Erken Dönem Şîa’da Rivâyetlerin Takıyyeye Hamledilmesi Üzerine Bir İnceleme

Öz İmâmiyye Şîa’sında İmâmların masum kabul edilmesi onların söz ve fiillerinin şerʻi bir değer kazanmasına sebep olmuştur. Bu bağlamda teşekkül eden Şiî hadîs ve fıkıh kitapları özellikle İmâmların uygulamalarına ve beyanlarına dayanmaktadır. Sonraki dönemlere intikal eden ve İmâmların beyanlarını barındıran kaynaklarda müteârız rivâyetlerin görülmesi bunların arasında teâruzu giderme uygulamasını gündeme getirmiştir. İmâmların kendi dönemlerinde bir takım sebeplerden dolayı takiyye yaptıkları ve bu durumun rivâyetlere yansıdığı iddiası takiyyeyi müteârız rivâyetlerde ihtilafı giderme yöntemlerinden biri yapmıştır. Rivâyetleri takiyyeye hamletme uygulaması mütekaddim Şiî ulemâ arasında nadir bir uygulama olmuştur. Hicrî 5. asırda Tûsî’nin (ö. 460/1067) sıklıkla başvurduğu bu uygulama takiyyeye hamlettiği rivâyetlerin kendinden önceki durumunu gündeme getirmektedir. Buna göre makale erken dönem Şîa’da rivâyetlerin takiyyeye hamledilme uygulamasının genel seyrini ele alarak Tûsî’nin bu uygulamaya sığınmasının muhtemel sebeplerini ve mütekaddim Şiî ulemanın Tûsî tarafından takiyyeye hamledilen bazı rivâyetlere yaklaşımını ortaya koymaya çalışacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Hadîs, Şîa, Takiyye, Rivâyet, Tûsî

PDF

___

Âmilî, Muhammed b. Hasan. İsbâtü’l-hüda bi’n-nuṣûṣ ve’l-muʻcizât. 5 Cilt. Beyrut: el-Aʻlemî, 1425.

Âmilî, Muhammed b. Hasan. Tafsîlu vesâili’ş-Şîa. 30 Cilt. Kum: Müessesetü Âli’l-beyt, 1409.

Aybay, Zeliha Ülkühan. İmâmiyye Şîası’nda İhtilâfü’l-Hadîs-Takiyye İlişkisi (Şeyh et-Tûsî’nin el-İstibṣâr’ı Özelinde). İzmir: İzmir Kâti Çelebi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.

Bahâî, Muhammed el-Âmilî. el-Vecîze fî’d-dirâye. Kum: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1396.

Bahrânî, Yusuf. el-Ḥadâiḳu’n-nâḍira. 25 Cilt. Kum: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1409.

Bulut, Halil İbrahim. “Şeyh Müfîd ve Şîa’da Usûlîliğin Doğuşu”. Doğu’dan Batı’ya Düşüncenin Serüveni: İslâm Düşüncesinin Altın Çağı 5 (2015), 225-246.

Burkî, Ahmed b. Muhammed. el-Meḥâsin. Kum: Dâru’l-Kutubi’l-İslâmiyye, 1371.

Crow, Douglas Sloan. The teaching of Jaʻfar al-Ṣādiq: with reference to his place in early Shīʻism. Montreal: McGill University, İslamî Çalışmalar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1980.

Demirel, Serdar. Takıyye. İstanbul: Rıhle Kitap, 2016.

Ensârî, Murteazâ. Ferâidu’l-uṣûl. Kum: Dâru’l-fikri’l-İslâmî, 23. Basım. 1438.

Eşarî, Ahmed b. Muhammed. en-Nevâdir. Kum: Medresetü’l-İmâmi’l-Mehdî, 1408.

Hillî, Caʻfer b. Hasan el-Muhakkık. el-Muʻteber. Kum: Müessesetü Seyyidi’ş-Şühedâ, 1364.

Hillî, Caʻfer b. Hasan el-Muhakkık. Meʻâricu’l-uṣûl. Kum: Müessesetü Âli’l-beyt, 1403.

Himyerî, Abdullah b. Caʻfer. Ḳurbu’l-isnâd. Kum: Müessesetü Âl’i-beyt, 1423.

