III. Selim Devri Siyasi Literatürüne Bir Katkı: Yeni Bir Layiha Üzerine Notlar

Bu makale, Nizam-ı Cedid hareketinin siyasi ajandasının tasvir edildiği devrin layiha literatürüne küçük bir katkı yapmayı amaçlamaktadır. Nitekim III. Selim döneminde kaleme alınan politik metinler, Osmanlı devlet adamlarının siyasi ve sosyal hayata bakışını şekillendiren perspektifi tahlil edebilme bağlamında önemli imkanlar sunmaktadır. Çalışmamıza konu olan layiha, Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi kitapları arasındadır. Bir müsvedde olduğu anlaşılan layihada, sosyal hayata dair çeşitli düzenlemeler ve bu hususta alınması önerilen tedbirler ile taşra idaresi, vergiler ve Osmanlı merkez teşkilatının yeniden yapılandırılması tartışmaya açılıyor. Savunma merkezli düşünce yapısının bir yansıması olarak müellif, yeni bir ordunun kurulması ve kadim ocakların yeniden yapılandırılması konularına büyük bir önem atfetmektedir. Bunların yanı sıra Bab-ı Ali'nin takip etmesi gereken dış politika ve kurulması planlanan daimi elçilikler de İmparatorluğun savunmasında rol oynayan enstrümanlar olarak layihaya dahil edilmiştir. Makalede, öncelikle lll. Selim devrinde kaleme alınan siyasi metinler kısaca değerlendirilerek layihanın müellifi ve telif tarihi gibi önemli noktalar çözümlenmeye çalışılmıştır. Takiben layihanın içeriği, devrin siyasi literatürü ve kanunnameleri ile karşılaştırmalı olarak ele alınmış ve layihanın öngördüğü sosyo-ekonomik ve sosyo-politik düzen konusunda kısa bir değerlendirme yapılmıştır.

A Contribution to the Political Literature of the Selim III's Reign: The Notes on the New Treatise

This article is to aim that making a contribution to the treatise literature of the Selim Ill's era in which the political agenda of the New Order movement is described. The political texts written at the time of Selim 111 provide ample opportunities to analyze the perspective used by the Ottoman Statesmen in looking at the social and political life of the Empire. The treatise, subject of the article, is in Süleymaniye Library, among the books of Esad Efendi. In the treatise which is a draft, the administration of the Empire, taxes, the Ottoman central administration and the various regulative recommendations on the social life are opened to discussion. As a reflection of the defensive thought, the author attributes great importance to setting up a new army and reorganization of the ancient corps. The treatise also includes proposals for other instruments playing important role in the defense of the Empire such as the foreign policy which needed to be fallowed by the Sublime Port and the permanent embassies which were to be found. In the article, initially the political literature of the Selim III's era is shortly reviewed and the some important problems related with the treatise that the identity of the author and the date of manuscript are tried to be solved. Subsequently, the content of the treatise is argued in comparing with the regulations and the political literature of the New Order. Furthermore, the socio-economic and sociopolitic order revealed in the treatise is also discussed.

Keywords:

Selim III, The New Order, Treatise, Ayans, The New Order Army Janissaries,

PDF

___

Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, No: E 4034.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Hatt-ı Hümâyun Tasnifi No: 3739.
Brentano, Risale fi Fennü’l-harb, İ.Ü Nadir Eserler Kütüphanesi, No: TY 6886.
Dağıstân Sükkânı Keyfiyeti, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi No: TY 6095.
Merhum Sultan Selim Hân-ı Sâlis’in Zamanında Tanzim Olunan Kavânîn, TTK Kütüphanesi, No:Y/534.
Nizâmnâme Mecmuası, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Kitapları, No: 3836.
Nuri Efendi, Tarih-i Nuri, Süleymaniye Kütüphanesi Aşir Efendi Kitapları, No: 239.
