Kırgızistan'da Basmacı Hareketiyle İlgiliYeni Bilgiler (1925-1934)

Bilindiği gibi Sovyet yönetiminin ilk yıllarında Türkistan'da basmacı hareketi baş göstermiş ve bu hareket, yönetimin askerî tedbirler almasına sebep olacak kadar ileri boyutlara ulaşmıştır. Kırgızistan'da basmacıların faaliyetlerinin, güneydeki farklı ilçelerde, özellikle de dağlık bölgelerde 1930'larda da etkili olduğu görülmektedir. Basmacı kollarını yönetenlerin halk arasında nüfuz ve itibar sahibi olan kimselerden oldukları dikkat çekici bir husus arz etmektedir. Bu durum ve basmacı hareketinin geniş bir çapta yayılarak sıradan halkın desteğini kazanması, Sovyet yönetimi için ciddi bir siyasi mesele haline gelmiştir.Makalede, 1925-1934 yılları arasında Kırgızistan'ın güneyinde basmacılık hareketine devam edilmesinin sebepleri, basmacı kollarının çalışmaları, Sovyet yönetiminin bu harekete karşı almış olduğu askerî, siyasi/ideolojik, ekonomik, kültürel önlemler üzerinde durulacaktır. Konu, bilimsel eserlerin yanında Sovyetler zamanında kullanımı yasak olan "çok gizli" olarak nitelendirilen arşiv belgelerinin ışığında değerlendirilmeye çalışılacaktır.

PDF

___

Oş Bölgesel Devlet Arşivi, fon. 1, liste 1, 52, 84, 88, 298, 363 numaralı dosyalar.

Oş Bölgesel Devlet Arşivi, fon.79, liste 1, 5, 9, 14 numaralı dosyalar.

Karasayev, H. (1996). Kamus Naama Karasay Sözdük. Bişkek: Şam Yay.

Usmanov, K. ve M. Sadikov (2006). İstoriya Uzbekistana (1917-1991 gg). Taşkent: Şark Yay.

Togan, Z. V. (1981). Bugünki Türk İli (Türkistan) ve Yakın Tarihi. C. 1. 2.baskı. İstanbul: Enderun Kitabevi Yay.

Şamagdiyev, Ş. (1961). Oçerki Istorii Grajdanskoy Voynı v Ferganskoy Doline. Taşkent: Akademiya Nauk Uz.SSR Yay.

Rywkin, M. (1990). Moscow’s Muslim Challenge: Soviet Central Asia. New York London: by M. E. Sharpe Inc.

Ritter, William S. (1990). “Revolt in the Mountains: Fuzail Maksum and the Occupation of Garm”. Journal of Contemporary History 25 (4): 547-580.

Pılev, A. (2006). Basmaçestvo v Sredney Azii: Etnopolitiçeskiy Srez (vzglyad iz XXI veka). Bişkek: Kırgız-Rus Slavyan Üniversitesi Yay.

Olcott, M (1981). “The Basmachi or Freemen’s Revolt in Turkestan 1918-24”. Soviet Studies 33 (3): 352-369.

Nikişov, P. (1957). Borba s Basmaçestvom. Frunze: Kirgizskoye Gosudarstvennoye İzdatelstvo Yay.

Moldokasımov, K. (1998). “Basmaçılıkpı ce Uluttuk-Boştonduk Kıymılbı?”. Fergana-Dolina Drujbı i Vzaimosoglasiya. Bişkek: Muras Yay.

Kunin, A. (1981). Yujnaya Kirgiziya v Godı Grajdanskoy Voynı (1918-1920). Frunze: İlim Yay.

Kogan, B. (2011). “The Basmachi: Factors Behind the Rise and Fall of an Islamic Insurgency in Central Asia”. March 5. smallwarsjournal.com (Erişim Tarihi 10.06.2015). 1-10.

Karatayev, O. ve S. Eraliyev (2005). Kırgız Etnografiyası Boyunça Sözdük. Bişkek: Biyiktik Yay.

Jantuarov, S. (1963). Grajdanskaya Voyna v Kirgizii (1918-1920 gg). Frunze: Akademiya Nauk Kirgizskoy SSR Yay.

İstoriya Kirgizskoy SSR. (1986). C. 3. Frunze: Kırgızstan Yay

İstoriya Grajdanskoy Voynı v Uzbekistane (1970). Ed. H. İnoyatov. C. 2. Taşkent: Fan Yay.

İbraimov, İ. (1967). Borba Partorganizatsii Kirgizii Za Podgotovku Usloviy Sploşnoy Kollektivizatsii Selskogo Hozyastva 1926-1930 gg. Frunze: Kırgızstan Yay.

(1997). “Basmacılar” Türkistan Milli Mücadele Tarihi (1917-1934). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.

Hayit, B. (1995). Türkistan Devletlerinin Milli Mücadeleleri Tarihi. Ankara: TTK Basımevi.

Çorotegin, T. ve K. Moldokasımov (2000). Kırgızdardın cana Kırgızstandın Kıskaça Tarıhı. Bişkek: Mektep Yay.

Basmaçestvo Sotsiyalno Politiçeskaya Sushnost (1984). Editörler B. Lunin, M. Ahunova vd. Taşkent: Fan Yay

Bakiyev, N. (2006) Enver Paşa’nın Vasiyeti, Özbekçeden Türkiye Türkçesine aktaran Çağatay Koçar. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.

(2010). Türkistan’da Enver Paşa’nın Umûmi Muhaberat Müdürü Molla Nâfiz’in Hâtıraları Sarıklı Basmacı. İstanbul: Ötüken Yay

Bademci, A. (2008). 1917-1934 Türkistan Milli İstiklal Hareketi Korbaşılar ve Enver Paşa. C.1. İstanbul: Ötüken Yay.

Ahat, A. (2003). Cedidizmden Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi. İstanbul: Tunç Matbaacılık A.Ş.

b. Eserler Abdullayev, R. vd. (2000). Turkestan v Naçale XX veka: K İstorii İstokov Natsiyonalnoy Nezavisimosti. Taşkent: Şark Yay.

KC SB MDA, fon.10, liste.1.-30, 32, 101, 128, 203, 204, 229, 244, 253, 281 numaralı dosyalar.

a. Arşiv Belgeleri Kırgızistan Cumhuriyeti Siyasi Belgeler Merkez Devlet Arşivi, (KC SB MDA) fon.6, liste.1, dosya. 30.