Vakfiyelere Göre Ticaret Yapılarına Dair Kentsel Bilginin Mekâna İndirgenmesi

Bu araştırmanın temel amacı oluşumu ve inkişafı açısından yapılı çevre üzerinde vakıfların etkisini incelemek ve vakfiyelerden elde edilen kentsel bilgiyi mekânsallaştırmaktır. Çalışmada bilhassa Kayseri tarihi ticaret bölgesinin oluşumu ve yayılımı üzerine vakıf etkisinin izlerini keşfetme yoluna gidilmiştir. Araştırma Kayseri kentinde ticari gayrimenkuller ile ilişkili Osmanlı dönemi vakfiyelerine ve kentin iki boyutta mekânsal niteliklerini tasvir eden haritalarına dayanmaktadır. Ortaya çıkan harita ve tablolarda vakıfların tarihi ticaret bölgesindeki çeşitli ticari gayrimenkulleri vurgulanmıştır. Çalışmanın bulguları navigasyonel bir araç olarak kullanılabilen vakfiyelerin hem kentsel hem de kırsal alanlarda yapılı çevrenin öznel bir kartoğrafyası olduğunu göstermektedir.

Spatialization of the Urban Knowledge Related to the Commercial Real Estate of Waqfs

The major aim of this research is to examine the impact of waqfs on built urban environment in terms of formation and development, and to spatialize the urban knowledge obtained from the waqfi yas. In particular, the study will trace the infl uence of waqfs on the creation and sprawl of the historical commercial zone of Kayseri, in Turkey. The research is based on waqfi yas and maps during the Ottoman period. The resulting maps and tables highlight commercial real estate of waqfs in the city. The fi ndings of the study indicate that waqfi yas which can be used as a navigational tool are the subjective cartography of the built environment both in urban and rural areas.

Keywords:

Waqf institution, urban space, spatial distribution, built urban environment, urban knowledge, navigation, historical commercial zone bazaar,

