İstanbul Ermeni Patrikhanesi’nin Berlin Kongresi’ne Gönderdiği Heyetin Avrupa’daki Faaliyetleri

Berlin Antlaşması Osmanlı Devleti açısından son derece olumsuz sonuçlar doğurmuş, adeta devletin yıkılmasına giden sürecin başlangıç noktasını teşkil etmiştir. Rusya’nın bilhassa Balkan politikası nedeniyle mimarı olduğu ve tarihe 93 harbi olarak geçen 1877-78 Osmanlı Rus Savaşı dünya tarihi açısından çok önemli sonuçlar doğurmuş, savaş sonrası büyük devletler Osmanlı Devleti’ne karşı yürüttükleri politikalarında köklü değişikliklere gitmişlerdi. Özellikle İngiltere Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü korumak şeklindeki tarihi politikasını terk etmiş, Rusya’nın savaş sonrasında Osmanlı coğrafyasında avantajlar elde etmesi sebebiyle Ayastefanos Antlaşması’nın Berlin’de tadilini sağlamıştır. Ayastefanos Antlaşması ile Ermeniler iki devlet arasında yapılan bir anlaşma maddesine ilk kez konu olmuşlardır. Berlin’de bir konferans toplanacağı haber alındığında Ermeni Patrikhanesi buraya bir heyet gönderme kararı aldı. Heyet Avrupa başkentlerini dolaşarak kongrede kendilerine destek olunmasını, ilgili devletlerin yetkililerinden talep etti. Patrikhane’nin bu heyetinde cemaatin yakından tanıdığı eski Patrik Mıgırdıç Kırımyan, Minas Çeraz, Stefan Papazyan ve Horen Narbey vardı. Heyet Roma, Paris, Londra’da görüşmeler yaptıktan sonra Berlin’e gitti. Hem Avrupa başkentlerinde ilgili devletlerin dışişleri bakanları gibi önemli kimselerle yaptıkları görüşmelerde hem de Berlin’de kongreye katılan devlet temsilcileri nezdinde ciddi bir kulis faaliyeti, adeta propaganda yapan heyet kongrenin sonuna kadar Berlin’deki faaliyetlerini sürdürdü. Bu çerçevede çalışmada heyetin Avrupa başkentleri ve Berlin’deki faaliyetleri arşiv vesikaları, yerli ve yabancı kaynaklarla ele alınacak, sürecin Ermeni Meselesi’ne nasıl bir etkisi olduğu değerlendirilecektir.

The Activities of the Berlin Delegation of the Armenian Patriarchate of Istanbul in Europe

The Treaty of Berlin had extremely negative consequences for the Ottoman State that was actually the starting point of the course leading to the collapse of the state. The Turkish-Russian War of 1877-78, recorded as “93 Harbi” (Battle of 93) and which the Russians were the architecture due to their Balkan policy, had considerable consequences in terms of World history. Especially after the battle, the Great Powers made radical changes in their policies against the Ottomans. Specifically Britain abandoned its historical policy of saving the integrity of Ottoman State. Britain provided the amendment of the Treaty of San Stefano in Berlin, since Russians gained advantages on the Ottoman geography following the Battle. With San Stefano, Armenians became the subject of an article of an agreement signed by two powers. When it was heard that a congress would be held in Berlin, the Armenian Patriarchate of Istanbul decided to send a delegation to Berlin. The delegation travelled around the European capitals and asked for support from the relevant states’ authorities at the Berlin Congress. In the delegation, there were well-known ex-patriarch Mkrtich Khrimian, Minas Tcheraz, Stefan Papazian and Khoren Narbey whom the Armenian community knew closely. The delegation went to Berlin after negotiating in Rome, Paris and London. Carrying out serious lobbying activities both in the European capitals with the important parties such as the foreign ministers of the relevant states and their representatives attending the congress, the delegation continued its activities in Berlin until the end of the congress. In this context, this study aims to discuss the

Keywords:

Armenian Question, Congress of Berlin, Delegation of Patriarchate, Rome Paris, London,

