Makedonya’da Çetelerin Meşrutiyet Kulüplerine Dönüşmesi

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda imzalanan Ayastefanos Antlaşmasıyla Bulgaristan’a verilen Makedonya topraklarının, Berlin Antlaşmasıyla Osmanlı İmparatorluğuna geri verilmesi, Balkan sorununu “Makedonya Sorunu”na dönüştürdü. Bulgaristan, Ayastefanos ile kendisine verilen Makedonya’yı topraklarına katmak için girişimlere başladı. Bir yandan topraklarını genişletirken, diğer yandan da kurduğu komiteler, konsoloshaneler ve ruhani önderler aracılığıyla Makedonya’daki Bulgar etkisini arttırmaya çalıştı. Bulgarların bu faaliyetleri bölgedeki Rum, Sırp, Ulah vb. diğer unsurları da kışkırttı. Onlar da çeteler kurarak Makedonya’da etnik, demografik ve siyasal üstünlüğü ele geçirme mücadelesine giriştiler. II. Meşrutiyetin ilanını izleyen günlerde çeteler ile Osmanlı yönetimi arasında bir barış havası esmeye başladı. 1909 yılında anayasada yapılan değişikliklerle özgürlükçü ortamdan yararlanan çeteler adlarını “meşrutiyet kulüpleri”ne çevirerek yasal bir nitelik kazandı. Ancak barış havası kısa sürdü. Edirne Mebusu Talat Bey’in önerisi, Hareket Ordusu Komutanı Mahmut Şevket Paşa’nın ısrarı üzerine çıkarılan “Cemiyetler Kanunu” hükümet ile meşrutiyet kulüpleri arasında havayı gerginleştirdi. Bu nedenle 1909 sonrasında “Makedonya Sorunu” ivme kazandı. Böylece Balkan Devletleri, Osmanlı İmparatorluğu’nun bölgedeki topraklarına yönelik daha büyük ve daha organize bir paylaşım sürecine girdi.

Transformation of Gangs into Constitutional Clubs in Macedonia

The restoration of the Ottoman lands lost to Bulgaria after the Russo-Ottoman war of 1877-78 by the Ayastefanos Treaty, as finalized by the Treaty of Berlin, turned the Balkan question into a “Macedonian question”. Thereupon Bulgaria took action in order to occupy Macedonia according to the terms of Ayastefanos Treaty. Bulgaria enlarged its boundaries on the one hand and, through the committees and consulates it founded and the spiritual leaders it posseessed, tried to increase the Bulgarian influence on Macedonia, on the other hand. These activities of Bulgaria but disturberd other nations in the region, i.e. Vlachs, Serbs, Greeks and such. These nations, this time, attempted to set up their own bands and sought for etnographic, demographic and political ascendancy in Macedonia. During the proclamation of the Second Constitution, these bands were on friendly terms with the Ottoman administration. Upon the alterations in the constitution in 1909 and the subsequent liberal environment, however, they chenged their names to “constitutional clubs” and acquired an official status. Peace did not last long, nevertheless. The enactment of the “law of communities”, as proposed by Talat Bey, the deputy of Adrianople, and insisted on by Mahmut Şevket Paşa, Commander of the “Action Army”, increased the tension between the Ottoman government and the constitutional clubs. Thus, Balkan states had the opportunity of starting a large-scale and a better organized process of partitioning regarding the Ottoman territories in the region.

Keywords:

