Erken dönem anadolu–türk kenti anadolu selçuklu kenti ve mekânsal ögeleri

Selçuklu dönemi, Anadolu–Türk kent kültürünün mekânsal altyapısının örgütlendiği erken Türk yerleşim ya da kolonizasyon süreci olarak tanımlanabilir. Bu süreçte, Orta Asya ve İran coğrafyasından Anadolu’ya yönelen yerleşik ya da yar yerleşik veya göçebe yaşam kökeninden gelen Türkmen toplulukları, Bizans egemenliğinden devralınan yerleşim kültürü mirası üzerinde –tamamen Anadolu’ya özgü– Türk yönü egemen bir kent kültürü oluşturmuşlardır. Bu araştırmanın amacı, Selçuklu döneminde Bizans egemenliğinden devralınan yerleşim mirası üzerinde mekânsal kurgusu yeniden yapılandırılan ya da yeni kurulan Anadolu kentlerinin mekânsal örgütlenme düzenini biçimlendiren ögelerin tanımlanmasıdır. Bu tanımlama, Anadolu’nun her yönüyle çok bilinmeyenli bir dönemi olarak, Selçuklu dönemi kentsel mekân organizasyonlarını biçimlendiren mekânsal ve işlevsel dinamiklerin ortaya konması ve Orta Asya ve İran’dan Anadolu’ya taşınan yerleşme pratikleri ile Osmanlı kentlerine aktarılan yerleşim kültürü mirasının boyutlarının belirlenmesi açısından önemlidir. Araştırma, Selçuklu dönemine ilişkin vakâyî–name ya da vakıf–name gibi yazılı kaynaklar ile arkeolojik buluntular ve mimari kalıtların, ortaya konan bir dizi varsayımlar eşliğinde irdelenerek, elde edilen bulguların kurgulanan plan ya da şemalar üzerinden değerlendirilmesine dayanan bir yöntem kurgusu içinde ele alınmıştır.

PDF

___

Akok, Mahmud (1976). “Kayseri Şehri Tarihi İç Kalesi”. Türk Arkeoloji Dergisi XXIII:5–38.

Akok, Mahmut (1968). “Konya’da Alâaddin Köşkü Selçuklu Saray ve Köşkleri”. Türk Etnografya Dergisi XI: 47–73.

Aksarayi (1943). Anadolu Selçuki Devletleri Tarihi. Çev. M. Nuri Gençosman. Ankara: Recep Ulusoğlu Yay.

-------- (2000). Müsâmeretü’l Ahbar. Çev. Mürsel Öztürk. Ankara: TTK Yay.

Alkan, Ahmet (1985). “Mevlevilik ve Mevlânâ Külliyesinin Konya Şehirsel Gelişmeleri İçindeki Yeri”. I. Milli Mevlânâ Kongresi. Konya: Selçuk Üniversitesi Yay. 205–212.

Altun, Ara (1988). Ortaçağ Türk Mimarisinin Anahatları İçin Bir Özet. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yay.

Angold, Michael (1985). “The Shaping of the Medieval Byzantine City”. Byzantinische Forschungen X: 1–37.

Anonim Selçuk–Name (1952). Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III. Çev. Feridun Nafiz Uzluk. Ankara: Uzluk Yay.

Arık, Rüçhan (2000). Kubâd-âbâd; Selçuklu Saray ve Çinileri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.

-------- (2001). “Kubâd-âbâd Sarayı (Bir Değerlendirme) ve Malanda Köşkü”. I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi. Konya: Selçuk Üniversitesi Yay. 25–32.

-------- (2003). “Kubâd-âbâd 2002 Yılı Kazı Çalışmaları”. 25. Kazı Sonuçları Toplantısı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. 345–350.

Aslanapa, Oktay (1963). “Yeni Araştırmalarda Türk Saray ve Köşklerinin Yeri”. Türk Kültürü 3: 23–28.

-------- (1965). “Kayseri’de Keykubâdiye Köşkleri Kazısı”. Türk Arkeoloji Dergisi IIII (I): 22–40.

Asutay–Effenberger, Neslihan (2006). “Konya Alaaddin Camisi Yapım Evreleri Üzerine Düşünceler”. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi 23(2): 113–122.

Âşıkpaşaoğlu (1970). Aşıkpaşaoğlu Tarihi (Tevârih–i Al–i Osman). Çev. Nihal Atsız. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yay.

Barkan, Ömer Lûtfi (1942). “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak; Vakıflar ve Temlikler I, İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”. Vakıflar Dergisi II: 279–365.

-------- (1963). “Şehirlerin Teşekkülü ve İnkişafı Tarihi Bakımından Osmanlı İmparatorluğu’nda İmaret Sitelerinin Kuruluş ve İşleyiş Tarzına Ait Araştırmalar”. İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası XXIII (1–2): 239–296.

