Sofyalı Bâlî Efendî’nin Kazâ ve Kaderin Sırlarıyla İlgili İsmi Meçhul Risâlesi: Yemenli Bir Yahudinin Kader Sorusuna Vahdet-i Vücûd Bakış Açısından Cevap

Hakk’ın mutlak varlık olarak ele alınması ve a’yân-ı sâbite, vahdet-i vücûd fikrini nazariyeye dönüştüren iki temel ilkedir. Osmanlı döneminde İbnü’l-Arabî’nin (ö. 638/1240) Fusûsu’l-Hikem’i üzerine şerh yazan sûfîler, kader mese-lesini bu iki ilkeden hareketle ele almışlardır. Bu makalede Sofyalı Bâlî Efendi-nin (ö. 960/1553) Risâletü’l-Kazâ ve‘l-Kader’i ve Şerhu Hadîsi Küntü Kenzen dı-şında kader meselesinde aynı perspektiften yazılmış yeni bir “İsmi Meçhul Risa-le”si daha tespit edilmiş ve bu risalenin ona nispeti tartışılmıştır. Bâlî Efendi, yeni tespit edilen risalesinde Yemenli bir Yahudinin kader meselesinde ortaya attığı ikilemleri/çıkmazları mutlak varlık ve bilhassa ikinci ilke olan a’yân-ı sâbi-te’nin istidad kavramıyla ilişkisinden hareketle cevaplamaya çalışmıştır. Bâlî Efendinin bu risalesi, sırr-ı kader bağlamında işlendiğinden diğer risalelerine gö-re daha net bilgiler içermekte ve zikredilen iki ilkenin kader meselesine yansı-yan taraflarını net bir şekilde ortaya koymaktadır. Makalede Yahudinin sorula-rına verilen cevapların içeriğinden hareketle vahdet-i vücûd nazariyesinin kader meselesine diğer bir ifadeyle insanın irade hürriyetine bakışının ne olduğu orta-ya konmuştur.

Bali Efendi the Sophian’s Treatise on the Secrets of Decree and Predestina-tion: A Jewish Yemenite’s Response to the Question of Predestination from the Perspective of Wahdat al-Wujud

The two foundational doctrines of wujud Allah al-mutlaq (God’s ab-solute existence) and the concept of al-a‘yan al-thabita (permanent entities) are what transformed the idea of wahdat al-wujud into a theory. During the Otto-man period, Sufis who had written commentaries on Ibn al-Arabi’s (d. 638/1240) Fusus al-Hikam dealt with the issue of predestination by referring to these two doctrines. As for Bali Efendi the Sophian (d. 960/1553), what distin-guishes him from other commentators while having written from the same per-spective as they were that he penned separate treatises on the issue of predesti-nation in great detail. In this study, alongside the Risalat al-Qada’ wa al-Qadar and Sharh Hadith Kuntu Kanz, we have identified a new treatise on the issue of predestination by Bali Efendi’s Treatise on the Secrets of Decree (al-Qada’) and Predestination (al-Qadar), and discussed its ascription to him. In this newly identified treatise of his, Bali Efendi attempts to respond to the dilem-mas/predicaments brought forward by a Yemenite Jew on the issue of predesti-nation by referring to wujud Allah al-mutlaq and, in particular, to isti‘dad which is a concept of the second doctrine of al-a‘yan al-thabita. In this study, we have presented based on the content of the answers given in response to the ques-tions posed by the Yemenite Jew the issue of predestination or, put differently, the view of individual free-will from the perspective of wahdat al-wujud.

