Altay Türkçesindeki -atan Ekinin Görünüş-Zamansal ve Kiplik Anlamları

Altay Türkçesindeki -atan eki, geleneksel dilbilgisi kitaplarında "gelecek zaman eki" olarak tanımlanmasına rağmen, belirtilen ek zamansal atıf bakımından geçmişe, geniş zamana ve geleceğe işaret edebilmektedir. Ekin, görünüş-zamansal olarak genellikle geçmişteki çok-vakitli (alışılmış) ve nadiren tek-vakitli (ilerleyici) olayları bildirdiği görülür. Çokvakitli olayları bildiren ve odaksıl olmayan bir intraterminallik işaretleyici olduğu için -atan eki türsel ve gnomik olguların bildirilmesinde de rahatlıkla kullanılır. Bu çalışmada ayrıca -atan ekinin gelecek zaman ve kiplikle ilgili ifade ettiği niyet, kararlılık, gereklilik ve olasılık gibi anlamlar da ele alınmaktadır. Bu anlamlar epistemik, deontik ve dinamik kiplik türleriyle ilişkili olduğu için terminolojik unsurlar kısaca açıklanmakta ve her işlevin örnekleri değerlendirilmektedir. Son olarak, -atan ekinin, gelecek zaman merkezi etrafında ilettiği edim bilimsel anlam ve duygu değerleri üzerinde durulmaktadır.

Aspectotemporal and Modal Meanings of the Altay Suffix -atan

Although the Altay Turkic suffix -atan is specified as "future tense suffix" in traditional grammars, it may indicate past, present or future tenses. Aspectotemporally, it often indicates pluri-occasional (habitual) and rarely uni-occasional (progressive) events in the past. Since it is a non-focal intraterminal marker indicating pluri-occasional (or habitual) events, it may be readily used to encode generic and gnomic facts. In this study I also examine modal functions and meanings related to futurity, such as intention, decisiveness, necessity, and possibility. Since these notions are related to epistemic, deontic and dynamic modalities, I briefly explain the terminological apparatus and study the examples of each function. Finally, I examine the pragmatic meanings and connotations of the suffix expressing futurity.

___

Aslan-Demir, Sema (2008). Türkçede İsteme Kipliği - Semantik-Pragmatik Bir İnce- leme. Ankara: Grafiker Yay.

Aydemir, İbrahim Ahmet (2009). Türkçede Zaman ve Görünüş Sistemi. Ankara: Grafiker Yay.

Bacanlı, Eyüp (2009). Kılınış Kategorisi ve Kılınışsal Belirleyici Olarak Yardımcı Fiil- ler. Ankara: Asal Yay.

Baskakov, Nikolayiviç A. (1947). "Oçerk grammatiki Oyrotskogo yazıka". Oyrotsko- Russkiy Slovar'. Moskva: Gos. Izd-vo inostrannıx i natsional'nıx slovarey. 220-312.

------- (1952). Karakalpakskiy Yazık II - Fonetika i Morfologiya. Moskva: Nauka.

------- (1966). "Altayskiy Yazık". Yazıki Narodov SSSR. Moskva: Nauka. 506-522.

------- (1972). Severnıye Dialektı Altayskogo (Oyrotskogo) Yazıka: Dialekt Kumandintsev. Moskva: Nauka.

------- (1985). Severnıye Dialektı Altayskogo (Oyrotskogo) Yazıka: Dialekt Lebedinskix Tatar-Çalkantsev. Moskva: Nauka.

Bolinger, Dwight (1977). Meaning and Form. London: Longman.

Bybee, John L. & R. Perkins & W. Pagliuca (1994). The Evolution of Grammar: Tense, Aspect and Modality in the Languages of the World. Chicago: UChP.

Comrie, Bernard (1976). Aspect. Cambridge: CUP.

------- (1985). Tense. Cambridge: CUP.

Dahl, Östen (1985). Tense and Aspect Systems. Oxford: Blackwell.

Dırenkova, N. A. (1940). Grammatika Oyrotskogo Yazıka. Moskva & Leningrad: Nauka.