Barthold, Vassiliy V. (1949). “Farsça Ark–Erk, Kale–Citadel”. TTK Belleteni XIII (49): 327–330.

Bayat, Ali Haydar (1991). “Anadolu Selçuklu Hastane Vakfiyelerinin Tek Örneği Olarak Sivas Dârüşşifası Vakfiyesi”. Türk Kültürü 333: 5–19.

Baykara, Tuncer (1971). XI. Yüzyıla Kadar Türk Şehri. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

-------- (1996). “Ulu cami: Selçuk Şehrinde İskânı Belirleyen Bir Kaynak Olarak”. TTK Belleteni LX (227): 34–59.

Bayram, Sadi (1993). “Anadolu’da XIII. Yüzyıl Bir Rufai Zaviyesi”. Yılmaz Önge Armağanı. Konya: Selçuk Üniversitesi Yay. 179–186.

Bayram, Sadi ve Ahmet Hamdi Karabacak (1981). “Sahib Ata Fahrü’d–din Ali’nin Konya İmaret ve Sivas Gök Medrese Vakfiyeleri”. Vakıflar Dergisi XIII: 31–61.

Bayburtluoğlu, Zafer ve Emre Madran (1981). “Anadolu’da 1308 M. Yılına Kadar Gerçekleştirilmiş Türk–İslâm Yapıları Üzerine Sayısal Sınamalar”. VIII. Türk Tarih Kongresi. Ankara: TTK Yay. 941–949.

Bouras, Charalambos (2002). “Aspects of the Byzantine City; Eighth–Fifteenth Centuries”. The Economic History of Byzantium. Ed. Angeliki E. Laiou. Washington: Harvard University Press. 499–528.

Cahen Claude (2000). Osmanlılardan Önce Anadolu. Çev. Erol Üyepazarcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Cantay, Gönül (1988). “16. Yüzyıl Külliyelerinin Şehirlerin Gelişmesine Etkisi”. Sinan’ın Osmanlı Türk Şehircilik ve Belediyeciliğine Katkısı: Uluslararası Yuvarlak Masa Toplantısı Bildirileri. 1–12.

-------- (1992). Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yay.

-------- (2002). Osmanlı Külliyelerinin Kuruluşu. Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yay.

Cevdet, Muallim (1938). “Sivas Darüşşifası Vakfiyesi ve Tercümesi”, Vakıflar Dergisi I: 35–38.

Cezar, Mustafa (1977). Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.

Edhem, Halil (1947). “Anadolu Selçuklu Döneminde Mimari ve Tezyini Sanatlar”. Halil. Edhem Hatıra Kitabı. 279–297.

Eflâkî, Ahmed (1986). Ariflerin Menkıbeleri. Çev. Tahsin Yazıcı. Ankara: Remzi Kitabevi.

Emir, Sedat (1994). Erken Osmanlı Mimarlığında Çok–İşlevli Yapılar: Kentsel Kolonizasyon Yapıları Olarak Zaviyeler I (Öncü Yapılar: Tokat Zaviyeleri). İzmir: Akademi Yay.

Eravşar, Osman (2001). “Anadolu Selçuklularında İdari Mekân Olarak Devlethâne”. I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi. 281–295.

Erdem, Tahir (1935). “Yenişar”. ÜN Dergisi 2 (18): 254–256.

Erdmann, Kurt (1961). “Die Sonderstellung Der Anatolischen Moschee Des XII. Jahrhunderts”. The First International Congress of Turkish Arts. 94–101.

Erdoğan, Abdülkadir (1936). “Üç Selçuk Sultanına Sadakatle Hizmet Eden Emir Celaleddin Karatay’ın Konya’daki Muhteşem Medresesine Ait Arapça Vakfiyeden Çıkarılan Hülasa”. Konya Dergisi 2: 127–128.

-------- (1936a). “Üç Selçuk Sultanına Sadakatle Hizmet Eden Emir Celaleddin Karatay’ın Konya’daki Muhteşem Medresesine Ait Arapça Vakfiyeden Çıkarılan Hülasa”. Konya Dergisi 3: 189–191.

Ergin, Osman Nuri (1936). Türk Şehrinin Tarihi İnkişafı. Ankara: Maarif Yay.

-------- (1939). Türk Şehirlerinde İmaret Sistemi. Ankara: Maarif Yay.

Esin, Emel (1972). “Orduğ; Başlangıçtan Selçuklulara Kadar Türk Hakan Şehri”. A.Ü. DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi VII (10–11): 135–215.

-------- (1976). “M.IX.-XII. Yüzyıl Uygur Köşklerinden Safranbolu Ev Mimarisine Gelişme”. Mimarlık Tarihi ve Restorasyon Enstitüsü Bülteni 2 (5–6): 15–18.