PDF

___

Yüksel, Hasan,“Anadolu Selçuklularında Vakıfl ar”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı (Sosyal ve Siyasal Hayat), I, (Editör Ahmet Yaşar Ocak), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını, Ankara, 2006, s. 309-325.
Yüksel, Hasan,“Anadolu Beyliklerinde Vakıfl ar”, Vakıfl ar Dergisi, S. XXX, Ankara, 2007, s. 35-50.
Yüksel, Hasan, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Hayatında Vakıfl arın Rolü Üzerine Bir Araştırma (1585-1683), Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 1990, s. 198-204
Yediyıldız, Bahaeddin – Öztürk, Nazif, Oturulabilir Şehir ve Türk Vakıf Sistemi, Habitat II İstanbul Buluşması, İstanbul 1996, http://yunus. hacettepe.edu.tr/~yyildiz/ oturulabilirsehir.htm, 06/06/2015, s. 13.28.
Yediyıldız, Bahaeddin, XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
Yediyıldız, Bahaeddin,“Vakıf ”, İslâm Ansiklopedisi, C. 13, Milli Eğitim Basımevi Yay., İstanbul 1986, s. 153- 172.
Yediyıldız, Bahaeddin, “Müessese – Toplum Münâsebetleri Çerçevesinde XVIII. Asır Türk Toplumu ve Vakıf Müessesesi”, Vakıfl ar Dergisi, S 15, Ankara 1982, s. 23-53.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikler, Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1984.
Ülken, Hilmi Ziya, “Vakıf Sistemi ve Türk Şehirciliği”, Vakıfl ar Dergisi, S IX, Ankara 1970, s. 13-39.
Turan, Osman,“Selçuk Devri Vakfi yeleri III. Celaleddin Karatay Vakıfl arı ve Vakfi - yeleri”, Belleten, S 12(45), 1948, s. 17-171.
Turan, Osman, “Selçuk Devri Vakfi yeleri III. Celaleddin Karatay Vakıfl arı ve Vakfi - yeleri”, Belleten, S 12(45), 1948, s. 17-171.
Tanyeli, Uğur, Anadolu Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci (11. – 15. yy), İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul 1987.
Sümer, Faruk, Yabanlu Pazarı, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1985.
Sadeq, Abdulhasan M., “Waqf, Perpetual Charity and Poverty Alleviation”, International Journal of Social Economics, S 29(1/2), 2002, s. 135-151.
Sadeq, Abdulhasan M., “Poverty Eradication: an Islamic Perspective”, Humanomics, S 13(3-4), 1997, s. 110- 134.
Öztürk, Nazif,“Osmanlı’da Vakıfl ar ve Şehircilik”, 1. Milletlerarası Şehir Tarihi Yazarları Kongresi, Ankara 2011, s. 372-380.
Öztürk, Nazif, “İslâm ve Türk Kültüründe Vakıfl ar”, Vakıfl ar Dergisi, S 29, Ankara 2005, s. 7-20.
Ömer Hilmi Efendi, Ithaf-ül ahlâf fi ahkâm-il evkaf, Vakıfl ar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1977.
Hıfzı Nuri, Kayseri Sancağı 1922/1338, çev. Z. Kars, Kayseri Ticaret Odası Yayınları, Kayseri 1995
Nour, Haysam, “Reconsidering The Waqf: Traditional Mechanism of Urban Regeneration in Historic Muslim Cities”, Archnet-IJAR, International Journal of Architectural Research, S 9(1), 2015, s. 18-30.
Kuban, Doğan, “Anadolu Türk Tarihi Gelişmesi, Sosyal ve Fiziki Özellikleri Üzerinde Bazı Gelişmeler”, Vakıfl ar Dergisi, S 753, Ankara 1968, s. 53-73.
Köprülü, M. Fuad, “Vakıf Müessesesi ve Vakıf Vesikalarının Tarihî Ehemmiyeti”, Vakıfl ar Dergisi, S 1, Ankara 1938, s. 1-6.
Kaymaz, Nejat, “Anadolu Selçuklularının İnhitatında İdari Mekanizmasının Rolü II”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, S 2(2-3), 1967, s. 23-61.
Kadı İbn-i Abdüzzahir, Menakıb-ı Şeyh Evhadüddün-i Kirmani, Tahran 1969.
İpşirli, Mehmet, “Osmanlı’da Vakıfl arın Tarihi Gelişimi”, Sivil Toplum Dergisi, S 15, 2006, s. 61-72.
İnbaşı, Mehmet,“XVI. Yüzyılda Kayseri’nin İktisadi Yapısı ve Esnaf Teşkilatı”, I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri (11-12 Nisan 1996), Kayseri 2000, s. 129-138.
İnbaşı, Mehmet, XVI. Yüzyıl Başlarında Kayseri, İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, Kayseri 1992.
İnalcık, Halil, “İstanbul”, Encylopedia of Islam, C 4, E.J. Brill, Leiden 1973, s. 224-248.
İbn-i Bibi, El-Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Alaiye, çev. M. Öztürk, Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, Ankara 1996.
İbn-i Batuta, İbn-i Batûta Seyahatnâmesi, C 1, çev. A. S. Aykut, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004.
Heff ening, Willi, “Waqf ”, Encylopedia of Islam, 1. baskı, C 4, M. Th. Houtsma, T.W. Arnold, R. Basset, R. Hartmann (ed.) Brill Online, 1931, s. 1913-1936, http:// referenceworks. brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-1/wakf- COM_0214, 28/06/2015, s. 16.35.
Güler, Ali, “Alaaddin Keykubad (1220-1237) Zamanında Kayseri Şehrinin Stratejik Önemi”, II. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri (16-17 Nisan 2000), Kayseri 1998, s. 371-377.
Evliya Çelebi, Seyahatname, C 5, çev. Z. Danışman, Üç Dal Neşriyat, İstanbul 1970
Evliya Çelebi, Seyahatname, C 5, çev. Z. Danışman, Üç Dal Neşriyat, İstanbul 1970
Eravşar, Osman,Seyahatnamelerde Kayseri, Kayseri Ticaret Odası Yayınları, Kayseri 2000.
