İlhânlı Hükümdarı Ebû Sa'îd Hân'a Ait Dört Yarlıg

Tanınmış şarkiyatçı Bertold Spuler, İlhânlı Devleti siyasi ve idari tarihine dair meşhur eserini 1939 yılında yayımladığı zaman, araştırmacının istifadesinde, çoğu henüz neşredilmemiş durumda olan tarihi kaynaklar ile, İlhânlı hükümdarları Argün ve Olcâytû'nun dış muhaberatıyla ilgili iki mektubu bulunuyordu. Bugün aradan geçen yaklaşık altmış beş yıllık süre zarfında, İlhânlılar devri tarihi kaynaklarının tanıtım ve yayınından başka, inşâ' ve devlet muhasebesiyle ilgili kitaplar ile, o devre ait pek çok orijinal vesikanın varlığının ortaya çıkarılmış olması İlhânlı tarihi araştırmalarına büyük hız kazandırmıştır.

Four Decrees (Yarlıg) of the Ilkhanid Ruler Abu Sa'id Khan

As there are few decrees from medieval Iran which have survived to the present day, it is necessary to collect and publish them in their entirety. This article is a contibution to this project. It published, translates, and gives a commentary on the four Persian decrees (yarlig) written in Adharbaijan (Sultaniyya, Ribata al-Divan, Ardabil and Dar al-Mulk Tabriz) between the years 730-731/1330-1331. These decrees of Abu Sa’id Khan (1317-1335) can be found in a volume (majmu’a) of collected texts in the Kitabkhana-yi Milliyi Malik Library (no. 3697) in Tehran. The decrees generally deal with taxes, tax collection difficulties and problems faced by the populace. The analysis of the decrees (yarlig) from a diplomatic and historical perpective both enriches the knowledge of the social, economic, and the administrative structure of the Ilhanid state and confirms the existing knowledge of chronicles of that period.

___

  • 'imâdu'd-din Şeyhu'l-Hukemâ'i, "Kâtibân ve Kâziyân-i esnâd-i buk'a-yi Şeyh Safiu'd-din Erdebili (Esnâd-i karn-i 6 tâ 10 hicri)", Nâme-yi Bahâristân, II/4, (2002).
  • 'İmâdu'd-din Şeyhu'l-Hukemâl, "Fihrist-i esnâd-i buk'a-yi Şeyh Safiu'd-din Erdebili der-bâygârûyi Merkezi-yi Sâzmân-i Evkâf ve Umûr-i Hayriyye", Mirâs-i Câvidân, IX/33-34, Tahrân 1380/2001
  • "Revabit-i ılhanan-i Mogül ba derbar-i Vatikan", Berresihâ-yi Târihi, IV/4, Tahran 1348/1968
  • A.İbatov, XIV. Gasırdagı XandarJarhglarul Tili, Almau 1990.
  • A.Melek Özyetgin, "Altın Ordu Hani Toktamış'ın Bjk Haci Adlı Kişiye Verdiği 1381 Tarihli Tarhanlik Yarlığı", Türkoloji Dergisi, XIII/1, (2000)
  • A.Melek özyetgin,Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yan ık ve Bitiklerin Dil ve CIslüp incelemesi, Ankara 1996
  • A. Mostaert-F.W. Cleaves, "Trois documents mongols des Archives Secrtes Vaticanes", HJAS, XV/3-4, (1952)
  • A. Mostaert-F.W. Cleaves, Les lettres de 1289 et 1305 des Ilkhans Argun et ölğeitii â Philippe le Bel, Cambridge 1962; A.D. Papazian,"Deux nouveaux iarlyks d'ilkhans", Banbar Matenadarani, VI, (1962)
  • A. Soudavar, "Farmân of the II-Khan Gaykhatu", Art of the Persian Courts