Tatar Hanları ve Çerkes ve Nogay ve Dağıstân ve Moskov ve Kazak Ahvâli İstan- bul Üniversitesi Kütüphanesi No: TY 6095.
The National Archive, Foreign Office Papers, No: 78/50.
Vasıf Efendi, Tarih-i Vasıf, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, No: TY 5981. İstanbul’a akın eden göçmenler ve başkentteki isyanlar arasındaki ilişki konusunda
bkz: Cemal Kafadar, “Janissaries and Other Riffraff of Ottoman İstanbul: Rebels without a
Cause”, International Journal of Turkish Studies, 13 (2007), s. 113-134. Vaka-yı Selimiye konu
sunda ayrıca bkz: Aysel Yıldız, “Vaka-yı Selimiye or the Selimiye Incident: A Study of May 1807
Rebellion”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Sabancı Üniversitesi, İstanbul, 2008. Yayımlanmış Eserler
ABU-MANNEH, Butrus, “The Naqshbandiyya-Mujaddidiya and the Khalidiyya in İstanbul in Early Nineteenth Century”, Studies on Islam and the Ottoman Empire in the 19th Century, İstanbul, 2001, s. 41-59.
AHISKALI, Recep, Osmanlı Devlet Teşkilatında Reisülküttablık Müessesesi (XVIII. Yüzyıl), İstanbul, 2001.
Ahmed Azmî Efendi Sefâretnâme-i Azmî, Kostantiniye, 1303.
Ahmed Câvid Bey, Verd-i Mutarrâ (Hadikat’ül-Vüzerâ Zeyli), Freiburg, 1969.
Ahmed Cevdet, Tarih-i Cevdet, X, İstanbul, 1309.
Ahmed Resmî, Sefâretnâme-i Ahmed Resmî (Prusya), Konstantiniye, 1303.
Ahmed Vâsıf Efendi, Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakâikü’l-Ahbâr, Yay: M. İlgürel, İstanbul, 1978.
AKSAN, Virginia, “Ottoman Military Recruitment Strategies in the Late Eighteenth Century”, Ed: Erik J. Zürcher, Arming the State-Military Conscription in the Middle East and Central Asia, 1775-1925, Londra- New York, 1999, s.21-41.
AKYILDIZ, Ali, Para Pul Oldu, Osmanlı’da Kağıt Para, Maliye ve Toplum, İstanbul, 2003.
AKYILDIZ, Ali, “Padişahın Otoritesinin Tartışmaya Açılması: Sened-i İtti- fak”, Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul, 2004, s. 83-102.
ALTUN, Abdullah, Said b. Halil İbrahim'im ‘Tarih-i Sefer-i Rusya’ Adlı Eseri (Transkripsiyon ve Değerlendirme), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi, Kayseri, 2006.
ARIKAN, Sema, III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi Tarafından Tutulan Ruznâme, Ankara, 1993.
ARIKAN, Sema, Nizâm-ı Cedid’in Kaynaklarından Ebubekir Ratib Efendi’nin Büyük Lâyihası, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 1996.
Asım Efendi, Târih-i Asım, I, İstanbul, 1293.
ASLANTAŞ, Selim, Osmanlıda Sırp İsyanları, 19. Yüzyılın Şafağında Balkanlar, İstanbul, 2007.
BACKHAUS, Jürgen Georg (Ed.), The Beginnings of Political Economy, Johann Heinrich Gottlob von Justi, New York, 2009.
BAĞIŞ, İhsan, Osmanlı Ticaretinde Gayr-ı Müslimler Kapitülasyonlar – Beratlı Tüccarlar – Avrupa ve Hayriye Tüccarları (1750-1839), Ankara, 1983.
BARNES, John, An Introduction to Religious Foundations in the Ottoman Empire, Leiden, 1986.
BAŞARAN, Betül, Remaking the Gate of Felicity: Policing, Social Control, and Migration in Istanbul at the End of The Eighteenth Century, 1789-1793, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), The University of Chicago, Chicago, 2006.
