II. Meşrutiyet Döneminde Kudüs ve Medine’de İki Eğitim Kurumu: Medrese-i Külliye ve Selahaddin Eyyubî Külliye-i İslamiyesi

Osmanlı Devleti’nin idare, maliye, hukuk ve eğitim alanlarındaki yenileşme çalışmaları özellikle Tanzimat döneminden itibaren kararlı ve düzenli biçimde sürdürülmüştür. Tanzimat sonrası, birçok iç ve dış problemin yaşandığı, aynı zamanda devletin siyasi birlik ve devamını sağlamaya çalıştığı oldukça buhranlı bir dönem olmuştur. Böyle bir ortamda Osmanlı modernleşmesinin bir parçası olan eğitimde yenileşme ve eğitimi yaygınlaştırma çalışmaları, aynı zamanda milli birliği sağlayan bir araç olarak görülmüştür. Arap nüfusun yoğun olduğu Ortadoğu bölgesinde de XIX. yüzyıldan itibaren siyasi ayrılık talep ve girişimleri olmuştur. Batılılar tarafından bu bölgede açılan okullar ve misyonerlik faaliyetleri de bu taleplerin gelişmesini etkilemiştir. II. Abdülhamit ve II. Meşrutiyet yıllarında dönemlerinde izlenen politikalar ve eğitim alanında yapılan çalışmalar ile hem bölgenin eğitim açısından gelişmesi hem de Arap nüfusun kültürel taleplerine karşılık verilerek, imparatorluk çatısı altında tutulması hedeflenmiştir. Medine’de açılması planlanan Medrese-i Külliye ile Kudüs’te açılan Selahaddin Eyyubi Külliye-i İslamiyesi bu amaçları gerçekleştirmeyi hedefleyen kurumlardır. Orta ve yüksek dereceli bu kurumların amaçları, öğretim programları ve idari yapısı II. Meşrutiyet yıllarında medreselerde yapılan ıslah çalışmaları ile benzerlikler taşımaktadır. Diğer taraftan bu kurumların açılması, Osmanlı hükümetinin I. Dünya Harbi sırasında Ortadoğu’da izlediği politikalarla ilgili birtakım değerlendirmelerin tekrar gözden geçirilmesini gerektirecek öneme sahiptir.

Two Education Institutions in Jerusalem and Medina in Second Constitutional Period: The Madrasa of Kulliya and the Salahaddin Ayyubid Islamic Complex

The reform initiatives have been regularly maintained in the Ottoman State’s administration, finance, law and education fields particularly since the Reform [Tanzimat] era. Right after the Reform era, the state faced significant internal and external issues including maintaining its political unity. In such conditions, the modernization and dissemination policies in education were also regarded as an instrument for the national unity. Since 19th century, there were a political separation demands and attempts in the areas where a dense Arab population in the Middle East region. The westerners’ schools and missionary activities in the region effectively influenced these separation activities. In the II. Abdulhamid and the Second Constitutional periods, the policies and the education initiatives aimed developing the region as well as to keep the Arab population under the Ottoman sovereignty by providing extensive provisions and cultural rights. In order to achieve these goals, the Saladin Ayyubid Islamic Complex was opened in Jerusalem and The Madrasa of Kulliya was planned to open in Medina. The objectives, curriculum administrative and structures of these secondary and higher institutions were similar with the reform activities of madrassas in the Second Constitutional period. Moreover, opening of these institutions has an important role in order to review some opinions about Ottoman’s policies in the Middle East during the World War I.

Keywords:

