Birinci Dünya Savaşı ' nda itilaf devletleri ' nin Osmanlı Ermenileriyle ilişkileri ve 1914/1915 Zeytun isyanı

Osmanlı Devleti'nin Birinci Dünya Savaşı'nın çıkması üzerine başlattığı seferberlik emrine başta Zeytun Ermenileri olmak üzere bazı Ermeniler uymadılar. Orduya katılan Ermenilerden bir kısmı askerden kaçarken bir kısmı da Rus ordusuna katılıp Osmanlı ordusuna karşı Rus ordusunun ileri ucu olarak görev yaptılar. Zeytun Ermenileri, İtilaf Devletleri'nin savaşı kazanması hâlinde bağımsızlıklarını kazanacaklarını düşündüklerinden savaştan önce ve savaş sırasında isyan çıkardılar. Böylece savaş hâİinde olan Osmanlı ordusunun bir kısmını cephelerden uzak tutarak iç asayişle ilgilenmek zorunda bıraktılar. Bu çalışmada Zeytun Ermenilerinin İtilâf Devletleriyle ilişkileri ve bunun sonucunda çıkardıkları isyanların sebep ve sonuçları incelenecektir.

PDF

___

1. Arşiv Belgeleri

a) Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgeleri (BOA)

Hariciye Siyasî Kısım Evrakı (HR. SYS.), 119/16; 84/18.

Dâhiliye Nezareti İdarî Kısım Belgeleri (DH. İD.), 222/21.

Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye 2.Şube, 5/32; 9/78; 54/20-7; 54/20-8; 54/20-10; 54/20-12; 54/20-13; 54/20-14; 54/20-15; 54/20-16; 54/20-17; 54/20-19; 54/20-30; 54/20-31; 54/20-34; 54/20-36; 54/20-37; 54/20-47; 54/20-48; 54/20-49; 68/11; 68/20; 68/30-1; 68/31.

Medis-i Vükela Mazbataları (MV), 173/2.

b) Genelkurmay Başkanlığı Askerî Tarih Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi (ATAŞE), Birinci Dünya Harbi Katalogu (BDH), Klasör Numarası (Kl.):2287, Dosya Numa¬ rası (Dos.):32-12, Fhrist (Fh.):l,2,3,6,8, 1-10, 1-12, 1-14, 1-16,1-18, 1-32, 1-33; K1.2291, Dos.24-27, Fh.6.

2. Araştırma ve Tetkik Eserler

Arşiv Belgelerinde Ermeni Faaliyetleri 1914-1918 (2008). C. VIII. Ankara: Genel¬kurmay Askerî Tarih Stratejik Etüt Başkanlığı Askerî Tarih Yay.

Askerî Tarih Belgeleri Dergisi (1982). Şl. 15-17.

Avagyan, Arşen (2005). İttihat ve Terakki Cemiyeti ile Ermeni Siyasi Partileri Arasındaki İlişkiler, çev. L. Denisenko. Ermeniler ve İttihat ve Terakki İşbirliğinden Çatışmaya, İstanbul: Araş Yay.

Bayur, Yusuf Hikmet (1983). Türk İnkılâbı Tarihi. C. III. Ankara: TTK Yay.

Belgelerle Ermeni Sorunu (1992). Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih Stratejik Etüt Başkanlığı Askerî Tarih Yay.

Beylerian, Arthur (1983). Les Grandes Puissances, L'empire Ottoman et les Armeniens dans les Archives Françaises(1914-1918). Preface de Jean-Baptiste Duroselle. Paris: Publications de la Sorbonne.

Bildirici, Yusuf Ziya (1999). Adana'da Ermenilerin Yaptığı Katliamlar ve Fransız-Ermeni İşbirliği. Ankara: Köksav Yay.

Bryce, James-Toynbee, Arnold (2006). Osmanlı İmparatorluğu'nda Ermenilere Yönelik Muamele 1915- 1916. çev. Tuygan, Attila ve Jülide Değirmenciler. C. 2. İstanbul: Pencere Yay.

Cemal Paşa (1996). Hatırat. Haz. Metin Martı. İstanbul: Arma Yay.

Dilan, Hasan (2005). Fransız Diplomatik Belgelerinde Ermeni Olayları. C. I, Ankara: TTK Yay.

Erden, Ali Fuat (2006). Birinci Dünya Savaşı'nda Suriye Hatıraları. Haz. Alpay Kabacalı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.

Ermeni Komitelerinin A'mâl ve Harekât-ı İhtilaliyyesi (1983). Haz. H. Erdoğan Cengiz. Ankara: Başbakanlık Basımevi.

Eyicil, Ahmet (1999). Osmanlı'nın Son Döneminde Maraş'ta Ermeni Siyasi Faaliyetleri. Ankara: Gün Yay.

Gürün, Kamuran (1985). Ermeni Dosyası. Ankara: TTK Yay.

Hartunian, Abraham H. (1968). Neither to Laugh nor to Weep a Memoir of the Armenian Genocide, translated from the original Armenian manuscripts by Hartunian. Vartan. Boston: Beacon Press.

Hovannisian, Richard G. (1967). Armenia on the Road to Independence 1918. Berkeley: University of California Press.

Kaçaznuni, Ovannes (2005). Taşnak Partisi'nin Yapacağı Bir Şey Yok. çev. A. Acaloğlu. İstanbul: Kaynak Yay.

Keiler, Barbara Jean(1969). The United States and Armenia, 1914 to 1920: The Armenian Mandate. PHD thesis: California State College at Fullerton.

Kerr, Stanley E. (1973). The Lions of Marash: Personel Experiences with American Near East Relief 1919-1922. Albany: State University of New York Press.

Kurat, Yuluğ Tekin (1985). "Doğu Anadolu'da Ermeni Sorunu(1900-1920)". Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu ile İlişkileri Sempozyumu. 227-242.

Mutlu, Cengiz (2007). Birinci Dünya Savaşı'nda Amele Taburları 1914-1918. İstanbul: IQ Yay.

Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskânı (1878-1920) (2007). Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay.

Özdemir, Hikmet vd. (2004). Ermeniler: Sürgün ve Göç. Ankara: TTK Yay.

Parmaksızoğlu, İsmet (1981). Ermeni Komitelerinin İhtilal Hareketleri ve Besledikleri Emeller. Ankara: DSİ Basım.

Pomiankowski, Joseph (2003). Osmanlı İmparatorlğunun Çöküşü 1914-1918 1. Dünya Savaşı, çev. Kemal Turan. İstanbul: Kayıhan Yay.

Sonyel, Salahi (2001a). "Hristiyan Azınlıklar ve Osmanlı İmparatorluğu'nun Son Dönemi". Yeni Türkiye Ermeni Sorunu Özel Sayısı. C. 11.38. 687-691.

Sonyel, Salahi (2001b). The Great War and the Tragedy of Anatolia. Ankara: TTK Yay.

Süslü, Azmi (1990). Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı. Ankara: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yay.

Talat Paşa'nın Anıları (2003). Haz. Alpay Kabacalı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.

Tuğlacı, Pars (2004). Tarih Boyunca Batı Ermenileri C. 3. İstanbul: Pars Yay.

Uras, Esat (1987). Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi. İstanbul: Belge Yay.

Walker, Christopher J. (1990). Armenia The Survival of a Nation. New York; St Martin's Press.