BAYCAR, Adnan, Hadîka-i Vekâyi, Ankara, 1998.
BAYCAR, Adnan, Osmanlı Rus İlişkileri Tarihi, Ahmet Câvid Bey’in Müntehabâtı, İstanbul, 2004.
BAYKAL, Bekir Sıtkı, “Ayanlık Müessesesinin Düzeni Hakkında Belgeler”, Belgeler, I, 1964, s.221-225.
Belgelerle Osmanlı Türkistan İlişkileri (XVI.-XX. Yüzyıllar), Ankara, 2004.
BEYDİLLİ, Kemal, 1790 Osmanlı Prusya İttifakı (Meydana Gelişi-Tahlili- Tatbiki), İstanbul, 1981.
BEYDİLLİ, Kemal, “İgnatius Mouradgea D’Ohsson (Muradcan Tosunyan)”, Tarih Dergisi, XXXIV (1984), s. 247-314.
BEYDİLLİ, Kemal, “İlk Mühendislerimizden Seyid Mustafa Efendi ve Nizâm-ı Cedîd’e Dair Risalesi”, Tarih Enstitüsü Dergisi, XIII (1987), s. 387-443.
BEYDİLLİ, Kemal, “Küçük Kaynarca’dan Tanzimâta Islâhât Düşünceleri”, İlmî Araştırmalar, 8 (1999), s. 25-64.
BEYDİLLİ, Kemal-ŞAHİN, İlhan, Mahmud Râif Efendi ve Nizâm-ı Cedîde Dâir Eseri, Ankara, 2001.
BEYDİLLİ, Kemal, “Sekbanbaşı Risalesi’nin Müellifi Hakkında”, Türk Kül- türü İncelemeleri, 12 (2005), s. 221-224.
BEYDİLLİ, Kemal, “III. Selim: Aydınlanmış Hükümdar”, Ed: S. Kenan, Nizâm-ı Kadimden, Nizâm-ı Cedîde III. Selim ve Dönemi, İstanbul, 2010, s. 27-58.
BİLGE, Sadık, Osmanlı Devleti ve Kafkasya, İstanbul, 2005.
BOSTAN, İdris, “Osmanlı Bahriyesinde Modernleşme Hareketleri I: Tersane’de Büyük Havuz İnşası (1794-1800)”, Ed: Hakkı Dursun Yıldız, 150. Yılında Tanzimat, Ankara, 1992: 69-90.
BÖRCKLING, Ulrich, Disiplin: Askeri İtaat Üretiminin Sosyolojisi ve Tarihi, Çev: V. Atayman, İstanbul, 2001.
Câbî Ömer Efendi, Câbî Târihi, Haz: M. Ali Beyhan, Ankara, 2003.
CEZAR, Mustafa, Mufassal Osmanlı Tarihi, c: V, İstanbul, 1962.
CEZAR, Mustafa, Osmanlı Tarihinde Levendler, İstanbul, 1965.
CEZAR, Yavuz, “Osmanlı Devleti’nin Malî Kurumlarından Tersane-i Âmire Hazinesi ve Defterdarlığı’nın 1805 Tarihli Kuruluş Yasası ve Eki”, İ.Ü İktisat Fakültesi Mecmuası, 41 (1984), s. 361-388.
CEZAR, Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi, İstanbul, 1986.
CUNNINGHAM, Allan, “Ochakov Debate”, Ed: E. Ingram, Anglo-Ottoman Encounters in the Age of Revolution, Collected Essays, c:I, Londra, 1993, s. 1-31.
ÇAĞLAR, Erol, Mehmed Emin Vahid Efendi’nin Fransa Sefareti ve İngiltere ile Yapılan Görüşmelere Dair Takriri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 2002.
ÇAĞMAN, Ergin, III. Selim’e Sunulan Islahat Lâyihaları, İstanbul, 2010.