  • A. Soudavar, Art of the Persian Courts, New York 1992, s. 34-35, 52-53 (Farsça terc. Muhsin Ca'feri-mezheb, "Nehostin Fermân-i Fârsi-yi ilhânân)
  • A.D. Papazian, "Deux nouveaux iarlyks d'ilkhans", Banbar Matenadarani, VI, (1962)
  • A.D. Papazian, Persidskie dokumenty Matenadarana, I/1, Erevan 1956,
  • A.N. Kurat, Kazan Hanfiğını Kuran Uluğ Muhammet Hanın Yarlıği, İstanbul 1937
  • Abdullah Battal, "Kazan Yurdunda Bulunmuş Tarihi Bir Vesika: Sahib Giray Han Yarlıgı", Türkiyat Mecmuası , II, (1926)
  • Ahmet Temir, Kırşehir Emin Caca Oğlu Nur el-Din'in 1272 Tarihli Arapça-Moğolca Vakfiyesi, Ankara 1989
  • Akdes Nimet Kurat, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivindeki Altın Ordu, Kırım ve Türkistan Hanlarına ait Yarhk ve Bitikler, İstanbul 1940
  • Alâ'u'd-din Azeri, "Revâbit-i İlhânân-i Mogül bâ derbâr-i Vâtikân", Berresihâ-yi Târihi, IV/4, Tahran 1348/1968 s. 275-288; V/2, Tahrân 1949/1970
  • Aydın Taneri, "Selçuklu Osmanh Çizgisinde Harezınşahlar Vezâren", TED, 7-8, (1977)
  • B. Fragner, "Das Ardabiler Heiligtum in den Urkunden", WZKM, 67, (1975)
  • Baybars el-Mansüri, Zubdetu'l-fikre fl ta'rihi'l-hicre, History of the Early Mamluk Period, neşr. Donald S. Richards, Beirut 1998
  • Cüneyt Ölçer, Karaman Oğulları Beyliği Madeni Paraları , İstanbul 1982
  • Cüneyt Ölçer, Karaman Oğulları Beyliği Madeni Paraları, İstanbul 1982
  • Die Mongolen in Iran. Politik, Verwaltung und Kultur der Ilchanzeit 1220-1350,
  • Do nokta der-tarih-i Mogûl, Mecelle-yi İra VIII/1, Tahran 1375/1996
  • E. Haenisch, "Zu den Briefender mongolischen II-Khane Argun und ölceitfı an den König Philipp den Schönen von Frankreich(1289 und 1305", Oriens, II, (1949)
  • el-'Unıari, Das Mongolische Weltreich. Al-'Umari's Darstellung der mongolischen Reiche in seinem Werk Masa' lik al-absâr fi mamâ—lik al-amsıl , neşr ve Alm. terc. Klaus Lech, Wiesbaden 1968
  • F.M. Emecen, "Orhan Bey'in 1348 Tarihli Millknâmesi Hakkında Yeni Bazı Notlar ve Düşünceler", Ilk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, İstanbul 2001
  • Francis Woodman Cleaves, "The Mongolian documents in the Muse de Tahran", HJAS , XVI, (1953)
  • G. Doerfer, "Mongolica aus Ardabil", Sonderdruck Zentralasiatishe Studien, 9, (1975),
  • G. Doerfer, TMEN, III, s. 292; Gerard Clauson, An Eıymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford 1972 [. EDPT]
  • G. Herrmann-G. Doerfer, "Ein persisch-mongolischer Erlass des Ğalâyiriden $ayh Oveys", CAJ, XIX/I-2, (1972)
  • G. Herrmann, "Ein Erlass des Ğelâyiriden Sokan Hoseynaus dem Jahr 780/1378"
  • G. Herrmann, "Ein Erlass von Qara Yusof Zugunsten des Ordens von Ardabil", AMI, NF, 9, (1976)
  • G. Herrmann, "Ein frilher persischer Erlass", ZDMG, 144/2, (1994), s. 284-300;