İbn Eşʻas, Muhammed b. Muhammed. el-Caʻferiyyât. Tahran: Mektebetü’n-Ninova, ts. İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Lisânu’l-mizân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-islâmiyye, 2002.

İbn Hayyûn, Numan b. Muhammed el-Mağribî. Daʻâimü’l-İslâm. Kum: Müessesetü Âli’l-beyt, 1385.

İbn Kavleveyh, Cafer b. Muhammed. Kâmilü’z-ziyârât. Necef: Dâru’l-Murtazaviyye, 1356.

İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail. Tefsîrü’l-Ḳurâni’l-ʻaẓîm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Tayiibe, 2. Basım, 1999.

İbnü’ l-Eşʻas, Muhammed b. Muhammed. el-Caʻferiyyât. Tahran: Mektebetü’n-Nînovâ, ts.

Kallek, Cengiz. "Kulle". TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Aralık 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/kulle Keşşî, Muhammed b. Ömer. Ricâlü’l-Keşşî. thk. Mehdî er-Recâî. Meşhed: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmi, 1409.

Kohlberg, Etan. “Aluṣūl al-arbaʿumi’a,” Jerusalem Studies in Arabic and Islam 10 (1987), 128–66.

Kuleynî, Muhammed b. Yakub. el-Kâfî. thk. Ali Ekber el-Gıfârî. 8 Cilt. Tahrân: Dâru’l-Kutubi’l-İslâmiyye, 4. Basım, 1407.

Kummî, Ali b. İbrahim. Tefsîrü’l-Ḳummî. thk. Tayyib el-Mûsevî. 2 Cilt. Kum: Dâru’l-Kitab, 1404.

Kummî, İbn Bâbeveyh. el-İmâme ve’t-tabṣira. Kum: Medresetü’l-İmâmi’l-Mehdî, 1409.

Kutluay, İbrahim. "İmâmiyye Şîası’na Göre Haber-i Vâhidin Hücciyeti Problemi -Şeyhü’t-Tâife et-Tûsî Özelinde". Marife Dini Araştırmalar Dergisi 14 / 2 (2014), 63-84.

Kutluay, İbrahim. “Şîa’da Hadisler Arasında İhtilafı Gidermede Ehl-i Sünnet’in Görüşüne Muhalif Olan Rivâyeti Esas Alma: et-Tûsî’nin İstibṣâr’ı Özelinde”. Mîzânü’l-Hak 10 (2020), 13-55.

Kuzudişli, Bekir. Şîa’da Hadis Rivâyeti ve İsnâd. İstanbul: BSR, 2011.

Mağribî, Numan b. Muhammed. Şerḥu’l-aḫbâr fî faḍâili’l-eimmeti’l-aṭhâr. 3 Cilt. Kum: Camiatu’l-müderrisîn, 1409.

Manzûr, Cemaleddin. Lisânu’l-ʻArab. 15 cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414.

Meclisî, Muhammed Bâkır. Biḥâru’l-envâr. 110 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1403.

Meclisî, Muhammed Bâkır. Mirâtu’l-ʻuḳûl. thk. Seyyid Hâşim er-Resûlî. 26 Cilt. Tahrân: Dâru’l-Kutubi’l-İslâmiyye, 2. Basım, 1404.

Moezzi, Mohammad Ali Amir. “Only the Man of God is Human: Theology and Mystical Anthropolgy According to Early Imâmî Exegesis”. Shi’ism. Etan Kholberg. London: Routledge, 2003.

Murtazâ, Ali b. Hüseyin. el-Emâlî. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabi, 1998.

Murtazâ, Ali b. Hüseyin. el-İntiṣâr. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1415.

Murtazâ, Ali b. Hüseyin. eẕ-Ẕerîʻa ilâ Uṣûli’ş-Şerîʻa. Tahran: Dânişkah Tahran, 2. Basım, 1363.

Murtazâ, Ali b. Hüseyin. Resâilü’ş-Şerîf el-Murtazâ. Dâru’l-Kur’âni’l-Kerîm, 1405.