ÇAKALOĞLU, Cengiz, “1848 Askerî Düzenlemesi Çerçevesinde Anadolu Ordusu’nun Kuruluşu”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 5 (2001), s. 41-54
ÇAKIR, Baki, Osmanlı Mukataa Sistemi (XVI-XVIII. Yüzyıl), İstanbul, 2003.
ÇELİK, Bülent, Osmanlı Sefer Organizasyonlarında Kentli Esnafın Getirdiği Çözümler: Orducu Esnafı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara, 2002.
ÇETİN, Atilla, “Divân-ı Hümâyun Beylikçi Kalemi’nin Görevleri ve İşleyişi Hakkında Önemli Bir Belge (1211/1797)”, Vakıflar Dergisi, 25 (1995), s. 271- 283.
ÇINAR, Ali Osman, Es-Seyid Mehmed Emin Behic’in Sevanihü’l-Levayih’i ve Değerlendirmesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul, 1992.
ÇINAR, Ali Osman, Mehmed Emin Edib Efendi’nin Hayatı ve Tarihi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul, 1999.
DERİN, F. Çetin, “Yayla İmamı Risalesi”, Tarih Enstitüsü Dergisi, 3 (1973), s.213-272.
DERİN, F. Çetin, “Tüfengcibaşı Arif Efendi Tarihçesi”, Belleten, 38 (1974), s. 380-443.
DOĞAN, Muzaffer, “Osmanlı Merkez Bürokrasisinde H.1211/1796-97 Tarihli Düzenlemeler”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 2 (2000), s. 71-88.
DOĞAN, Muzaffer, “Osmanlı İmparatorluğunda Makam Vergisi: Caize”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, VII (2002), s. 35-74.
DOĞAN, Muzaffer, “III. Selim Devrinde Devlet Teşkilâtına Dair Bazı Düzenlemeler”, Ed: S. Kenan, Nizâm-ı Kadimden, Nizâm-ı Cedîde III. Selim ve Dönemi, İstanbul, 2010, s. 79-104.
EMECEN, Feridun, “Osmanlı Hanedanı’na Alternatif Arayışlar Üzerine Bazı Örnekler ve Mülâhazalar”, İslam Araştırmaları Dergisi, 6 (2001), s. 63-76.
EMECEN, Feridun, İstanbul’un En Uzun Dört Yılı (1785-1789), Taylesanizâde Hafız Abdullah Efendi Tarihi, İstanbul, 2003.
ERGİN, Osman Nuri, Mecelle-i Umur-ı Belediye, c:II, İstanbul, 1995.
FERGUSON, Alan, “Russian Landmilitia and Austrian Militärgrenze”, Süd- Ost Forschungen, 13 (1954), s. 139-158.
FINDLEY, Carter, “The Foundation of the Ottoman Foreign Ministry”, IJMES, III (1972), s. 388-415.
FINDLEY, Carter, “Ebu Bekir Râtib’s Vienna Embassy Narrative: Discovering Austria or Propagandizing for Reform in Istanbul?”, WZKM, 85 (1995), s. 41-80.
GENCER, Ali İhsan, “İstanbul Tersanesinde Açılan İlk Tıb Mektebi”, Tarih Dergisi, 31 (1978), s. 301-313.
GENÇ, Mehmet, “18. Yüzyıl’da Osmanlı Ekonomisi ve Savaş”, Osmanlı İm- paratorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul, 2000, s. 211-225
GIESEY, Ralph, “State-Building in Early Modern France: The Role of Royal Officaldom”, Journal of Modern History, 55 (1983), s. 191-207.
GÖYÜNÇ, Nejat, “Hüseyin Paşa, Küçük”, DİA, XIX, İstanbul, 1999, s. 6-8.
Mehmed Hafid, Sefinetü’l-Vüzerâ, Ed: İ. Parmaksızoğlu, İstanbul, 1952, s. 56-57.
