Arşiv Belgeleri Işığında III. Selim'in Askerî Alandaki Kararlarının İstanbul'da Kent Mekânının Kullanımına Etkileri

18. yüzyılın sonları, Osmanlı İmparatorluğu'nu yöneten sultanların karşı karşıya kaldığı dinamik bir askerî ve siyasal süreç tanımlamaktadır. III. Selim döneminde siyasi sebeplerle askerî alanda hızlı değişimler gerçekleştirilmiştir. Değişimler, imparatorluğun başkenti İstanbul'un hem savunulmasına özen gösterilmesini sağlamış hem de savunma üssü konumuna yerleşmesini gerektirmiştir. Kent mekânı sıklıkla askeri amaçlara hizmet etmiştir. Bu durum, III. Selim döneminde İstanbul'da askeri kent kimliğinin baskın olduğunu düşündürmektedir. Osmanlı İmparatorluğu'nun savunulması için yürürlüğe konan askerî reformlar; kışla, baruthane, tersane, tophane, kale, tabya, gibi binaların inşasına yol açmıştır. Bununla birlikte, sivil mimariye ait bazı yapıların konumlandığı alanlar, aynı zamanda askerî araç gereçlerin deneyimleme alanı olarak kullanılmıştır. Bu alanlar, askerî harekât ve savunma noktasına dönüştürülmüştür. Bu bakış açısıyla, makalede, 18. yüzyılın sonlarında İstanbul'un askerî kimliği arşiv belgeleri ışığında incelenmiştir

The Impact of Selim III's Military Decisions on Usage of Urban Space in İstanbul Based on Archival Documents

The last years of the 18th century defined a period of dynamic military and political period for the Ottoman Empire. Rapid changes occured in the military as a result of political upheaval during the Selim III period. These changes focused on the defense of the capital of the empire - İstanbul, and on strengthening its position as a defensive center of the empire. The importance of urban space to these military aims suggests that Istanbul was predominantly a military city during the reign of Selim III. The military reforms instituted for the defense of the Ottoman Empire resulted in the construction of barracks, powder magazines, shipyards, arsenals, forts, bastions and redoubts. Some areas that included civilian structures that were used for military equipment trials. were also converted to military operation and defense sites. In this article, the military identity of İstanbul during the last years of 18th century is examined from this perspective in the light of archive documents

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.):

HAT., Hatt-ı Hümayun:

Dosya no: 110, Gömlek no: 4399.

Dosya no: 113, Gömlek no: 4538.

Dosya no: 112, Gömlek no: 4451.

Dosya no: 197, Gömlek no: 9936.

Dosya no: 206, Gömlek no: 10846.

Dosya no: 207, Gömlek no: 10974.

Dosya no: 238, Gömlek no: 13292.

Dosya no: 239, Gömlek no: 13399.

Dosya no: 253, Gömlek no: 14409.

Dosya no: 1393, Gömlek no: 55686.

Dosya no: 1394, Gömlek no: 55766.

Dosya no: 1413, Gömlek no: 57576.

Dosya no: 1433, Gömlek no: 58777.

Dosya no: 1433, Gömlek no: 58793.

Dosya no: 1433, Gömlek no: 58868.

Dosya no: 1434, Gömlek no: 58908.

Dosya no: 1487, Gömlek no: 63.

C.AS., Cevdet Askeri:

Dosya no: 76, Gömlek no: 3552.

Dosya no: 96, Gömlek no: 4397.

Dosya no: 109, Gömlek no: 4914.

Dosya no: 179, Gömlek no: 7798.

Dosya no: 226, Gömlek no: 9609.

Dosya no: 391, Gömlek no: 16156.

Dosya no: 523, Gömlek no: 21843.

Dosya no: 1154, Gömlek no: 51323.

C.EV., Cevdet Evkaf:

Dosya no. 489, Gömlek no: 24718.

Dosya no. 539, Gömlek no: 27213.

Afyoncu, Erhan (2010). "III. Selim Dönemi İç ve Dış Olayları". III. Selim İki Asrın Dönemecinde İstanbul. Ed. Coşkun Yılmaz. 73-101.

Aktepe, M. Münir (1958). "18. Asrın İlk Yarısında İstanbul'un Nüfus Mes'elesine Dâir Bâzı Vesikalar". Tarih Dergisi 13: 1-30.

Akbayar, Nuri (1998). "Tarih İçinde Beşiktaş". Dünden Bugüne Beşiktaş. İstanbul: Beşiktaş Belediye Başkanlığı Yay. 13-35.

Artan, Tülay (1993). "Tarihte Boğaziçi". Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. C. 2. İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını. 281-286.

Berkes, Niyazi (2010). Türkiye'de Çağdaşlaşma. Haz. Ahmet Kuyaş. İstanbul: YKY.

Cezar, Mustafa (1971). Sanatta Batı'ya Açılış ve Osman Hamdi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.

Çataltepe, Sipahi (1997). 19. Yüzyıl Başlarında Avrupa Dengesi ve "Nizam-ı Cedid" Ordusu. İstanbul: Göçebe Yay.

Devellioğlu, Ferit (2003). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Ankara: Aydın Kitabevi.

____. (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.

D'ohsson, J. Mouradgea (1824). Tableau Géneral de L'Empire Othoman. C. 7. Paris: Firmin Didot Freres Editeurs.