PDF

___

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.) House of Commons (HC) Deb. 04 June 1878, vol 240. s. 1168.
House of Lords (HL) Deb. 06 June 1878 vol. 240, s. 1242-1246.
I Documenti Diplomatici Italiani, Seconda Serie: 1870-1896, Vol. X, (24 marzo - 16 ottobre 1878), Roma, 1976.
İngiliz Dışişleri Arşivi, Foreign Office (FO.)
Osmanlı Belgelerinde Ermeniler, Cilt: III, (3 Mart 1878 - 17 Temmuz 1879), İstanbul, 1987.
The Gladstone Diaries with Cabinet Minutes and Prime-Ministerial Correspondence, Vol. IX, January 1875-December 1880, ed. H.C.G. Mattew, Clarendon Press Oxford, 1986.
Aberdeen Press and Journal
Basiret
Berkshire Chronicle
Boston Guardian
Cardiff Times
Cork Constitution
Daily Telegraph & Courier
Die Presse
El Siglo Futuro
Globe
Hampshire Advertiser
Hereford Times
Homeward Mail from India, China and the East
John Bull
Journal Des Debats
Le Constitutionne
Le Temps
Leeds Mercury
London Evening Standard
London Evening Standard
Manchester Courier and Lancashire General Advertiser
Manchester Times
Pall Mall Gazette
Prager Abendblatt
Sheffield Daily Telegraph
Sheffield Independent
Shields Daily Gazette
South Wales Daily News
The Guardian
The Scotsman
The Times
Vakit
Watford Observer
Western Daily Press
Wicklow News-Letter and County Advertiser
Yorkshire Post and Leeds Intelligencer
A Brief Account of the Rise of the Society of Friends, Philadelphia, 1889.
Balakian, Peter, The Burning Tigris: The Armenian Genocide and America’s Response, HarperCollins Publishers, New York, 2003.
Bryce, James, Transcaucasia and Ararat, Macmillan co. London, 1896.
Chouhlier, Max, La Question D’Orient Depuis Le Traite de Berlin, Paris, 1899.
Christopher J. Walker, Armenia the Survival of a Nation, Routledge, London, 1991.
Davidson, Randall Thomas, William Benham, Life of Archibal Campbell Tait, Vol. II, London Macmillian and Co. 1891.
De La Jonquiere, Antoine, Histoire de l’Empire Ottoman, Depuis Les Origines jusquau Traite De Berlin, (Paris, Librairie Hachette Et C. 1881).
Eroğlu, Veysel, Ermeni Mezalimi, 2. Baskı, Sebil Yayınevi, İstanbul, 1995.
Fisher, H. A. L., James Bryce (Viscount Bryce of Dechmont, O. M.), Vol. I, London, 1927.
George, Joan, Merchants in Exile: The Armenians in Manchester, England 1835-1935, Gomidas Institute, United Kingdom, 2002.
Gladstone, William Evart, The Turco-Servian War, Bulgarian Horrors and the Question of the East, New York and Montreal: Lovell, Adam, Wesson & Company, 1876.
Güllü, Ramazan Erhan, Ermeni Sorunu ve İstanbul Ermeni Patrikhanesi (1878-1923), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2015.
Gürün, Kamuran, “Türkiye’de Ermeni Sorunu’nun Yaratılışı”, Türk Tarihinde Ermeniler Sempozyumu (İzmir 1983), Manisa, 1983.
Hayrig, a Celebration of His Life and Vision on the Eightieth Anniversary of His Death (1907-1987), A Publication of the Prelacy of the Armenian Apostolic Church of America, New York, 1987.
Hocaoğlu, Mehmet, Arşiv Vesikalarıyla Ermeni Mezalimi ve Ermeniler, Anda Dağıtım, İstanbul, 1976.
İskefiyeli Zeynep, “İngiltere’de Ermeni Propaganda Merkezi: İngiliz-Ermeni Cemiyeti”, 19-20 Yüzyıllarda Türk-Ermeni İlişkileri- Kaynaşma- Kırgınlık-Ayrılık-Yeni
Arayışlar Uluslararası Sempozyum Bildirileri, İstanbul, 2015, Cilt I, ss. 534-570.