HALAÇOĞLU, Yusuf, Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (Menziller), Ankara
HOBHOUSE, J. C., A Journey through Albania and the Other Provinces of Turkey in Europe and Asia to Constantinople during the Years 1809 and 1810, Londra, 1813.
IŞIKSAL, Turgud, “III. Selim’in Türk Topçuluğu’na Dair Bir Hatt-ı Hümâyûnu”, İÜEF Tarih Dergisi, 8 (1955), s. 179-183.
İŞBİLİR, Ömer, Nizâm-ı Cedîde Dair Bir Risale, Zebire-i Kuşmanî fî Tarif-i Nizâm-ı İlhamî, Ankara, 2006.
JEWSBURY, George F., Russian Annexation of Bessarabia: 1774-1828, New York, 1976.
KAFADAR, Cemal, “Janissaries and Other Riffraff of Ottoman İstanbul: Rebels without a Cause”, International Journal of Turkish Studies, 13 (2007), s. 113-134.
KARAKAYA, Yılmaz, Mustafa Rasih Efendi’nin 1793 Tarihli Rusya Sefâretnâmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 1996.
KARAL, Enver Ziya, “Selim III. Devrinde Osmanlı Bahriyesi Hakkında Vesikalar“, Tarih Vesikaları, I (1941-42), s. 203-211.
KARAL, Enver Ziya, “Nizâm-ı Cedîde Dair Lâyihalar”, Tarih Vesikaları, I (1942), s. 411-425 ve II, 1942, s. 104-111, 324-351, 424-432.
KARAL, Enver Ziya, Selim III’ün Hat-tı Hümâyunları, Ankara, 1988.
KARAL, Enver Ziya, Selim III’ün Hatt-ı Hümayunları, Ankara, 1999.
KIRLI, Cengiz, “Devlet ve İstatistik: Esnaf Kefalet Defterleri Işığında III. Selim İktidarı”, Ed: S. Kenan, Nizâm-ı Kadimden, Nizâm-ı Cedîde III. Selim ve Dönemi, İstanbul, 2010, s. 183-212.
KURAN, Ercümend, Avrupa’da Osmanlı İkamet Elçiliklerinin Kuruluşu ve İlk Elçilerin Siyasi Faaliyetleri, Ankara, 1988.
LALOR, Bernard, “Promotion Patterns of Ottoman Bureaucratic Statesmen From the Lale Devri until the Tanzimat”, Güney Doğu Avrupa Araştır- maları Dergisi, I (1972), s. 77-92.
LUARD, Evan, The Balance of Power, the System of International Relations, 1648-1815, Londra, 1992.
MAYER, Matthew, “The Price for Austria’s Security: Part I-Joseph II, the Russian Alliance, and the Ottoman War, 1787-1789”, The International History Review, 26 (2004), s. 257-299.
MAYER, Matthew, “The Price for Austria’s Security: Part II-Leopold II, the Prussian Threat, and The Peace of Sistova, 1790-1791”, The International History Review, 26 (2004), s. 473-514.
MCGOWAN, Bruce, “Ayanlar Çağı, 1699-1812”, Ed: H. İnalcık-D. Quataert, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Çev: A. Berktay, İstanbul, 2004, s. 761-884.
MCNELLY, David, Political Economy and the Rise of Capitalism, A Reinterpretation, Berkeley, 1988.
Mehmed Galib, “Vaka‘-nüvis Teşrifâtî Edib Efendi – Selim-i Sâlis’in Bâzı Evâmir-i Mühimmesi”, TOEM, 8 (1329), s. 500-504.
MURPHEY, Rhoads, “Provisioning Istanbul: The State and Subsistence in the Early Modern Middle East”, Food and Foodways, II (1988), s. 217- 263.
MORIER, Philip J., Memoir of a Campaign with the Ottoman Army in Egypt from February to July 1800, Londra, 1801.
MUTLU, Şamil, Yeniçeri Ocağı’nın Kaldırılışı ve II. Mahmud’un Edirne Seyahati, İstanbul, 1994.