___

  • Alaeddin, B. (2010). Sirru’l-Kader beyne İbn Arabî ve’l-Konevî. I. Uluslararası Sadreddin Konevî Sempozyumu Bildirileri. Konya: MEBKAM Yayınları, 268-276.
  • Apaydın, Y. (2019). Çerkeşşeyhîzâde Mehmed Tevfîk Efendi’nin Mâhiyetin Mec‘ûliyeti Meselesine Dair Risalesi: İnceleme ve Tahkik. Tahkik: İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi, 2 (1), 1-30.
  • Arpaguş, H. K. (2006). Sofyalı Bâlî Efendi’nin Kazâ ve Kader Risâlesi ve A‘yân-ı Sâbite Açısından İnsanın Sorumluluğu. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30, 51-88.
  • Bahâeddinzâde (nr. 105669). Hakâiku’l-Eşyâ. İstanbul: Beyazıt Devlet Kütüphane-si, Beyazıd 24a-40a.
  • Bahâeddinzâde (nr. 480). Risâle-i Sırr-ı Kader. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Reşid Efendi Bölümü 23a-27a.
  • Bahâeddinzâde (nr. 3670). Şerhu’l-Esmâi’l-Husnâ. Kastamonu: Kastamonu Halk Kütüphanesi 306a-363a.
  • Bâlî Efendi (nr. 616). Kazâ ve Kaderin Sırlarıyla İlgili Risâle. İBB Atatürk Kitaplığı, Osman Nuri Ergin 166a-167a.
  • Bâlî Efendi. (2006). Risâletu’l-Kazâ ve’l-Kader. (Ed. H. K. Arpaguş). Sofyalı Bâlî Efendi’nin Kazâ ve Kader Risâlesi ve A‘yân-ı Sâbite Açısından İnsanın So-rumluluğu. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 30, 69-78.
  • Bâlî Efendi (H. 1309). Şerhu Fusûsi’l-Hikem. İstanbul: el-Matbaatu’n-Nefîsetu’l-Osmâniyye.
  • Bâlî Efendi. (nr. 2802). Şerhu hadisi küntü kenzen. İstanbul: Süleymaniye Kütüpha-nesi, Fatih: 171b-172a.
  • Başer, H. B. (2017). Tasavvufta Savunmacı Söyleme Dönüş: Sofyalı Bâlî Efendi (ö. 960/1553) Örneği. Sahn-ı Semân’dan Dârülfünûn’a Osmanlı’da İlim ve Fikir Dün-yası (Âlimler, Müesseseler ve Fikrî Eserler): XVI. Yüzyıl. (Ed. E. Demirli vd.). İs-tanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, 245-254.
  • Câmî, A. (HŞ. 1370). Nakdu’n-Nusûs fî Şerhi Nakşi’l-Fusûs. (Ed. W. Chittick). Tah-ran: Müessese-i Pejûheşî-i Hikmet ve Felsefe-i Îrân.
  • Cendî, M. (1982). Şerhu Fusûsi’l-Hikem. (Ed. C. Aştiyânî). Meşhed: İntişârât-ı Dânişgâh-ı Meşhed.
  • Dâvûd el-Kayserî (HŞ. 1386). Şerhu Fusûsi’l-Hikem. (Ed. C. Aştiyânî). Tahran: Şir-ket-i İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî.
  • Gazzâlî (ts.). İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife.
  • İbn Bezîze (2014). El-İs‘âd fî Şerhi’l-İrşâd. (Ed. A. Besrûr & İ. Suheylî). Kuveyt: Dâru’z-Ziyâ.
  • İbn Teymiyye (1995). Mecmû‘u’l-Fetâvâ. (Ed. A. İbn Muhammed). Medine: Mec-mau’l-Melik.
  • Kara, M. (1992). Sofyalı Bâlî Efendi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, V, 20-21.
  • Kârî, A. (2009). Şerhu’l-Fıkhi’l-Ekber. (Ed. M. M. Şa‘âr). Beyrut: Dâru’n-Nefâis.
  • Musakhanov, O. (2019). Bahâeddinzâde Muhyiddin Mehmed Efendi’nin Risâle fî Mes’eleti Hulûdi’l-Küffâr Adlı Eseri: İnceleme ve Tahkik. Tahkik: İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi, 2 (1), 81-12.
  • Musakhanov, O. (2018). Tilimsânî, İlâhî İsimler Nazariyesi. İstanbul: Litera Yayıncı-lık.
  • Serrâc (2016). El-Luma‘. (Tah. M. E. Câdir). Ammân: Dâru’l-Feth.
  • Şevkânî. (1998). El-Bedru’l-Metâli‘ bi-Mehâsin men Ba’de’l-Karni’s-Sâbi‘. (Ed. H. Mansûr). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye. Şevkânî. (1998). El-Bedru’l-Metâli‘ bi-Mehâsin men Ba’de’l-Karni’s-Sâbi‘. (Ed. H. Mansûr). Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
  • Tahralı, M. (1989). Fusûsu’l-Hikem’de Tezadlı İfadeler ve Vahdet-i Vücûd. Ah-med Avni Konuk. Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. (Ed. M. Tahralı & S. Eray-dın). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, II, 9-38.
  • Taftâzânî (2014). Şerhu’l-Akâidi’n-Nesefiyye. (Tah. A. A. Ahmed & A. Nâdî). Ku-veyt: Dâru’z-Ziyâ.
  • Tek, A. (2005). Fusûsu’l-Hikem’e Yönelik Bazı Tartışmalı Konulara Sofyalı Bâlî Efendi’nin Bakışı. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14 (2), 108-133.
  • Tilimsânî (2018). Meâni’l-Esmâil-İlâhiyye. (Ed. O. Musakhanov). İstanbul: İSAM Yayınları.
  • Tilimsânî (nr. 10413). Şerhu Fusûsi’l-Hikem. Tahran: Kitâbhâne-i Meclis-i Şûrâ-yı İslâmî 1b-81b.