-------- (1985). “Ordu; Türk Saray Mimarisinin Onbeşinci Asırdan Önceki Tarihçesi”. TBMM Milli Saraylar Sempozyumu. 22–26.

Esterabadi, Aziz bin Erdeşir (1990). Bezm–u Rezm. Çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Eyice, Semavi (1962–1963). “İlk Osmanlı Devrinin Dini–İçtimai Bir Müessesi; Zaviyeler ve Zaviyeli Camiler”. İ.Ü. İktisat Fakültesi Mecmuası 23 (1–2): 1–80.

-------- (1969). “Çorum’un Mecidözünde Âşık Paşaoğlu Elvan Çelebi Zaviyesi”. Türkiyat Mecmuası XV: 211–246.

-------- (1970). “Konya’nın Alâaddin Tepesinde Selçuklu Öncesine Ait Bir Eser; Eflatun Mescidi”. Sanat Tarihi Yıllığı. 269–302.

Foss, Clive (1996). “The Defences of Asia Minor Against The Turks”. Cities, Fortress and Villages of Byzantine Asia Minor. London: Variorum Press. 145–205.

Ibn Bibi (1941). Anadolu Selçuki Devleti Tarihi (Farsça Muhtasar Selçuk–Name). Çev. M. Nuri Gençosman. Ankara: Uzluk Basımevi.

-------- (1996). El Evamirü'l–Ala'iye Fil Umuri'l–Ala'iye (Selçuk Name). Çev. Mürsel Öztürk. Ankara: TTK Yay.

Karaduman, Hüseyin (1995). “Delice Selçuklu Köşkü Kurtarma Kazısı”. V. Müze Kurtarma Kazıları Semineri. 189–220.

Katoğlu, Murat (1967). “XIII. Yüzyıl Anadolu Türk Mimarisinde Külliye”. TTK Belleteni XXXI (121–124): 336–344.

Konyalı, İbrahim Hakkı (1946). Alanya (Alâiyye). İstanbul: Ayaydın Basımevi.

-------- (1964). Konya Tarihi. Konya: Konya Belediyesi Yay.

Kuban, Doğan (1970). “Ortaçağ Anadolu–Türk Sanatı Üzerine Gözlemler”. Malazgirt Armağanı. Ankara: TTK Yay. 103–117.

Kuban, Doğan (1993). Batıya Göçün Sanatsal Evreleri (Anadolu’dan Önce Türklerin Sanat Ortaklıkları). İstanbul: Cem Yay.

Kuran, Abdullah (1994). “Anadolu Selçuklu Ulucamileri”. IV. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri. 33–37.

Küçükdağ, Yusuf (2001). “Konya Kalesi’nin Ahmedek Bölümüne Dair”. I.Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi. 83–91.

Lapidus Marvin Ira (1995). A History of Islamic Societies. London: Cambridge University Press.

Lloyd, Seton ve D. Storm Rice (1989). Alanya (Alâiyya). Çev. Nermin Sinemoğlu. Ankara: TTK Yay.

Mazaherî, Ali (1972). Ortaçağda Müslümanların Yaşayışları. Çev. Bahriye Üçok. İstanbul: Varlık Yay.

Mez, Adam (1937). “Orta Zaman Türk–İslâm Dünyasında Şehircilik”. Ülkü Mecmuası X (56): 127–135.

Müneccimbaşı, Ahmed bin Lütfullah (1935). Müneccimbaşıya göre: Anadolu Selçukileri. Çev. Hasan Fehmi Turgal. İstanbul: Türkiye Yay.

-------- (2001). Camiü’d–Düvel–Selçuklular Tarihi; Anadolu Selçukluları ve Beylikler. Çev. Ali Öngül. İzmir: Akademi Yay.

Ocak, Ahmet Yaşar (1978). “Zaviyeler”. Vakıflar Dergisi XII: 247–269.

-------- (1978a). “Emirci Sultan Zaviyesi; XIII. Yüzyılın İlk Yarısında Anadolu (Bozok)’da Bir Babai Şeyhi: Şeref’ud–Din İsmail b. Muhammed”. İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi 9: 129–208.

Oral, M. Zeki (1953). “Kayseri’de Kubadiye Sarayları: Anadolu’da Selçuk Sarayları”. TTK Belleteni XVII (68): 501–517.

Özcan, Koray (2005). Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yerleşme Sistemi ve Kent Modelleri. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.

-------- (2007). “Selçuklu Çağında Sivas: Ortaçağda Bir Anadolu–Türk Kentinin İşlevsel Kimliği Üzerine Hipotetik Yaklaşımlar”. Akademik Araştırmalar Dergisi 9 (33): 100–112.

-------- (2007). “Vakfiyelere Göre Selçuklu Kentinde Ticaret Mekânlarının Örgütlenme Düzeni ve Mekânsal Dizilişi Üzerine Bir Deneme; Konya Örneği”. Vakıflar Dergisi XXX: 87–100.