NAGATA, Yuzo, Muhsinzâde Mehmed Paşa ve Âyânlık Müessesesi, İzmir, 1999.
ORHONLU, Cengiz, “Osmanlı Teşkilâtına Aid Küçük Bir Risale: ‘Risale-i Terceme’”, Belgeler, 4, 1969, s. 39-47.
ÖĞRETEN, Ahmet, Nizâm-ı Cedîde Dair Islahat Lâyihaları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 1989.
ÖNER, Saadet, İsveç Devlet Arşivi’nde Mahfûz I. M. D’Ohsson Evrakı, Tasnif ve Tahlili, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 1999.
ÖZ, Mehmet, “Kanun-ı Kadim: Osmanlı Gelenekçi Söyleminin Dayanağı mı, Islahat Girişimlerinin Meşrulaştırma Aracı mı?”, Ed: S. Kenan, Nizâm-ı Kadimden, Nizâm-ı Cedîde III. Selim ve Dönemi, İstanbul, 2010, s. 59-77.
ÖZBEK, Nadir, “‘Anadolu Islahatı’, ‘Ermeni Sorunu’ ve Vergi Tahsildarlığı, 1895-1908”, Tarih ve Toplum, 9, 2009, s. 59-85.
ÖZCAN, Abdülkadir, “II. Mahmud’un Memleket Gezileri”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İstanbul, 1991, s. 361-379.
ÖZCAN, Ahmet, Kethüda Said Tarihi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale, 1999.
ÖZKAYA, Yücel, “Canikli Ali Paşa Risalesi, Tedâbir’ül Gazavât”, Tarih Araştırmaları Dergisi, VII (1967), s. 119-191.
ÖZKAYA, Yücel, Osmanlı İmparatorluğunda Dağlı İsyanları (1791-1808), An- kara, 1983.
ÖZKAYA, Yücel, XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı, Ankara, 1985.
QUATAERT, Donald, “Clothing Laws, State, and Society in the Ottoman Empire, 1720-1829”, IJMES, 29 (1997), s. 403-425.
RAEFF, Marc, The Well-Ordered Police State, Social and Institutional Change through Law in the Germanies and Russia, 1600-1800, New Haven, 1983.
SADAT, Deena R., “Rumeli Ayanları: The Eighteenth Century”, Journal of Modern History, 44 (1972), s. 346-363.
SALZMANN, Ariel, Tocqueville in the Ottoman Empire, Rival Paths to the Modern State, Leiden, 2004.
SARIKAYA, Ahmet, Ömer Faik Efendi, Nizâmü’l-Atîk, (Yayınlanmamış Mezu- niyet Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul, 1979.
SAYAR, Ahmed Güneri, Osmanlı İktisad Düşüncesinin Çağdaşlaşması, İstanbul 1986.
SCHLECHTA-WSSEHRD, Ottokar, Die Revolutionen in Constantinopel in den Jahren 1807 und 1808, Viyana, 1882.
SHAW, Stanford, Between Old and New, Ottoman Empire under Sultan Selim III, Cambridge Mass., 1971.
STEIN, Joshua M., “An Eighteenth-Century Ottoman Ambassador Observes the West: Ebu Bekir Râtib Efendi Reports on the Habsburg System of Roads and Posts”, Archivum Ottomanicum, X (1985), s. 219-312.
SUCESKA, Avdo, “Bedeutung und Entwicklung des Begriffes Ayan im Osmanischen Reich”, Süd-Ost Forschungen, 25 (1966), s. 3-26.
SUNAR, M. Mert, “Ocak-ı Âmire’den Ocak-ı Mülgâ’ya Doğru: Nizâm-ı Cedîd Reformları Karşısında Yeniçeriler”, Ed: S. Kenan, Nizâm-ı Ka- dimden, Nizâm-ı Cedîde III. Selim ve Dönemi, İstanbul, 2010, s. 497-528.
