Osmanlı Kaynaklarına Göre 1740’larda Belgrad’ın Sosyo-Ekonomik Yapısı

Belgrad Osmanlı Devleti için stratejik öneme haiz önemli bir şehirdir. Özellikle askerî seferlerde ileri harekât üssü olmuştur. Askerî açıdan savunma derinliğinin bozulduğu zamanlarda Osmanlı orduları için güvenli bir kale olarak görev yapmıştır. Bu stratejik şehir 1718 Pasarofça Antlaşması ile Avusturya’nın eline geçmiştir. 1739 yılında ise Avusturya ve Rusya karşısında Osmanlı ordularının zaferi neticesinde Belgrad Antlaşması imzalanmıştır. Belgrad yeniden Osmanlı hakimiyetine girmiştir. Şehrin tekrar alınmasından sonra 1741 yılında tahrir yapılmıştır. Yapılan bu tahrir Kuyûd-ı Kadime arşivinde bulunan 18 numaralı defterdir. Savaşın hemen sonrası yapılan bu tahrir defterinin ve diğer arşiv kayıtlarının verdiği bilgiler çerçevesinde Belgrad’ın 18. Yüzyılda idarî yapısı, nüfus ve yerleşme durumu ayrıca iktisadî yapısı tespit edilmiştir. İdarî olarak Semendire Sancağı’na bağlı bir kaza olarak teşkilatlandırılmıştır. Şehir merkezinde Müslüman gayr-i müslim nüfus beraber yaşarken köylerde gayr-i müslimler yaşamaktadır. Köylerde Müslüman köy yoktur. Belgrad’ın gelirlerinde mukataalar çok önemli bir yer tutmaktadır. Toplam gelirinin 2/3’ü mukataa gelirleridir. Tarımsal üretimde en büyük pay şıra üretimi ve hububat üretimine aittir. Hayvan besiciliğinde en çok hınzır besiciliği yapılmaktadır.

Socia-Economic Structure of Belgrade in 1740s According to Ottoman Empire Sources

Belgrade is a city with strategic importance for the Ottoman State. It was a base of operations during military campaigns. It served to be a safe fortress for the Ottoman armies at times when military defensive integrity was disrupted. This strategic city was taken over by Austria with the Treaty of Passarowitz in 1718. In 1739, Treaty of Belgrade was signed after the victory of the Ottoman armies before Austria and Russia with Belgrade falling once more under Ottoman dominance. After that cadastral registers were taken in 1741. This register is the book no 18 in the Old Records Archive (Kuyûd-ı Kadime). Administrative structure, population and settlement status of Belgrade in the 18th century were determined within the framework of information obtained from this cadastral register book kept just after the war and other archive records. The city was organized as a borough under Smederevo District. While Muslim and non-Muslim population lived together in the city centre, villages were populated by non-Muslims. There wasn’t any Muslim populated village. Muqata’ah was an important part of Belgrade’s revenues making up two thirds of total revenues. Şıra(fermented grape juice) production and cereal production had the biggest part of agricultural yield. Swine husbandry was the most common in stockbreeding.

Keywords:

