l9l9c). “Şiir Başka”. Tercüman-ı Hakikat l3623 (24 Rebi-ül-ahir 1337 / 27 Kânun-ı sani, l335 / l9l9): 3.

Ömer Seyfettin, (l9l9d). “Tarzların Teâkubu”. Tercüman-ı Hakikat 13632 (8 Cemaziye'levvel 1337 / 9 Şubat l335 / l919): 3.

Ömer Seyfettin, (l9l9e). “Acem Aruzu”. Tercüman-ı Hakikat 13638 (11 Cemaziye'l- evvel 1337 / 12 Şubat l335 / l919): 3.

Ömer Seyfettin, (l9l9f). “Vezinlerde El-kimya”. Tercüman-ı Hakikat 13641 (14 Cemaziye’l- evvel 1337 / 15 Şubat 1335 /1919): 3.

Ömer Seyfettin, (1919g). “Mekteplerde Edebiyat”. İnci 6 (Temmuz 1335/1919): 14.

Ömer Seyfettin, (1919h). “Vaziyet-i Edebiye”. İfham (Haftalık edebî ilâve) 3 (1 Eylül 1919): 33-34.

Ömer Seyfettin, (1919i). “Bugünkü Şairlerimiz [1]”. İfham (Haftalık edebî ilâve)1 (4, 15 Eylül 1919): 49-51.

Ömer Seyfettin, (1919j). “Tasfiyecilik Başka...”. İfham (Haftalık edebî ilâve) 8 (13 Teşrîn-i evvel 1919/1919): 113-114.

Paçacıoğlu, Burhan (2006). VIII-XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı. Ankara: Bizim Büro Basımevi.

Polat, Nâzım H. (2012). “Ömer Seyfettin’den Kayıp Şiirler”. Prof. Dr. Şerif Aktaş’a Armağan. Ankara: Kurgan Edebiyat Yay. 340-360.

Redhouse, James W. (2009). Müntahabât-ı Lügât-ı Osmâniyye. Haz. Recep Toparlı vd. Ankara: TDK Yay.

Şemsettin Sami (1989). Kamus-ı Türkî. İstanbul: Enderun Yay.

Şemsettin Sami (1901). Kamus-ı Fransevi. İstanbul: Mihran Mat.

Şerafettin Mağmumi (2010). Anadolu ve Suriye’de Seyahat Hatıraları. Haz. Nâzım H. Polat. Ankara: Cedit Neşriyat.

Gökalp, Ziya (1990). Türkçülüğün Esasları. Haz. Mehmet Kaplan. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Gökalp, [Ziya] (1912). “Altun Destan”. Genç Kalemler III (14, 13 Kânun-ı sani 1327 [26 Oc. 1912]): 44.