ŞAKUL, Kahraman, “Nizâm-ı Cedid Düşüncesinde Batılılaşma ve İslamî Modernleşme”, Dîvân, 19, 2005, 117-150.
Şirvanizâde Fatih Efendi, Gülizâr-ı Fütûhât, Haz: M. A. Beyhan, İstanbul
Tatarcık Abdullah Molla, “Selim-i Sâlis Devrinde Nizâm-ı Devlet Hakkında Mütâle‘at”, TOEM, III-IV (1332), s. 257-284, 321-356 ve 15-34.
TEMELKURAN, +Tevfik, “Divân-ı Hümâyun Mühimme Kalemi”, Tarih Enstitüsü Dergisi, 6, 1975, s. 129-175.
UÇMAN, Abdullah, Koca Sekbanbaşı Risalesi, İstanbul, TY.
UNAT, Faik Reşit, Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, Yay: B. Sıtkı Baykal, Ankara, 1968.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “Âmedî Galib Efendi’nin Murahhaslığı ve Paris’ten Gönderdiği Şifreli Mektuplar”, Belleten, I (1937), s. 357-410.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “Vezir Hakkı Mehmed Paşa”, Türkiyat Mecmuası, 6 (1939), s. 177-284
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “1224 (1809) Senesinde Rus Seferine Gidecek Olan Kapıkulu Ocaklarının İstanbul’dan Hareketleri Esnasında Teşrifat Mucebince Yapılan Merasim”, Belleten, VII (1943), s. 101-111.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “Kabakçı Vakasına Dair Bir Mektup”, Belleten, XXXIX (1965), s. 599-604.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “III. Sultan Selim Zamanında Yazılmış Dış Ruznamesinden 1206/1791 ve 1207/1792 Senelerine Ait Vekayi”, Belleten, XXXVII (1973), s. 608-662.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devlet Teşkilatından Kapıkulu Ocakları, c:II, Ankara, 1988.
WILLIAMS, Brian G., The Crimean Tatars, Leiden, 2001.
YALÇINKAYA, Alaaddin, The First Permanent Ottoman Embassy in Europe- The Embassy of Yusuf Agah Efendi to London (1793-1797), İstanbul, 2010.
YAYCIOĞLU, Ali, The Provincial Challenge: Regionalism, Crisis, and Integration in the Late Ottoman Empire (1792-1812), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Harvard University, Cambridge Mass., 2008.
YEŞİL, Fatih, “İstanbul’un İaşesinde Nizâm-ı Cedîd: Zahire Nezâreti”nin Kuruluşu ve İşleyişi”, Türklük Araştırmaları Dergisi, 15 (2004), 113-142
YEŞİL, Fatih, Nizâm-ı Cedîd’den Yeniçeriliğin Kaldırılışına Osmanlı Kara Ordu- sunda Değişim, 1793-1826, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 2009.
YEŞİL, Fatih, Aydınlanma Çağında Bir Osmanlı Kâtibi Ebubekir Râtib Efendi (1750-1799), İstanbul, 2011.
YILDIZ, Gültekin, Neferin Adı Yok, Zorunlu Askerliğe Geçiş Sürecinde Osmanlı Devleti’nde Siyaset, Ordu ve Toplum (1826-1839), İstanbul, 2009.
YILDIZ, Gültekin, “Sultanın Ordusundan Askerî Bürokrasinin Devletine”, Türkiye Günlüğü, 101 (2010), s. 108-122.
YILDIZ, Aysel, Vaka-yı Selimiye or the Selimiye Incident: A Study of May 1807 Rebellion, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Sabancı Üniversitesi, İstan- bul, 2008.
YURDAKUL, İlhami, “III. Selim’in İlmiye Islahatı, Programı ve Tatbikatı”, Ed: S. Kenan, Nizâm-ı Kadimden, Nizâm-ı Cedîde III. Selim ve Dönemi, İstanbul, 2010, s. 105-127.