Middle East, Jerusalem, Medina, Ottoman State World War I,

PDF

___

Zengin, Zeki Salih,II. Meşrutiyette Medreseler ve Din Eğitimi, Akçağ Yayınları, Ankara 2002.
Zengin, Zeki Salih, “II. Abdülhamit Döneminde Yabancı ve Azınlık Mekteplerinin Faaliyetleri”, Belleten, LXXI/261, (2007), ss. 613-652.
Zeine N. Zeine, The Emergence of Arab Nationalism, Caravan Books, New York 1973.
Wiegand, Theodor, Suriye, Filistin ve Batı Arabistan Eski Eserleri (Alte Denkmler Aus Syrien Palastina Und Westarabien). Haz. Nevzat Artuç, Anı Yayıncılık, Ankara 2012.
Jona. M. Wainwright, The Pathways And Abiding Places of Our Lord, D. Appleton&Company, New York 1850.
Unat, Faik Reşit, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 1964.
Umar, Ömer Osman, Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında Suriye (1908- 1938), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2004.
Taş, Kenan Ziya,Osmanlının Son Cihan Projesi Kudüs Selahaddin Eyyubi Külliye-i İslamiyesi, Post Yayınları, İstanbul 2016.
Taş, Kenan Ziya,“Ortadoğu'da Bir Osmanlı Projesi: Kudüs Selahaddin Eyyubî Külliye-i İslâmiyesi”, Yedikıta, 41, (2012), ss. 23-29.
Taş, Kenan Ziya, “Kudüs’te Bir Osmanlı Okulu, Selahaddin Eyyubi Külliye-i İslamiyesi”, XVI. Türk Tarih Kongresi: 20-24 Eylül 2010 Kongreye Sunulan Bildiriler, III (2015), ss. 117-132.
Şişman, Adnan, XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devletinde Yabancı Devletlerin Kültürel ve Sosyal Müesseseleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2006.
Strohmeier, Martin, Al-Kullliya As-Salahiya In Jerusalem Arabismus, Osmanismus und Panislamismus im Ersten Weltkrieg, Stuttgart 1991.
Spagnolo, John P., “The Definition of a Style of Imperialism: The Internal Politics of the French Educational Investment in Ottoman Beirut”, French Historical Studies, VIII/4 (1974), ss. 563-584.
Somel, Selçuk Akşin, Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839 1908),İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
Shorrock, William I., “The Origin of The French Mandatein Syria and Lebanon: The Railroad Question, 1901-1914”, International Journal of Middle East Studies, I/2 (1970), ss. 133-153.
Selahaddin Eyyubi Külliye-i İslamiyesi Talimatnamesi, Fransisken Matbaası, Kudüs 1331r./1333h.).
Salname-i Maarif-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, Sene 1321h., Asır Matbaası, Darü’l- Hilafeti’l-Aliyye1321.
Salname-i Maarif-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, Sene 1317h., Matbaa-i Amire,Darü’l- Hilafeti’l-Aliyye1317.
Richter, Julius, A History of Protestant Missions in The Near East, New York 1910.
Peri, Oded, “Christianity Under Islam in JerusalemThe Question of The Holy Sites in Early Ottoman Times”, Ottoman Empire and Its Heritage, Politics, Society and Economy, XXIII, ed.: Suraiya Faroqhi, Halil İnalcık, Brill, Leiden-Boston-Köln 2001.
Pakalın, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1993.
Özşenel, Mehmet, “Bir Kriz Dönemi Âlimi Olarak İbnu’s-Salâh ve Eseri”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15, (2007), ss. 55-68.
Osmanlı Devleti’nin İlk İstatistik Yıllığı V, haz. Tevfik Güran, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara 1997.
Mutlu, Şamil,Osmanlı Devletinde Misyoner Okulları, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2005.
Mutlu, Şamil, “II. Meşrutiyet Devrinde İstatistik Bilgileriyle Eğitim”, TTK Belgeler, XVII/21, (1997), ss. 127-227.
Moore, Elinor A.,The Ancient Churches of Old Jerusalem, Rue Bliss, Beirut 1961.
“Medine’deki Dârü’l-Ulûm Hakkında Nizamname”, Düstûr V, İkinci Tertip, Matbaa-i Âmire, Dersaadet 1332, 12 Cemaziyelevvel 1331/6 Nisan 1329 (19 Nisan 1913) , ss. 319-322.
“Medâris-i İlmiye Hakkında Kanun”, Düstûr IX, İkinci Tertip, Evkaf Matbaası, İstanbul 1928, 10 Cemaziyelâhir 1335/2 Nisan 1333 (3 Nisan 1917), ss. 1325- 1330.
Mazza, Roberto,Jerusalem: From the Ottomans to the British, I.B.Tauris Publishers, London and New York 2009.
Mazza, Roberto, “Churches at War: The Impact of the First World War on the Christian Institutions of Jerusalem, 1914–20”, Middle Eastern Studies, XLV/2 (2009), ss. 207–227.
Kürt Muhammed Ali, Enver Paşa’nın Ortadoğu Seyahati, çev. Derya Aydın/Ahmet Şenel/Sibel Ilgın, Doğu Kütüphanesi, İstanbul 2007.
Kocabaşoğlu, Uygur, Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Amerikan Misyoner Okulları, Arba Yayınları, İstanbul 1991.
Kireççi, Akif, Başlangıcından Günümüze Arap Milliyetçiliği, Grafiker Yayınları, Ankara 2013.
Kieser, Hans-Lukas, Iskalanmış Barış Doğu Vilayetleri’nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, çev. Atilla Dirim, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