Müfîd, Muhammed b. Muhammed. Cevâbât ehli’l-Mûṣûl fî’l-ʻaded ve’r-ru’yâ. Kum: el-Mu’temeru’l-Âlemî li’ş-Şeyh el-Müfîd, 1413.

Müfîd, Muhammed b. Muhammed. el-İʻlâm. thk. Muhammed el-Hasûn. Kum: el-Mu’temerü’l-ʻÂlemî li’ş-Şeyh el-Müfîd, 1413.

Müfîd, Muhammed b. Muhammed. el-Muḳniʻa. Kum: Mu’temerü elfiyeti’ş-Şeyh el-Müfîd, 1413.

Müfîd, Muhammed b. Muhammed. et-Teẕkire. Beyrut: Dâru’l-Müfîd, 2. Basım, 1414. Müfîd, Muhammed b. Muhammed. Taṣḥîḥu’l-iʻtiḳâdi’l-İmâmiyye. Kum: el-Mu’temerü’l-ʻÂlemî lielfiyeti’ş-Şeyh el-Müfîd, 1413.

Nevbahtî, Hasan b. Musa. Fıraḳu’ş-Şîʻa. Beyrut: Dâru’l-edvâ, 1984.

Nikrânî, Muhammed Fazıl. Taḳrîru limâ efâdehû es-Seyyîd el-Burûcerdî. Kum: Merkez Fıḳhi’l-Eimmeti’l-Aṭḥâr, 3. Basım, 1420.

Rızâ, Ali b. Mûsa. el-Fıḳhu’l-mensûb ilâ’l-İmâmi’r-Rıḍ’a. Meşhed: Müessesetü Âli’l-beyt, 1406.

Sadûk, Muhammed b. Ali, Maʻânî’l-aḫbâr. Kum: Defteri İntişârati İslâmî, 1403.

Sadûk, Muhammed b. Ali. Men lâ yaḥḍuruhu’l-faḳîh. thk. Ali Ekber el-Gıfârî. 4 Cilt. Kum: Defteri İntişârat İslâmî, 1413.

Selâr, Ebû Salah. el-Merâsim. Kum: Menşûrâtu’l-Harameyn, 1400.

Semʻânî, Mansur b. Muhammed. Tefsîrü’l-Ḳur’ân. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.

Stewart, Devin J. Islamic Legal Orthodoxy: Twelver Shiite Responses to the Sunni Legal System. Utah: University of Utah Press, 1998.

Şahin, Hanifi. Şiîlerin Gözüyle Sünniler. İstanbul: Mana yayınları, 2016.

Şâhrudî, Mahmûd el-Hâşimî. Taḳrîrâtu’ş-şehîdi’s-seyyîd Muḥammed Bâḳır eṣ-Ṣadr. 7 Cilt. Kum: Müessesetü’l-Fıkh ve Meʻârifi Ehli’l-beyt, 1433.

Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Kur’ân. 20 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Aʻlamî, 1997.

Taberî, Ebû Caʻfer. Câmiʻu’l-beyân fî te’vîli’l-Ḳur’ân. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.

Tûsî, Muhammed b. Hasan. el-Ḫilâf. thk Ali Horasanî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1407.

Tûsî, Muhammed b. Hasan. el-İstibṣâr. thk. Hasan el-Mûsevî. 4 Cilt. Tahran: Dâru’l-Kutubi’l-İslâmiyye, 1390.

Tûsî, Muhammed b. Hasan. en-Nihâye. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1400.

Tûsî, Muhammed b. Hasan. er-Resâilü’l-ʻaşara. Kum:Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 2 Basım 1414.

Tûsî, Muhammed b. Hasan. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ahmed Habîb. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 1985.

Tûsî, Muhammed b. Hasan. Tehẕîbu’l-aḥkâm. thk. Hasan el-Mûsevî. 10 Cilt. Tahran: Dâru’l-Kitabi’l-İslâmiyye, 1407.

Urayzî, Ali b. Cafer. el-Mesâil. Kum: Müessesetü Âli’l-beyt, 1409.

Uyar, Mazlum. “Akla Dayalı Şi’î Kelâmının Oluşmasında Mu’tezile’nin Rolü ve Şeyh Müfîd”. İslâmî Araştırmalar 13/1 (2000), 101-112.