The Macedonian Question, Second Constitution, Gangs Constitution Clubs,

PDF

___

BOA., Rumeli Müfettişliği, Kosova Evrakı, Dn. 120, Gn. 11912/ Dn. 142, Gn. 14148/ Dn. 24, Gn. 2379/ Dn. 34, Gn. 3312.
BOA., Rumeli Müfettişliği, Jandarma Müşiriyet ve Kumandanlık Evrakı, Dn. 52, Gn. 5106/ Dn. 34, Gn. 3340
BOA., Rumeli Müfettişliği Sadaret ve Başkitabet Evrakı, Dn. 24, Gn. 2380/ Dn. 33, Gn. 3207/ Dn. 6, Gn. 813
BOA., Rumeli Müfettişliği, Umum Evrakı, Dn. 12, Gn. 1120.
BOA., Rumeli Müfettişliği Makamat Evrakı, Dn. 33, Gn. 3269.
BOA., Rumeli Müfettişliği Konsolosluk Evrakı, Dn. 9, Gn. 856.
BOA., Rumeli Müfettişliği Arzuhalleri, Dn. 101, Gn. 10088/ Dn. 103, Gn. 10263.
BOA., İradeler Hariciye, Dn. 412, Gn. 1326/ Ra-12.
BOA., İrade-i Hususiye, Genel 586/ Hususi 29.
BOA., Dahiliye Mektubi Kalemi, Dn. 2637, Gn.91/ Dn. 2675, Gn. 26/ Dn. 2705, Gn. 95/ Dn. 670, Gn. 56/ Dn.1283, Gn. 47/ Dn.2687, Gn. 47/ Dn. 2636, Vn.65/ Dn. 2740, Gn. 92
BOA., Bab-ı Ali Evrak Odası, Dn. 2336, Gn. 175167 / Dn. 2533, Gn. 189916 / Dn. 2917, Gn. 218737 / Dn. 2024, Gn. 151774 / Dn. 232, Gn. 45 / Dn. 2341, Gn. 1 / Dn. 2457, Gn. 184272 / Dn. 2478, Gn. 185842 / Dn. 2479, Gn. 185914 / Dn. 2481, Gn. 186036/ Dn. 2519, Gn. 188871/ Dn. 2533, Gn. 189916/ Dn. 2533, Gn. 189916/ Dn. 2533, Gn. 201048/ Dn. 2652, Gn. 198894/ Dn. 2681, Gn. 201045/ Dn. 2989, Gn. 224158/ Dn. 3079, Gn. 230914.
B.O.A., Yıldız Tasnifi, Kısım No:23, Evrak No:1802, Zarf No:11 Karton No:71.
BOA; Yıldız Tasnifi Kamil Paşa Evrakı, 86-32/3136.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.), Yıldız Esas Evrakı, Sadrazam Kamil Paşa Evrakına Ek, Dosya Numarası (Dn.). 88-32, Gömlek Numarası (Gn.). 3136.
Türk-Yunan İlişkileri ve Megalo İdea, TC. ATASE Başkanlığı, Ankara 1985.
Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler (İttihat ve Terakki), c.I-III, Hürriyet Vakfı, İstanbul 1989.
Tokay, Gül, Makedonya Sorunu, Jön Türk İhtilalinin Kökenleri (1903-1908), AFA Yayınları, İstanbul 1996.
Şimşir, Bilal N, İngiliz Belgelerinde Atatürk 1919-1938, c. I, TTK, Ankara 1975. Talat Paşa’nın Anıları, (Hazırlayan: Alpay Kabacalı), İletişim Yayınları, İstanbul 1990.
Şimşir, Bilal N, “Makedonya’da Yunan Mücadelesi” Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S.43, Nisan 1971.
Şemseddin, Makedonya Tarihçe-i Devr-i İnkılab, Dersaadet 1324.
Süssheim, K., “Arnavutluk”, İslam Ansiklopedisi, c. I, MEB., İstanbul 1983.
Schwartz, Michael, Etnische “Säuberungen”in der Moderne, - Globale Wechselwirkungen nationalistischer und rassistischer gewaltpolitik im 19. und 20. Jahrhundert-, Oldenbourg Verlag München 2013.
Said Paşa’nın Hatıratı, c. I-III. Dersaadet: Sabah Matbaası 1328(1912).
Ortaylı, İlber, “Balkanlar’da Milliyetçilik”, Tazminat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c. IV, İletişim Yayınları, İstanbul 1985.
Koylu, Zafer, “XX. Yüzyılda Balkanlar’da Osmanlı Reform Planları ve Avrupa Müdahalesi: Makedonya Örneği”, Dokuzuncu Askeri Tarih Semineri Bildirileri, c.II, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2006.
Koylu, Zafer, Makedonya Sorunu 1878-1913, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir 1997.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, c. VIII, TTK Yayınları, Ankara 1977.