Kılınçkaya, M. Derviş, Osmanlı Yönetimindeki Topraklarda Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu ve Suriye, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2004.
Kayalı, Hasan, Jön Türkler ve Araplar Osmanlı İmparatorluğu’nda Osmanlıcılık, Erken Arap Milliyetçiliği ve İslamcılık (1908-1918), çev. Türkan Yöney, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1998.
Karpat, Kemal H., İslam’ın Siyasallaşması, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2005.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi V, TTK Basımevi, Ankara 1988.
Jacobson, Abigail,“Negotiating Ottomanism in Times of War: Jerusalem During World War I Through The Eyes of a Local Muslim”, International Journal of Middle East Studies,40(2008), ss. 69-88.
İlmiye Salnamesi, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1334.
İhsanoğlu, Ekmeleddin, Suriye’de Modern Osmanlı Sağlık Müesseseleri Hastaneler ve Şam Tıp Fakültesi, TTK Basımevi, Ankara 1999.
http://en.wikipedia.org/wiki/St_Anne's_Church,_Jerusalem (19 Ekim 2015’te girildi).
Gencer, Ali İhsan/Arslan, Ali, İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesi Tarihçesi ve İlk Meclis Zabıtları, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 2004.
Eroğlu, Muhammed, “Abdülaziz Çaviş”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), I, ss. 187-188.
Ergün, Mustafa,İkinci Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914), Ocak Yayınları, Ankara 1996.
Ergün, Mustafa, “II. Meşrutiyet Döneminde Medreselerin Durumu ve Islah Çalışmaları”, A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, XXX/1-2, (1982), ss. 58-89.
Eraslan, Cezmi, II. Abdülhamit ve İslam Birliği, Ötüken Yayınları, İstanbul 1992.
Demirkol, Erdem, II. Abdülhamit Döneminde Kudüs’te Kilise İmar ve İnşa Faaliyetleri, (yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2007).
“Darülfünûn-ı Şahane Nizamnamesi”, Düstûr VII, Birinci Tertip, Başvekâlet Matbaası, Ankara 1941), 16 Rebiülahir 1318/30 Temmuz 1316 (12 Ağustos 1900), ss. 659-664.
“Darülfünûn-ı İslamiye”, Sebilürreşad, Aded: 276, 26 Muharrem 1332 (25 Aralık 1913), ss. 247-248
Çelebi, İlyas, “Hüseyin el-Cisr”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XVIII, ss. 537-540.
Cevdet Paşa, Tezâkir 13-20, haz. Cavid Baysun, TTK Basımevi, Ankara 1991.
Cemal Paşa, Hatırat, haz: M. Martı, Arma Yayınları, İstanbul 1996.
Burak, Guy , “Dynasty, Law, and The Imperial Provincial Madrasa: The Case of Al-Madrasa Al-Uthmaniya in Ottoman Jerusalem”, International Journal of Middle East Studies,45(2013), ss. 111–125.
Bostancı, Işık, XIX. Yüzyılda Filistin (İdarî ve Sosyo-Ekonomik Vaziyet), (doktora tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006).
Ballobar, Conde de, Jerusalem in World War I, ed. Eduardo M. Moreno/Roberto Mazza, I.B.Tauris, New York 2011.
Balcı, Ramazan, “Sultan II. Abdülhamid Döneminde Kudüs-i Şerif ’te Yapılan Islahat Çalışmaları (1896-1905)”, History Studies, ABD ve Büyük Ortadoğu İlişkileri Özel Sayısı, (2011), ss. 35-64.
Balcı, Kerim, Fotoğraflarla Osmanlı Döneminde Kudüs, IRCICA İstanbul 2009.
Armstrong, Karen, Jerusalem One City Three Faiths, Alfred A. Knopf, New York 1996.
Arif Paşa, Tarihü’l-Kudüs, Kahire 1994.
Arap İhtilali ve Şam Mahkemesi, Âliye Savaş Mahkemesi Notları, çev: Cahit Kayra, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2008.
Alan, Gülbadi, Amerikan Board’ın Merzifon’daki Faaliyetleri ve Anadolu Koleji, TTK Basımevi, Ankara 2008.
Akşin, Sina, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İmge Kitabevi, Ankara 2001.
Akarlı, Engin D., “Abdulhamid II’s Attempt to Integrate Arabs into the Ottoman System”, Palestine in the Late Ottoman Period, Political, Social and Economic Transformation, ed. David Kushner, Yad İzhak Ben-Zvi, E.J. Brill, Jarusalem- Leiden 1986.
Açıkses, Erdal, Amerikalıların Harput’taki Misyonerlik Faaliyetleri, TTK Basımevi, Ankara 2003.
Yıldız Sadâret Resmi Mârûzât (Y.A. RES.), 22/45.
Meclis-i Vükelâ (MV.), 231/75; 234/141.
Maarif Vekâleti Mektûbî Kalemi (MF. MKT.), 294/44; 301/45;1152/12;1156/20; 1202/10; 1228/95; 1231/57.
İrade Meclis-i Mahsus (İ.MMS.), 164/1331Ca-14.
İrade Hariciye (İ.HR.), 128/6466; 332/21368.
İrade Dâhiliye (İ.DH.), 190/15.
Dosya Usulü İradeler Tasnifi (DUİT.), 61/41; 62/51.
Dâhiliye Vekâleti Şifre Kalemi (DH. ŞFR.), 49/65; 49/66; 50/130; 52/155; 53/72; 59/194; 70/23; 467/44; 467/46; 553/63.
Dâhiliye Nezareti Muhâberât-ı Umumiye İdaresi (DH. MUİ.), 69-2/1.
Dâhiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti (DH. KMS.), 5/24; 28/1.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA),
Bakanlar Kurulu Kararları 1920-1928 (30.18.1.1), 6.48.15.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA),