Turfan Uygurlarında Ceza Hukukuyla İlgili Uygulamalar

Orta dönem yerleşik Türk kültürünün en güçlü temsilcisi olan Turfan-Uygur toplumunda, bugün çok sayıda sivil belge ile tanıklayabildiğimiz devlet ile şahıslar arasındaki hukuki süreçlerin ilginç bir yönünü de ceza hukukuna dair uygulamalar oluşturmaktadır. Ticari, idari, sosyal ve ailevi işler ile devlete karşı olan yükümlülüklerle ilgili işler gibi çeşitli muameleleri içeren sivil belgelerde, anlaşmanın türüne göre, anlaşma hükümlerini korumaya yönelik cezai müeyyideler bulunmaktadır. Yine işlenen cürmün niteliğine göre verilen ölüm, dayak, para, mal veya yasa cezaları gibi uygulamalarda dikkati çeken en önemli husus cezalandırmanın devlet elinde olmasıdır. Merkezi otoritenin güçlü olduğu devletlerde ceza daima devletin kontrolünde olmuştur. Uygur ceza hukukunun temel kaynağı olan yasa veya kanunnameler günümüze kadar ulaşmamıştır. Ancak Uygurlara ait sivil belgelerde ceza hukukunun dayandığı resmi veya örfi kanun ile ilgili bazı ipuçları tespit etmek mümkündür. Bu makalede, belgelerde geçen cezai uygulamaların sistematiği, ilgili terimleriyle birlikte ortaya konularak, Uygur ceza hukukunun kaynaklarına, diğer eş zamanlı Türk ve yabancı kaynaklar (Çin, Moğol) temelinde değinilerek, hukuki sürecin devlet ve toplum düzeyindeki işleyişine ve bunun dilde yarattığı kavram zenginliğine bakılacaktır.

Criminal Law Practices in Turfan Uigurs

In the Turfan-Uigur community, which is the strongest representative of the Middle Period sedentary Turkic culture, an interesting aspect of the legal processes between the state and persons that we are able today to evidence through many civil documents, is criminal law practices. Criminal sanctions oriented to protect contract's provisions depending on the type of the contract have been found in civil documents containing various procedures such as commercial, administrative, socialand familial affairs and affairs related to obligations towards state. The most striking peculiarity in practices such as death, flogging, money, commodity or legal penalties imposed depending on the characteristic of crime committed, is the fact that the state has monopoly over punishment. In such states where central authority is powerful, punishment has always been under state's monopoly. Rules and codes, which are the fundamental sources of Uigur criminal law, are not extant. However, it is possible to detect in civil documents of Uigurs some clues related to official and common law on which criminal law is based. In this article, through laying out the systematics of criminal practices found in documents and touching on Uigur criminal law sources on the basis of other simultaneous Turkic and foreign sources (Chinese, Mongolian), the functioning of legal process at the level of state and society and the abundance in the language of concepts caused by such functioning will be considered.

Keywords:

Old Turkic, Turfan-Uigurs, Uigur civil documents, Old Turkic Law Criminal law,

PDF

___

Allsen, Thomas T., (1983). "The Yüan Dynasty and the Uighurs of Turfan in the 13th Century", (Ed.) M. Rossabi, China among Equals: The Middle Kingdom and its Neighbours, 10th- 14th Century, 243-280.
Arat, R.R. (1937). "Uygurca Yazılar Arasında", Istanbul, 14s.+ l levha.
Arat, R.R. (1964). "Eski Türk Hukuk Vesikalan", JSFOu, No.65, Helsinki, 11-77 (= Türk Kültürü Araştırmaları, 1-1, Ankara 1964, 5-53).
Arat, R.R., (1979). Kutadgu Bilig IIIİndeks (Haz.: Kemal Eraslan, Osman F. Sert-kaya, Nuri Yüce), İstanbul.
Arat, R.R. (1991). Eski Türk Şiiri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Arık, Feda Şamil (1996). "Eski Türk Ceza Hukukuna Dair Nodar, I. Suçlar ve Cezalar", Tanh Araştırmaları Dergisi 1995, C. XVII, Sayı: 28, A.Ü. DTCF Tarih Bölümü, Ankara, 1-50.
Arsal, Sadri Maksudi (1947). Türk Tarihi ve Hukuk, İstanbul: İ.Ü. Hukuk Fakültesi Yayınları.
Artuk, M.Emin, Ahmet Gökçen, A. Caner Yenidünya, (2007). Ceza Hukuku, Özel Hükümler, 8. Baskı, Ankara: Turhan Kitabevi.
Atalay, Besim (1985-1986). Divanü Lügati't-Türk Tercümesi, C. I-IV, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ayiter, Ferit, (1950). "Eski Türk Hususî Hukukuna ait bazı notlar", İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi Mecmuası, 11 (1949-1950), 417-436.
Caferoğlu, Ahmet (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Istanbul.
Caferoğlu, Ahmet, (1931). Abu Hayyân, Kıtâb al-idrâk li lisân al-Atrâk, İstanbul.
Clark, Larry V. (1975). Introduction to the Uyghur Civil Documents of East Turkestan (13th - 14th cc.), Dissertation of Indiana University (Bloomington), Ph.D.
Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth-Century Turkish, Oxford.
DLT: Bkz. Atalay (1985-1986).
Doerfer, G., (1963-75). Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, I-IV, Wiesbaden.
ED: Bkz. Clauson (1972).
Erdal, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation, A Functional Approach to the Lexicon, Vol. I-II, Wiesbaden.
Giles, H.A., (1912). Chinese-English Dictionary, London.
Ikeda On (1973). 'T'ang Household Registers and Related Documents', Ed. Arthur F. Wright, Dennis Twitchett, Perspectives on the Tang, New Haven-London 1973, p. 121-150.
İzgi, Özkan, (1987). Uygurların Siyasî ve Kültürel Tarihi (Hukuk Vesikalarına Göre), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: Ankara.
Jingwei, Li (1994). Tu Lu Fan Hui Gu Wen She Huijinji Wen Shu Tanjiu. Xinjiang Ren Min chu Ban She, Wulumuqi, Ürümçi. (JW)
Kİ: Bkz. Caferoğlu (1931).
KB: Bkz. Arat 1979.
Kovalevskiy, J.E. (1844-49). Mongol'sko-Russko-Frantsuzskiy Slovar' (Dictionnaire Mongol-Russe-Français), 3.t., Kazan.
Mori, Masao (1961). "The Clause of Warrant in the Uigur Documents of Sale and Purchase", Toyo Gakuho, Vol. 44, No.2, Tokyo, p. 1-23.
Mori, Masao (1961). "A Study on Uygur Documents of Loans for Consumption", Me?noirs of the Research Department of the Toyo Bunko, Vol. 20.
Özyetgin, A. Melek (1996). Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslûp İncelemesi (Inceleme-Metin-Tercüme-JVotlar-Dizin-Tıpkıbasım), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Özyetgin, A. Melek (2004). "Türklerde Nüfus Sayımı ve Bununla ilgili Kayıtlar Üzerine", V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2004, 2379-2394.
Özyetgin, A. Melek (2005), Orta £aman Türk Dili ve Kültürü Üzerine İncelemeler, Ötüken Yayınevi: Ankara.
Radloff, W., (1928). Uigurische Sprachdenkmaler, Materialien nach dem Tode des Verfas-sers mit Ergânzungen von S. Malov herausgegeben, Leningrad 1928, S. VIII+305, mit 3 Tün.
Radloff, W., Ver such eines Worterbuches der Türk-Dialecte Opıt slovarya tyurkskix nare-çiy'), 4c., Sankt-peterburg 1893-1911.
RSL: Bkz. Radloff 1893-1911.
Râsânen, M., (1969). Versuch eines etymologischen Worterbuchs der Türksprachen, Helsinki.
Sertkaya, Nuri Yüce, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: Ankara.
Sertkaya, Osman Fikri (1992). "Eski Uygur Türklerinden Hukuk Belgeleri Örnekleri", Türklerde İnsanî Değerler ve İnsan Hakları (Başlangıcından Osmanlı Dönemine Kadarj, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yay., İstanbul, p. 131-148.
Tadashi, Uematsu (1983). 'The Control of Chiang-nan in the Early Yuan', Acta Asiatica, 45, Tokyo.
TMEN: Bkz. Doerfer.
Umemura, Hiroshi (1977). "İyaku-batsu nokan mongon no aru Uiguru monco; tokuni sono sakusei ciki to nendai no kettei ni tsuite", Toyo Gaku-hd 58/3-4, pp. 01-40.
USp.: Bkz. Radloff (1928).
VEWT: Bkz. Râsânen (1969).
Yamada, Nobuo (1964). "Uigur document of sale and loan contracts brought by Ötani Expeditions", Memoirs of the Research Department of the Toyo Bunko, No. 23, Tokyo 1967, 71-118.
Yamada, Nobuo (1965). "The Form Of The Uighur Documents of Loan Contracts", Memoirs of the Faculty of Letters, Osaka University, XI, 1965, 87-216.
Yamada, Nobuo (1972). "Uighur Documents of Slaves and Adopted Sons", Memoirs of Faculty of Letters, Osaka University, XVI, 161-268.
Yamada, Nobuo (1981). "An Uighur Document for the Emancipation of a Slave, Revised", Journal Asiatique 269: l/2, 373-383.
Yamada, Nobuo (1993). Sammlung uigurischer Kontrakte. Hrsg. von Juten Oda, Peter Zieme, Hiroshi Umemura, Takao Moriyasu,. v. 1-3. Osaka.
Zevkliler, Aydın, Ayşe Havutçu, (2007). Borçlar Hukuku, Özel Borç İlişkileri, Ankara: Seçkin Yayınevi.
Zieme, Peter (1982) 'Ein Uigurischen Familienregister aus Turfan', Altorientali-sche Forschungen, IX (1982), 263-267.