Karakalpakların Hive Hanlarına Karşı Yürüttükleri İsyan Hareketleri (1855-1856)

1811 yılından itibaren Eski Kungrat bölgesi Hive Hanlığı’nın merkezi olmuştur. Batıda bulunan Türkmen kabilelerin de fethedilmesiyle Karakalpaklar, kuzeyden Aral gölü, güneyden Hive Hanlığı merkezi ile çevrilerek tamamiyle kontrol altına alınmıştır. Aslında Hive Hanı Muhammed Rahim bu bölgelerdeki fetihleriyle Türk kabilelerini bir arada toplamış, Hive Hanlığı çatısı altında bir Türk kabileler birliği oluşturmuştur. Bu seferlerden sonra Karakalpakların Hârezm vahasına yerleşmeleri tamamlanmıştır. Karakalpakların sol kolu Kungrat ve Hocaeli arasındaki Şumanay sahillerine yerleşmiştir. Sağ kol ise Kök-Uzyak sahilleri ve Kuşkanatav Tepesi’nin yanında yer alan Amuderya sahillerine yerleşmiştir(1).

The Karakalpak Rebellion Against The Khive Khan (1855-1856)

Before they moved into the Harezm region, the Karakalpaks lived first in Sirderya and then in the lands of the Kazakh khanate. Although they later agreed to live under Khive rule when they migrated to the Harezm region to escape Kazakh oppression, the heavy taxes levied by the Khive khans led the Karakalpaks to rebel. The most important of these uprisings was the Karakalpak Rebellion of 1855-1856. This rebellion was led by a Karakalpak named Ernazar Alaköz. In his struggle for an independent Karakalpak Khanate, Ernazar Han enlisted the aid of the Zarlık Khan of Genghis Khan ancestry. During this struggle he also received assistance from many other Karakalapk, Kazakh, Turkmen and Uzbeks begs. However, due to his use of clever politics, Seyid Muhammad Rahim Khan, who had risen to the Khive throne in 1855, succeeded in quelling the Karakalpak Rebellion, even though he had a difficult time doing so. By promising them titles and gifts Seyid Muhammed Rahim Khan tricked some of the begs into abandoning the rebellion; he then used his own force to kill those begs who remained in the rebel force. The 1855-1856 uprising led by Karakalpak Ernazar Alaköz was a response to the severe economic hardships imposed by the Khive khanate and by their constant imposition of taxes. This rebellion occupies an important place in Karakalpak history and Ernazar Alaköz is considered by the Karakalpaks to be a national hero. After this date the Karakalpak people did not attempt to enter solely or to lead such a powerful rebellion and they lived for many long years under the rule of the Khive Khanate.

Keywords:

Karakalpak Rebellion, Khive Khan History,

PDF

___

1-Agehî , Muhammed Rıza Mirâb, Gülşen-i Devlet, (çev:P.P.İvanov), Ma-terialı Po Istorii Karakalpakov, Sbornik, Trudı İnstituta Vostokovede-niya, Cilt: VII, Moskva-Leningrad, 1935. Agehî , Muhammed Rıza Mirâb, Gülşen-i Devlet, Riyazu-d Dovle, (çev:A.N.Samoyloviç), Materialı Po Istorii Karakalpakov, Sbornik, Trudı instituta Vostokovedeniya, Cilt: VII, Moskva-Leningrad, 1935.
2-Bovyat,L., L'empire Mongol, Paris, 1927.
3-Hayit, Baymirza, Türkistan Rusya ile Çin Arasında, (tere: Abdülkadir Sadık), İstanbul, 1975.
4-Howorth, H.H., History of the Mongols, C.II/2, London, 1880.
5-Istoriya Karakalpakskoy ASSR, Akademiya Nauk Uzbekskoy SSR, Kara-kalpakskiy Filial, Cilt:I, Taşkent, 1974.
6-İvanov, P.P., "Noviye Danmye o Karakalpakah", Sovetskoye Vostokove-deniye, Cilt:3,1945.
6-İvanov, P.P., "Noviye Danmye o Karakalpakah", Sovetskoye Vostokove-deniye, Cilt:3,1945.
7-Kamalov, Sabır, Ernazar Alaköz-Halık Azatlık Güresinin Kaharmanı, Nökis, 1993.
Kamalov, Sabır, Karakalpaki v XVIII-XIX. vekah (Kİstorii Vzaimootnoşeniys Rossieye i Sredneaziatskimi Hanstvami), İzdatelstvo FAN Uzbekskoy SSR, Taşkent, 1968.
Kamalov, Sabır, Karakalpakların XIX. Asırdaki Hive Hanlarına Karşı Halk-Azatlık Güreşleri, Nukus, 1955.
Kamalov, Sabır, Karakalpaklarm Halik Bolıp Kaliplesiu Hem Onun Mamleketliği- nin Tariyhmdan, Özbekistan Respublikası İlimler Akademiyası Kara-kalpakstan Bölümü Tarih, Arkeologiya Hem Etnografiya İnstitutı, Nukus, 2001.
Kamalov, Sabır, "Osvoboditelnoye Dvijeniye Karakalpakov v Seredine XIX veka", Central Asiatic Journal, Volume:XVIII, No:l, Otto Harrassowıtz-Wıes-baden, 1974.
Kamalov, Sabır, Zavoyevaniye Karakalpakov Hivinskimi Hanami v Kontse XVIII- naçale-XIX v.v., Nukus, 1958.
8-Mûnis, Muhammed Mirâb-Muhammed Rıza Mirâb Agehî, Firdevs-ül İkbal, (çev: A.N.Samoyloviç), Materialı Po Istorii Karakalpakov, Sbornik, Trudı Instituta Vostokovedeniya, Cilt: VII, Moskva-Leningrad, 1935.
Mûnis, Muhammed Mirâb-Muhammed Rıza Mirâb Agehî, Firdaws al-ikbâl, History of Khorezm, Edited by Yuri Bregel, E.J. Brill, Leiden-New York- Kobenhavn-Köln, 1988.
9-Saray, Mehmet, Rus işgali Devrinde Osmanlı Devleti İle Türkistan Hanlıkları Arasındaki Siyasî Münasebetler (1775-1875), TTK yay., Ankara, 1994.
10-Togan, Z.V., Bugünkü Türk İli (Türkistan) ve Yakın Tarihi, (Enderun Kitabevi), İstanbul, 1981.
11-Vâmbery, Armın, Puteshestviye Po Sredney Azii, Sank-Petersburg, 1865.
12-Yılmaz, Salih, "Muhammed Rıza Agehî'nin "Gülşen-i Devlet" Adlı Eserinde Geçen Karakalpaklarla İlgili Bölümlerin Tercümesi", Türk Kültürü , sayı:472, Ağustos 2002.