-------- (2008). “Arap İstilalarından Türk Fetihlerine Kadar Anadolu–Bizans Kenti Mekânsal Evrim ve Kentsel Modeller”. Basılmamış Araştırma Projesi (0540.1077). Konya: Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü.

Özgüç, Tahsin ve Mahmut Akok (1957). “Alayhan, Öresunhan ve Hızır İlyas Köşküİki Selçuklu Kervansarayı ve Bir Köşkü”. TTK Belleteni XXI (81): 139–148.

Redford, Scott (1993). “Thirteenth–Century Rum Seljuq Palaces and Palace Imagery”. Ars Orientalis 23: 215–232.

-------- (2000). Landscape and the State in Medieval Anatolia; Seljuk Gardens and Pavilions of Alanya, Turkey. Oxford: Archeopress.

Rogers, J. Michael (1998). “Seton Lloyd’s and D. S. Rice’s Survey of Alanya (Alâ’iyya, Alâ’iye)”. Ancient Anatolia. Ed. Roger Matthews. Ankara: The British Institute of Archaeology at Ankara Press. 367–378.

Sözen, Metin (1990). Devletin Evi Saray. İstanbul: Sandoz Kültür Yay.

Temir, Ahmet (1989). Caca Oğlu Nur El–Din’in 1272 Tarihli Arapça–Moğolca Vakfiyesi. Ankara: TTK Yay.

Turan Osman (1953). “Selçuk Türkiye’si Din Tarihine Dair Bir Kaynak”. 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı. 531–564.

-------- (1947). “Selçuk Devri Vakfiyeleri–I, Şemseddin Altun–Aba Vakfiyesi ve Hayatı”. TTK Belleteni XI (42): 197–221.

-------- (1947). “Selçuk Devri Vakfiyeleri–I, Şemseddin Altun–Aba Vakfiyesi ve Hayatı”.TTK Belleteni XI (42): 197–221.

-------- (1947a). “Selçuk Devri Vakfiyeleri–II, Mübarezeddin Ertokuş Vakfiyesi”. TTK Belleteni XII (43): 415–429.

-------- (1948). “Selçuk Devri Vakfiyeleri–III, Celaleddin Karatay, Vakıfları ve Vakfiyeleri”. TTK Belleteni XII(45): 17–145.

-------- (1988). Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar. Ankara: TTK Yay.

Uğur, Ferit (1939). “Tevârih–i Al–i Karaman”. Konya Dergisi 31: 1592–1600.

Uzluk, Şahabeddin (1935). Konya’nın Selçukiler Zamanı Şehir Mimarisi. Konya: Babalık Basımevi.

-------- (1972). “Felekâbâd Sarayı Konya’nın Neresinde İdi, Kim İnşa Ettirdi, Çatısını Hangi Mimar Çattı?”. VII. Türk Tarih Kongresi. Ankara: TTK Yay. 374–381.

-------- (1981). “Selçuklu Sultanı I. Alâaddin’in Beyşehri’ndeki Sarayı”. VIII. Türk Tarih Kongresi. Ankara: TTK Yay. 887–891.

Ünver, A. Süheyl (1940). Selçuklu Tababeti. Ankara: TTK Yay.

-------- (1969). “Anadolu’da Selçuklu Devleti, Beylikleri Resmi Daireleri ve Toplantı Yerlerine Dair”. Vakıflar Dergisi VII: 323–327.

Yavuz, Ayşıl Tikel (2000). “Antalya Kemer’deki Selçuklu Köşkü”. Prof. Dr. Emin Bilgiç Hatıra Kitabı. 279–302.

Yavuz, Yıldırım (1970). “Alanya’nın Demirtaş (Syedre) Bucağındaki Köşk”. TTK Belleteni XXXIV (133): 353–371.

Yenen, Zekiye (1988). Vakıf Kurumu-İmaret Sitesi Bağlamında Osmanlı Dönemi Türk Kentlerinin Kuruluş ve Gelişim İlkeleri. Doktora Tezi. İstanbul: İTÜ.

Yılmaz, Leyla (2002). Antalya: Bir Ortaçağ Türk Şehrinin Mimarlık Mirası ve Şehir Dokusu (16. Yüzyılın Sonuna Kadar). Ankara: TTK Yay.

Yinanç, Mükremin Halil (1944). Türkiye Tarihi Selçuklular Devri 1; Anadolu’nun Fethi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.

Yinanç, Refet (1982). “Selçuklu Medreselerinden Amasya Hilafet Gazi Medresesi ve Vakfiyesi”. Vakıflar Dergisi XV: 5–14.

-------- (1984). “Kayseri ve Sivas Darüşşifalarının Vakıfları”. TTK Belleteni XLVIII (189–190): 299–307.