Eldem, Sedad Hakkı (1974). Köşkler ve Kasırlar II. İstanbul: Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Yüksek Mimarlık Bölümü Rölöve Kürsüsü.

____. (1976). Türk Bahçeleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

____. (1977). Sa'dabad. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Eren, Ahmet Cevat (1964). Selim III'ün Biyografisi. İstanbul: Nurgök Matbaası.

Evyapan, Gönül Aslanoğlu (1972). Eski Türk Bahçeleri ve Özellikle Eski İstanbul Bahçeleri. Ankara: ODTÜ Yay.

Hamadeh, Shirine (2007). The City's Pleasures Istanbul in The Eighteenth Century, Şehr-i Sefa 18. Yüzyılda İstanbul. Çev. İlknur Güzel (2010). İstanbul: İletişim Yay.

Karal, Enver Ziya (1970). Osmanlı Tarihi: Nizam-ı Cedit ve Tanzimat Devirleri (1789-1856). C. 5. Ankara: TTK Yay.

Koçu, Reşad Ekrem (1960). "Aynalıkavak Sarayı yahud Tersane Sarayı". İstanbul Ansiklopedisi. C. 3. İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat. 1610-1615.

____. (1961). "Boğaz'ın Eski Kale ve Tabyaları". İstanbul Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat. 2850-2852.

Kuban, Doğan (2007). Osmanlı Mimarisi. İstanbul:YEM Yay.

Lechevalier, J.B. (1800). Voyage de la Propontide et du Pont Euxin. Paris.

Özkaya, Yücel (1990). "III. Selim'in İmparatorluk Hakkındaki Bazı Hatt-ı Hümayunları II". OTAM 1. http://dergiler.ankara.edu.tr/ankara. Erişim: 16.12.2012. 333-354.

____. (2008). 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu. İstanbul: YKY.

Pakalın, Mehmet Zeki (1971). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.

____. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.

Parker, Geoffrey (2006). Askeri Devrim Batı'nın Yükselişinde Askeri Yenilikler 1500-1800. Çev. Banu Zorlu. İstanbul: Küre Yay.

Pazan, İbrahim (2007). Padişah Anneleri. İstanbul: Babıali Kültür Yay.

Rayf, Mahmoud Efendi (1798). Tableau des nouveaux reglemens de l'Empire Otoman. Constantinople: Imprimerie du Genie sous la direction d'Abdurrahman Efendi, İstanbul.

Refik, Ahmet (1998). Eski İstanbul. Haz. Sami Önal. İstanbul: İletişim Yay.

Resimli-Haritalı Mufassal Osmanlı Tarihi (1971). C. 5. İstanbul: Güven Yay.

Sakaoğlu, Necdet (2008). Bu Mülkün Sultanları Valide Sultanlar, Hatunlar, Hasekiler, Kadınefendiler, Sultanefendiler. İstanbul: Oğlak Bilimsel Kitaplar.

Shaw, Stanford J. (1971). "Between Old and New The Ottoman Empire Under Sultan Selim III". III. Selim Eski ve Yeni Arasında: Sultan III. Selim Yönetiminde Osmanlı İmparatorluğu (1789-1807). Çev. Hür Güldü (2008). İstanbul: Kapı Yay.

Sevengil, Refik Ahmet (1998). İstanbul Nasıl Eğleniyordu? İstanbul: letişim Yay.

Sözen, Metin ve Uğur Tanyeli (1996). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Şenyurt, Oya (2013). "III. Selim Döneminde İnşaat Ortamını Yönlendiren İki Fransız Mühendis". Tarih İncelemeleri Dergisi 28/2: 487-521.

Tanyeli, Gülsüm ve U. Tanyeli (1990). "Osmanlı Yüzer Köprüleri". ODTÜ MFD 10 (1-2): 5-17.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Tarihi 18. Yüzyıl. C. 4. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

Voyage Pittoresque de Constantinople et des Rives des Bosphore D'Après Les dessins de M. Melling, publie par MM. Truettel Würtz. İstanbul'da ve Boğaziçi'nde Resimlerle Bir Gezinti (1969). İstanbul: Tifdruk Matbaacılık ve Doğan Kardeş Matbaacılık.

Yalçınkaya, Mehmet Alaaddin (2010). "Osmanlı Devleti'nin Modernleşme Sürecinde Avrupalıların İstihdam Edilmesi (1774-1807)". Erken Klasik Dönemde XVIII. Yüzyıl Sonuna Kadar Osmanlılar ve Avrupa: Seyahat, Karşılaşma ve Etkileşim. Ed. Seyfi Kenan. İstanbul: İSAM Yay. 421-448.

____. (2014). "The Recruitment of European Experts for Service in the Ottoman Empire (1732-1808)". Ottoman Empire and European Theatre II, The Time of Joseph Haydn: From Sultan Mahmud I to Mahmud II (r.1730-1839). Ed. Michael Hüttler- Hans Ernst Weidinger. Wien: Hollitzer Wissenschaftsverlag. 33-57.

Yeşil, Fatih (2011). Aydınlanma Çağında Bir Osmanlı Kâtibi Ebubekir Râtib Efendi (1750-1799). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

Zorlu, Tuncay (2010). "III. Selim Dönemi Osmanlı Teknolojisi". Nizâm-ı Kadîm'dem Nizâm-ı Cedîd'e III. Selim ve Dönemi/Selim III and His Era From Ancien Regime to New Order. Ed. Seyfi Kenan. İstanbul: İSAM Yay. 213-255.