Belgrade, Smederevo Ottoman,

PDF

___

Arşiv Kaynakları
Kuyûd-i Kadime Arşivi
17 Numaralı Mufassal Tahrir Defteri
18 Numaralı Mufassal Tahrir Defteri
184 Numaralı Mufassal Tahrir Defteri
Başbakanlık Osmanlı Arşivi
187 Numaralı Mufassal Tahrir Defteri
361 Numaralı Mufassal Tahrir Defteri
82 Numaralı Mühimme Defteri
93 Numaralı Mühimme Defteri
Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi
731Numaralı Evkaf Defteri (11. Sayfa, 13. Sıra) Kitaplar
Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisâdî ve İçtimâî Tarihi, c.1, Ankara, 1999.
Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlilleri, c.5, İstanbul, 1992.
Emecen, Feridun, XVI. Asırda Manisa Kazası, Ankara 1989.
Gürsel, Haluk F., Tarih Boyunca Türk Rus İlişkileri, İstanbul 1968.
İlgürel, Mücteba, “I. Mahmud” Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C.11, Çağ Yayınları, 1989.
İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C.1, Eren Yayıncılık 2000.
Jorga, Nicolea, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C.4, Yeditepe Yayınları, 2012.
Kankal, Ahmet, 16. Yüzyılda Çankırı Sancağı, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1993 (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
Kanunname-i Ali Osman, haz: Abdülkadir Özcan İstanbul 2007.
Karagöz, Hakan, 1737- 1739 Osmanlı- Avusturya Harbi ve Belgrad’ın Geri Alınması, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2008.
Kurat, Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, TTK, Ankara, 1990.
Kurt, Yılmaz, XVI. Yüzyılda Adana Tarihi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), 1992.
Özen, Şükrü, “Abdullah Paşa (Muhsinzade)” Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, C.1, Yapı Kredi Kültür Yayınları, 1999.
Roider, Karl, Austria’s Eastern Question 1700- 1790, New Jersey, 1982.
Sami ve Şakir ve Suphi; Tarih, İstanbul, 1198.
Şem’dânizâde Fındıklılı Süleyman Efendi, Tarih-i Mür’it- Tevârih, (Neşr. M. Münir Aktepe), C.I, İstanbul 1976.
Toksoy, Cemal, “Mehmed Paşa (Yeğen)” Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlı Ansiklopedisi, C.2, Yapı Kredi Kültür Yayınları, 1999.
Türkmen, İlhan, XVI. Yüzyılda Belgrad Kazası, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2014.
Ünal, Mehmet Ali, XVI. Yüzyılda Harput Sancağı (1518-1566), TTK, 1989.
Zinkeisen Johann, Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C.5, Yeditepe Yayınları, 2011.
Makaleler
Altun, Erman, “Tekirdağ Adetlerinde Bocuk Gecesi ve Sedenka” Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Şükrü Elçin Armağanı, Y.29/1-2, Ankara 1993, s.34-51.
Aslantaş, Selim, “Belgrad-ı Dâr’ul-Cihad” Türkiyat Araştırmaları, Hacettepe Üniversitesi, Sayı.15, Güz 2011.
Barkan, Ömer L., “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, Türkiyat Mecmuası TM,X, 1951- 1953, s.1-26.
Bulduk, Üçler, “16. Yüzyılda Çorum Sancağı’nın İdarî Yapısı” Türk Kültür Tarihi İçerisinde Çorum Sempozyumu, Çorum 1998, s.19-41.
Çoban, Erdal, “Kopan Sancağı’nın (Macaristan) 16. Yüzyıldaki Ekonomik Gelişmesi Üzerine” OTAM, Sayı:17, Ankara 2005, s.125-140.
Gökbilgin, M. Tayyip, “Nahiye” İslam Ansiklopedisi, C. IX, s.37-39.
Kallek, Cengiz, “Kile” TDVİA, C.25, 568- 571.
Genç, Mehmet, “Mukataa”, TDVİA, C.31, s.129-132.
N. Çağatay, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Reâyadan Alınan Vergi ve Resimler” AÜDTCFD, V/5, 1947, s.483-511.
Sahillioğlu Halil, “Bâd-ı Hevâ” TDVİA, C.4, 1991, s.416-418.
Sevinç, Tahir, “Belgrad Kalesi’nde Tamir ve İmar Faaliyetleri (1740-1743)”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 32, Ağustos 2014.
Şahin, İlhan, “Nahiye” TDVİA, C.32, 2006, s.306-308.
Taşkın, Ünal, “Osmanlı Devleti’nde Hayvanlardan Alınan Vergiler”, I. Ulusal Veteriner Hekimliği Tarihi ve Mesleki Etik Sempozyumu Bildirileri 30 Mart-1 Nisan 2006, (edt: Abdullah Özen), Elazığ 2006, s.231-240.
Taşkın, Ünal, “Rüsum-ı Örfiye”, Tarih Okulu, 14, 2013, s.55-73.
Türkmen, İlhan, “16. Yüzyılda İskilip Kazası”, Dünü Bugünü ve Yarını İle İskilip Sempozyumu, 9-11 Ekim 2014 (Basımda).