İskefiyeli, Zeynep, “Ermeni Vatanperver Cemiyeti ve Karebet Agopyan’ın Faaliyetleri”, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, ed. Bünyamin Kocaoğlu, İlkadım Belediyesi Yayınları, Samsun, 2017, ss. 221-259.
Kılıç, Davut, Osmanlı İdaresinde Ermeniler Arasındaki Dini ve Siyasi Mücadeleler, Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları, Ankara, 2000.
Krbekyan, V. G., “Armyanskiy Vopros na Berlinskom Kongresse” (Berlin Kongresi’nde Ermeni Sorunu), Lraber Hasarakakan Gitutʻyunneri, (Sosyal Bilimler Dergisi) No: 2, ss. 25-45.
Kurat, Yuluğ Tekin, Henry Layard’ın İstanbul Elçiliği (1877-1880), Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1968.
Küçük, Cevdet, Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı (1878-1897), İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1984.
Nalbandian, Louise, The Armenian Revolutionary Movements- The Development of Armenian Political Parties through the Nineteenth Century, Berkeley and Los Angeles, 1963.
Nassibian, Akaby, Britian and the Armenian Question 1915-1923, New York, 1984.
Parsamian, Vardan Aramovic, Istoria Armianskogo Naroda 1801-1900 gg. Erivan, 1972.
Revue Française De L’étranger et Des Colonies, Dir. Eduard Marbeu, Tome III, Paris, 1886.
Sakin, Serdar, “Minas Çeraz’ın (Minasse Tcheraz) Avrupa Temasları ve Berlin Kongresi İzlenimleri”, Gazi Akademik Bakış, Cilt. 8, Sayı 16, 2015, s. 237-258.
Sarkissian, A. O., History of the Armenian Question to 1885, Urbana : the University of Illinois Press, 1938.
Sonyel, Salahi, The Ottoman Armenians Victims of Great Power Diplomacy, K. Rustem & Brother, London, 1987.
Şaşmaz, Musa, “The Legitimacy of the Emergence of the Armenian Question”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, 8 (2015), ss. 319- 347.
Şaşmaz, Musa, British Policy and the Application of Reforms for the Armenians in Eastern Anatolia 1877-1897, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2002.
Şimşir, Bilal N., British Documents on Ottoman Armenians (1891-1895), Cilt: III, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1989.
Şimşir, Bilal N., Osmanlı Ermenileri, Ankara, 1986.
The Armenians and the Eastern Question, A Series of Letters by an Armenian on Armenia and the Armenians, the text of the “memoire” addressed to the cabinets of Europe, ETC., London: Edward Stanford, 55, Charing Cross, S.W. 1878. London: Gilbert and Rivington, Printers, St. John’s Square, E.C.
Türkler-Ermeniler ve Avrupa, Haz., Bayram Kodaman, Süleyman Demirel Üniversitesi Rektörlüğü, Isparta, 2003.
Uras, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, İstanbul, 1987.
Vertanes, Charles Aznakian, Armenia Reborn, Armenian National Council of America, 1947.
Walker, Christopher J., Armenia the Survival of a Nation, Routledge, London, 1991.
Wetherell, Charles, History of the Religious Society of Friends, 1894.
Yavuz, Fikrettin, “Ermeni Propagandasını Oluşturan Unsurlar: Basın, Misyonerler ve Haber Ajansları”, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, ed. Bünyamin Kocaoğlu, İlkadım Belediyesi Yayınları, Samsun, 2017, ss. 91-111.
Yavuz, Fikrettin, “Bir Din Adamının Ermeni Cemaatine Yaptığı Çağrı: Kırımyan ve Demir Kepçe Vaazı”, II. Uluslararası Türk-Ermeni İlişkileri ve Büyük Güçler Sempozyumu, ed. Tolga Başak, Mevlüt Yüksel, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum, 2016, Cilt. II, ss. 825-840.