Eravşar, Osman,Ortaçağda Kayseri Kent Dokusunun Gelişimi, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 1998.
Eravşar, Osman, Ortaçağda Kayseri Kent Dokusunun Gelişimi, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 1998.
Çizakça, Murat, Osmanlı Dönemi Vakıfl arının Tarihsel ve Ekonomik Boyutları, İstanbul Bahçeşehir Üniversitesi, TÜSEV, İstanbul 2000.
Çayırdağ, Mehmet,Kayseri Tarihi Araştırmaları, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kayseri 2001. Çayırdağ, Mehmet, Kayseri Kapalı Çarşısı, Türk Dünyası Araştırmaları, İstanbul 2006.
Çayırdağ, Mehmet, “Kayseri’de Zamanımıza Kadar Gelmemiş Olan Bazı Mühim
Bonine, Michael E., “Islam and Commerce: Waqf and the Bazaar of Yazd, İran”,Erdkunde, S 41, 1987, s. 182- 196.
Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuki İslamiyye ve Istilahati Fikhiyye Kamusu, Bilmen Yayınevi,İstanbul 1970.
Bayram, Mikail, Şeyh Evhadü’d-din Hamid El-Kirmani ve Evhadiyye Tarikatı, Konya 1993.
Barkan, Ömer Lütﬁ , “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıﬂ ar ve Temlikler I, İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”, Vakıﬂ ar Dergisi, S 2, Ankara 1942, s. 279-386.
Akşit, Ahmet, Türkiye Selçukluları Döneminde Kayseri, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 1996
Akkozan, Ferudun, “Türk Külliyeleri”, Vakıﬂ ar Dergisi, S VIII, 1969, s. 303-309.
Akgündüz, Ahmet, İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Muessesesi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.
Euthchides Jean S., Angora Vilayeti Kayseri Kenti Haritası, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Arşivi, 1882.
Şeyh Kasım Efendi Kızı Şerife Emine Hatun Vakfı. (2 Zilhicce 1140). VGMA, 608/2 nolu defter, s. 366, sıra 310.
Pir Mehmed Paşa İbni Mehmed Cemalüddini Aksarayî Vakfı. (2 Recep 927). VGMA, 747 numaralı defter, s. 178, sıra 151.
Mustafa Efendi bin Mehmed Vakfı. (25 Muharrem 1221). VGMA, 608/1 numaralı defter,s.6, sıra 5.
Mustafa Efendi bin Mehmed Vakfı. (15 Cemaziye’l-evvel 1229). VGMA, 603/1 numaralı defter, s. 11, sıra 6.
Mustafa Bey İbn-i Abdülhayy Vakfı. (Şevval 907). VGMA, 584 numaralı defter, s. 150,sıra 76.
Mehmet Beyoğlu Hacı Ahmed Paşa Vakfı.(tb. 989). VGMA, 503 numaralı defter, s. 326, sıra 165.
Mehmed bin Nasrullah Vakfı. (Recep 996). VGMA, 582/1 numaralı defter, s. 112, sıra 75.
Mehmed bin Nasrullah Vakfı. (Recep 993). VGMA, 582/1 numaralı defter, s. 111, sıra 74.
Mehmed bin Nasrullah Vakfı. (4 Şaban 992). VGMA, 582/1 numaralı defter, s. 101, sıra73.
Matbah Emini El-Hac Halil Efendi Ibni El-Hac Ali Vakfı. (22 Cemaziye’lahir 1142).VGMA, 735 numaralı defter s. 86, sıra 37.
Kadı Hacı Bedrüddin Mahmud ibni Süleyman Vakfı. (Şaban 978). VGMA, 582 numaralı defter, s. 37, sıra 13.
Kadı Hacı Bedrüddin Mahmud ibni Süleyman Vakfı. (Recep 966). VGMA, 582 numaralı defter, s. 24, sıra 12.
Hasan Paşa Vakfı. (Şaban 1085). VGMA, 618/1 numaralı defter, s. 61, sıra 45.
Hacı Mustafa bin Hacı Mehmed Vakfı. (Cemaziyel ahir 929). VGMA, 581/2 numaralı defter, s. 345, sıra 346.
Hacı Mehmed Vakfı. (Recep 987). VGMA, 608 numaralı defter, s. 171, sıra 200.
Gavremzade Abdülkadir Ağa Vakfı. (2 Ramazan 940). VGMA, 1759 numaralı defter, s.740, sıra 98.
Es-Seyyid Mehmed Ağa ibni’s-Seyyid Mustafa Efendi Vakfı. (10 Rebiulahir 1140). VGMA,735 numaralı defter, s. 131, sıra 64.
Es-Seyyid el-Hac Derviş Ağa bin Hasan Ağa Vakfı. (20 Rebiu’l-evvel 1129). VGMA, 734/2numaralı defter, s. 190, sıra 105.
Es-Seyyid el-Hac Derviş Ağa bin Hasan Ağa Vakfı. (14 Receb 1126). VGMA, 734/3 numa-ralı defter, s. 283, sıra 143.
Es-Seyyid el-Hac Ebubekir Ağa ibni Mehmet bini el-Hac Musa bini el-Hac Ömer Vakfı. (19 Ce-maziyel-evvel 1229). VGMA, 594 numaralı defter, s. 185, sıra 131.
Es-Seyyid el-Hac Ebubekir Ağa ibni Mehmet bini el-Hac Musa bini el-Hac Ömer Vakfı. (19 Şa-ban 1222). VGMA, 594 numaralı defter, s. 183, sıra 130.
Es-S eyyid el-Hac Ebubekir Ağa ibni Mehmet bini el-Hac Musa bini el-Hac Ömer Vakfı. (19 Şa-ban 1217). VGMA, 594 numaralı defter, s. 178, sıra 129.
El-Hac Halil ibni el-Hac Ali Vakfı. (9 Şevval 1142). VGMA, 735 numaralı defter, s. 131,sıra 62.
El-Hac Ali Efendi ibnül-hac Yusuf Vakfı. (Zilkade 1085). VGMA, 2108 numaralı defter, s.106, sıra 90.
Ebubekir ve Şerife Emine Vakfı. (1240). VGMA, 556 numaralı defter, s. 37, sıra 333.
Çerkes Bey ibni İsa Bey Vakfı. (2 Rebiu’l-ahir 996). VGMA, 581 numaralı defter, s. 339,sıra 338.
Bamyacızade İbrahim ve Osman ve Yahya Efendilerin Hacı Hamza Vakfı. (Rebiül-evvel 936).VGMA, 1759 numaralı defter, s. 225, sıra 136.
Ahmet bin Abdürrahman Vakfı. (Rebiül-evvel 882). VGMA, 608/1 numaralı defter, s. 111,sıra 132.
Abdulvahhab Efendi Bin Mustafa Vakfı. (28 Cemaziyel-evvel 1124). VGMA, 734 numaralı defter, s. 176, sıra 97.