Hamzaoğlu, Yusuf, Balkan Türklüğü, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, C. 1, Ankara 2000.
Menteşe, Halil, Osmanlı Mebusan Meclisi Reisi Halil Menteşe’nin Anıları, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul 1986. Hamza, Yusuf, “1908-1912 Yılları arasında Makedonya’da Kurulan Ayrılıkçı Örgütler ve Osmanlı, Balkan ve Doğu Federasyonu- Konfederasyonu”, IV. Türk Tarih Kongresi, Ankara 5-9 Eylül 1990, c.V, TTK Yayınları, Ankara 1994.
Esadlı, Mustafa Ragıp, İttihad ve Terakki Tarihinde Esrar Perdesi, İstanbul 1975.
History, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Bilkent Üniversitesi, Ankara 2006
Ekinci, Mehmet Uğur, The Origins of the 1897 Ottoman-Greek War: A Diplomatic
Dakin, Douglas, Makedonya: Balkanların Barut Fıçısı, 20.yüzyıl Ansiklopedisi, Arkın Kitabevi, İstanbul 1970.
Bilge, Mustafa L., “Arnavutluk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. III, İstanbul 1991. Brailsford, H. N., Macedonia (Its Races end Their Future). London: Methuen & CO. 1906.
Aydemir, Ş. Süreyya, Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa, c. I, Remzi Kitapevi, İstanbul 1971.
Adanır, Fikret, Die Makedonische Frage ( Ihre Entstehung und Entwicklung bis 1908), Historische Abhandlungen, Band 20, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GMBH 1979.
Adanır, Fikret, “Osmanlı İmparatorluğunda Ulusal Sorun ile Sosyalizmin Oluşması ve Gelişmesi; Makedonya Örneği” Osmanlı İmparatorluğunda Sosyalizm ve Milliyetçilik 1876-1923, (Derleyen: Mete Tunçay, Erick Jan Zürcher) İstanbul 1995.
Meclis-i Mebusan, Levayih ve Tekalif-i Kanuniye ve Encümen Mazbataları, Sene 1325-1326
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, 1324, 1325, 1326.
B.O.A., Yıldız Tasnifi, Kısım no.23, Evrak no.1792, Zarf no.12, Karton no.71
BOA., Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı, Dn. 6, Gn. 13/ Dn. 444, Gn. 51 / Dn. 433, Gn. 51.
B.O.A., Yıldız Tasnifi, Sadaret Hususi Maruzat Evrakı, Dn. 414, Gn. 71 / Dn. 4, Gn. 99/ Dn. 484, Gn. 126 / Dn. 486, Gn. 148 / Dn. 502, Gn. 56 / Dn. 511, Gn. 13 / Dn. 513, Gn. 78 / Dn. 518, Gn. 11 / Dn. 463. Gn. 25 /
BOA., Yıldız Perakende Evrakı, Zaptiye Nezareti Maruzatı Analitik Envanteri, Dn. 36, Gn. 42.
BOA., Yıldız Perakende Evrakı, Hariciye Nezareti Maruzatı, Dn. 36, Gn. 44.
BOA., Yıldız Perakende Evrakı, Hariciye Nezareti Evrakı, Dn. 33, Gn. 40.
BOA., Yıldız Perakende Evrakı, Askeri Maruzat, Dn.3, Gn. 7/ Dn.4, Gn. 36.
BOA., Yıldız Perakende Evrakı Umum Vilayetler Tahriratı, Dn. 76, Gn. 1.
BOA., Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal ve Jurnaller. Dn. 3, Gn. 74/ Dn. 51, Gn. 74
BOA., Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı, Dn. 297, Gn. 51.
BOA., Yıldız Müfettişlikler ve Komiserlikler Evrakı, Dn. 22, Gn. 97.
BOA., Yıldız Esas Evrakı, Sadrazam Kamil Paşa, Dn. 101, Gn. 14/ Dn. 101, Gn. 17.
BOA., Yıldız Esas Evrakı, Dn. 101, Gn. 15.
Dn. 173, Gn. 88/ Dn. 173, Gn. 96.
BOA., Sadaret, Bulgaristan , Dn. 156, Gn. 81/ Dn. 155, Gn. 66/ Dn. 155, Gn. 91/
BOA., Sadaret Mühimme Kalemi Dn. 732, Gn. 35.