  • G. Herrmann, "Urkunden-Funde in Azarbâyğ: an", AM/, NF, 4, (1971), s. 249-262; G. Herrmann-G. Doerfer, "Ein persisch-mongolischer Erlass aus dem Jahr 725/1325", ZDMG, 125/2, (1975)
  • G. Herrmann, "Zum persischen Urkundenwesen in der Mongolenzeit: Erlasse von Emiren und Wesiren", L'Iran face â la domination Mongole, ed. D. Aigle, Thöran 1997,
  • G.Herrmann, "Ein Erlass des Ğelayiriden Sokan Hoseyn aus dem Jahr 780/1378
  • Garo Kürkman, "Karaman Beyliğinin Bakır Paraları Üzerine Tetkikler", Türk Niımizmatik Derneğinin 20. Kuruluş Yılında İbrahim Artuk'a Armağan, İstanbul 1988
  • Gottfried Herrmann, Der historische Gehalt des "Nâmâyen-imi" von Handamlr, (Dissertation zur Erlangung des Doktorg-rades der Philosophischen Fakultit der Georg-August-Universitat zu Göttingen), Göttingen 1968 Göttinger Orientforschungen, I, Reihe: Syriaca, III, (1973)
  • H. Busse, "Persische Diplomatik im Überblick: Ergebnisse und Probleme", Der Islam, 37, (1961),
  • H. Busse, Pejühesi der-teşkilât-i cliva'n-i islâmi, ber-mebnâ-yi esnâd-i Ak Koyunlu Kara Koyunlu u Safevr, Farsça terc. Gulam-Riza Verehrâm, Tahran 1367
  • Hâc Huseyn Nahcevâni, "Fermâni ez-ferâmin-i dovre-yi Mogul Neşriyye-yi Dâneskede-yi Edebiyyât-i Tebriz, 5, Tebriz 1332/1953
  • Hüseyin Namık Orkun, Eski Türk Yazıdan, Ankara 1987, s. 58, 70; Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, İstanbul 1970
  • İ. Afşâr-M.T. Dâneşpejuh, Fihrist-i nushahâ-yi hatti-yi Kitâbhâne-yi Milli-yi Melik, VII,
  • İ.Hakkı Uzunçarşılı, "Gazi Orhan Bey Vakfiyesi, 724 Rebiü'l-evvel-1324 Mart", Belleten, V/19, Ankara 1941
  • İmâdu'd-din Şeyhu'l-Hukemâ'i, "Ba'z-h vâni-yi yek sened-i tarihi", MIrâs-i Câvfclân, 1/4, Tahrân 1372/1993
  • İmâdu'd-din şeyhu'l-Hukemâl, "Yâddâşti ber-kohenterin sened-i Sâzmân-i Esnâd-i Milli-yi Iran (sened-i muverrih 726)", Gencine- yi Esnâd, XI/44, Tahrân 1380/2001,
  • İrec Afşâr, "Fermâni ez-dovre-yi Safeviye", Mecelle-yi Eser, 7-9, Tahran 1361
  • İrec-Afşâr-Muhammed Taki Dâneşpejüh, Fihrist-i nushahâ-yi hatti,-yi Kitâblıâne-yi Milli-yi Melik, VII, Tahrân 1369/1990
  • J. Matuz, Krimtatarische Urkunden inı Reichsarchiv zu Kopenhagen, Freiburg 1976,
  • J. Reychman- Ananiasz Zajaczkowski, Osmanlı-Türk Diplomatikası El Kitabı , Türkçe terc. M.F. Atay, İstanbul 1993
  • L. Fekete, "Die Frage der Formel Sözılmüz", Acta Orientalia, VII, Budapest 1957
  • L. Fekete, Einführung in die persische Palaographie, 101 persische Dokumente, ed. F. Hazai, Budapest 1977
  • Lutz Ilisch, Münzsammlung der Universitat Tübingen: Orientalische Münzen,Jahresbericht 1997, Tübingen 1998
  • M. Gronke, Arabische und persische Privaturkunden des 12. und 13.Jahrhunderts aus Ardabil (Aserbeidschan), Berlin 1982;
  • M. Zeki Oral, "Selçuklu Devri Vesikalan: Sultan Hatun Senedi", Belleten XIX/75, (1955)
  • M.S. Neymat, Korpus Epigralkeskih Pamyatnikov Azerbaycana, Arabo-Perso-Tiirkoyazıçrnye Nadpisi Baku i Apşerona XI - Naçala XX Veka, Baku 1991