Fleischman, Suzanne (1982). Future in Thought and Language - Diachronic Evidence from Romance. Cambridge: CUP

------- (1995). "Imperfective and Irrealis". Eds. Joan Bybee & Suzanne Fleischman. Modality in Grammar and Discourse. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins. 519-551.

Grammatika Altayskogo Yazıka (1869). Altay misyonu üyelerince hazırlanmış anonim eser. Kazan'.

Givón, T. (2001). Syntax: An Introduction. Volume 1. Philadelphia: Benjamins.

Johanson, Lars (1994). "Türkeitürkische Aspektotempora". Eds. R. Thieroff & J. Ballweg. Tense Systems in European Languages. Tübingen. 247-266.

------- (1996). "Terminality operators and their hierarchical status". Eds. Betty Devriendt & Louis Goossens & Johan van der Auwera. Complex Structures: A Functionalist Perspective (Functional Grammar Series 17.) Berlin & New York: Mouton de Gruyter. 229-258.

------- (1998). "The Structure of Turkic". Eds. Lars Johanson & Éva Ágnes Csató. The Turkic Languages. London & New York: Routledge. 30-66.

------- (1999). "Typological notes on aspect and actionality in Kipchak Turkic". Eds. Werner Abraham & Michael Noonan. Tense-Aspect, Transitivity and Causativity. Philadelphia PA: Benjamins. 171-184.

------- (2000). "Viewpoint operators in European languages". Ed. Östen Dahl. Tense and Aspect in the Languages of Europe. Berlin & New York: Mouton de Gruyter. 27-187.

------- (2009). "Türk Dillerinde Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicisi ve Kıbrıs Türkçe- sindeki Eksikliği". bilig 49: 93-100.

Lyons, John (1977). Semantics I-II. Cambridge: CUP.

McWhorter, Ashton W. (1910). "A Study of the So-Called Deliberative Type of Question (ti poihsw;) as Found in Aeschylus, Sophocles, and Euripides". Transactions and Proceedings of the American Philological Association 41: 157-167.

Ozonova, Ayyana, A. (1999). Modal'nıye Analitiçeskiye Konstruktsii Altayskogo Yazıka. Avtoreferat dis. kand. filol. nauk. Nobosibirsk.

Papafragou, Anna (1998). "Inference and word meaning: The case of modal auxiliaries". Lingua 105: 1-47.

Palmer, Frank R. (1990). Modality and the English Modals. London & New York: Longman.

------- (2001). Mood and Modality. Cambridge: CUP.

Plungian, Vladimir A. (1999). "A Typology of Phasal Meanings". Eds. Werner Abraham & Michael Noonan. Tense-Aspect, Transitivity and Causativity. Philadelphia PA: Benjamins. 311-321.

------- (2003). Obşçaya Morfologiya - Vvedeniye v Problematiku. Moskva: URSS.

Schönig, Claus (1998). "South Siberian Turkic". Eds. Lars Johanson & Éva Ágnes Csató. The Turkic Languages. London & New York: Routledge. 403-416.

Tadıkin, V. N. (1971). Priçastiya v Altayskom Yazıke. Gorno-Altaysk: GANIIIYaL.

Tazranova, Alena R. (2002). Biverbal'nıye Konstruktsii s Bıtiynımi Glagolami v Altayskom Yazıke (V Sopostavitel'nom Analize). Avtoreferat dis. kand. filol. nauk. Nobosibirsk.

Tıbıkova, Aleksandra T. (1966). Slojnıye Glagolı v Altayskom Yazıke. Gorno-Altaysk: GAOAKİ.

------- (1967). "O Nedostatoçnom Glagole e- v Altayskom Yazıke". Zapiski 7: 28-38.

------- (1991). İssledovaniya po Sintaksisu Altayskogo Yazıka: Prostoye Predlojenie. Novosibirsk: INU.

Wittgenstein, Ludwig (1999). Tractacus Logico-Philosophicus. London & New York: Routledge.