  • Makrizi, Kitâbu's-sulük lima'rifetu duvali'l muluk, neşr. Muhammed Mustafa Ziyade, III/1, Kahire 1939
  • Mecmu`a, Kitâbhâne-yi Milli-yi Melik, (Tahrân), nr. 3697, s. 71-74; Osman G. Özgüdenli, "İlhanlı Devrine Ait Anonim Bir Münşe'ât Mecmü'ası: Risala al-Sâhibiyya"
  • Meskılküt-1 Kadime-yı islümiyye Kataloğu, III. Kısım, Istanbul 1318
  • Milbahat S. Kiltilkoğlu, Osmanlı Belgelerinin Dili, Diplomatik, Istanbul 1994
  • Mir Kamal Nabipour, Die beiden persischen Leitfüden des Falak 'Ala-ye Tabrizi über das staatliche Rechnungswesen
  • Mirâs-i Câvidân, VIII/29, Tahrân 1379/2000, s. 33-36
  • Osman G. Özgüdenli, "İlk Farsça İlhanh Fermâm", Türk Kültürü Incelemeleri Dergisi, Sayı 6, İstanbul 2002,
  • Muderrisi Tabâtabal, Fermanha-yi Turkmenân-i Kara-Koyunlu ve Ak-Koyunlu , Kumm 1352/1973
  • Muhammed Taki Dâneşpejüh, Fihrist-i mikrofilmhâ-yi Kitâblıâne-yi Merkezi ve Merkez-i Esnâd-i Dâneşgâh-i Tahrân, III, Tahrân 1363/1984
  • Nizamu'd-din ‘Abdu'l-Vasi Nizami, Munşa'ul-inşa', neşr. Ruknu'd-din Humayün-ferrüh,Tahran 1357
  • Osman G. Özgüdenli, "İlhanlı Devrine Ait Anonim Bir Münşe'ât MecınTası: Risâla al- Sâhibiyya", Belleten, LXIII/238, Ankara 2000
  • Osman Nedim Tuna, "Osmanlıca'da Moğolca Ödünç Kelimeler, -I-", TM, XVII, (1972)
  • Osman Turan, "Selçuk Türkiyesi'nde Faizle Para İkrazına Dair Hukuki Bir Vesika", Belleten, XVI/62, (1952)
  • Osman Turan, "Selçuklu Devrine Aid Köy Satışı Hakkında Bir Vesika", Vakı flar Dergisi, 10, (1973)
  • Osman Turan, Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, Ankara 1941
  • Özkan İzgi, "Kuruluş Devrinde Uygurlar'ın Kitanlar'a Tesirleri ve Uygur, Gazne, Kitanlar Arasındaki Münasebetler", İ.Ü.E.F. Tarih Enstitüsü Dergisi, 7-8, (1978)
  • P. Pelliot, "Les documentsmongols du Muse de Tehran", Ailzar-e Iran, I/I, (1936), s. 31-44; Farsça tere. Ebü'l-Hasan Servkad Mukaddim, "Esnâd-i Mogüli-yi Müze-yi Tahrân", İrân, III, Meşhed 1371/1992
  • P. Wittek, "Ankara'da Bir İlhani Kitabesi",THITM, I, (1931)
  • Quellenkritik zur Mongolengeschichte Irans", ZDMG,NF 17, (1938),
  • R.R. Arat, "Fatih Sultan Mehmed'in Yarhğı", TM, VI, (1939)
  • Reşidu'd-din Fazlullah, 1Reşidu'd-clin FazIullah, Târih-i mubârek-i Gâzâni, neşr. Karl Jahn, London 1940
  • Tahrir-i târih-i Vassâf, yay. 'Abdul-Muhammed Ayert Tahrkı 1372/1994
  • Talat Tekin, Orhon Yazıtları, Ankara 1988, s. 36-37, 54-55
  • V. Minorsky, "A Mongol decree of 720/1320 to the Family of Shaykh Zâhid", BSOAS, XVI/2, (1954)
  • Vassaf, Târih-i Vassâ f, yay. M. Isfahâni, Tahrân 1338/1959
  • W. Barthold, "İlhanhlar Devrinde Mali Vaziyet'', Türkçe terc. A. İnan, THİTM, I, (1931)
  • W. Hinz, "Ortaçağ Yakın Sarkma Aid Vergi Kitabeleri", Belleten, X111/52, (1949)
  • G. Doerfer, Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen, IV, Wiesbaden 1975 [. TMEN]