Gazi Hüsrev Bey’in Saraybosna’daki Vakıfları

Saraybosna şehrinin kuruluşu 15. yüzyılın ikinci yarısına denk düşer ve kuruluşu da gelişimi de vakıf eserleri vasıtası ile gerçekleştirilmiştir. Bosna sancağının ikinci sancak beyi olan İshak Bey’in oğlu İsa Bey, Saraybosna şehrinin kurulacağı yeri kendisi belirlemiş ve burada bina ettiği zaviye, köprü, han, hamam gibi vakıf eserlerle şehrin temellerini atmıştır(1). Kendisinden sonra gelen sancak beyleri aynı yolda devam etmişler, hem bizzat sancak beyleri hem yörenin zenginlerinin kurdukları yeni vakıflarla şehrin vakıflara dayalı iskeleti oluşmaya başlamıştır. Bu oluşum burada bizim de ele alacağımız Hüsrev Bey vakıfları ile tamamlanmıştır. Ya da Hamdija Kreševljaković, Ćiro Truhelka, Avdo Sućeska gibi Bosnalı tarihçilerin kabul ve tekrar ettikleri ifade ile Hüsrev Bey’in vakıf yoluyla gerçekleştirdiği imar faaliyetleri “sıradan bir kasabayı gerçek bir şehir haline getirmiştir”(2) ve Hüsrev Bey zamanı yine Bosnalı tarihçi Behija Zlatar’ın belirttiği gibi Saraybosna’nın “Altın Çağı”dır(3).

Gazi Husrev Beg's Foundations in Sarajevo

Gazi Husrev Beg, Sultan Bayezid II's grandson from his daughter Selçuk Sultan, occupied the position of sandjak beg of the Bosnia for short intervals between 1521 and 1541. Important conquest in the northwest of Bosnia, Croatia and Slavonia were fulfilled either by him or with the assistance of his close men such as Murad Beg Tardic. Husrev Beg spent his fortune on building the necessary institutions for the completion of urbanization of the Sarajevo city established in the middle of the 15th century. In this respect, he has founded a külliye (complex of building) in the thirties of 16th century which contains a mosque, hankah (dervish convent), imaret (soup kitchen), mekteb (elementary-primary school), madrasa (college) and library. He also built a kervansaray, han, a hamam and stores. Then he took the necessary precautions to guarantee the well functioning and operation of these institutions, to which he attached great importance to. He granted a large amount of cash (900.000 akchas) and real estate, also he has determined where and how the money is to be spent through foundation charters. Gazi Husrev Beg's foundation (vaqfs) are also registered in the tahrir defters (survey tax registries) of the Bosnian sanjak dated 1540, 1565 and 1604. This paper studies Gazi Husrev Beg's foundations in Sarajevo based on the records of foundation charters and survey tax registries.

Keywords:

Gazi Husrev Beg's, Sarajevo Foundation,

PDF

___

TD.211, 1540-42 Tarihli Bosna Sancağı Mufassal Tahrir Defteri, İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi.
MAD.625, 1563-65 Tarihli Bosna Sancağı Mufassal Tahrir Defteri, İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi.
TD.11 (eski no: 477), 1604 Tarihli Bosna Sancağı Mufassal Tahrir Defteri, Ankara Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi.
TT. 435, 1563-65 Tarihli Bosna Sancağı Mufassal Tahrir Defteri, İstanbul Başbakanlık Osmanlı Arşivi.
Opširni popis Bosanskog sandžaka iz 1604. godine, Bošnjački institut Zürich-odjel Saraje- vo i Orijentalni institut u Sarajevu, Monumenta Turcica, serije II, defteri, knji- ga 4, sv. I/1-2, obradio Adem Hančić; sv. II obradila Snježana Buzov, Priredila Lejla Gazić; sv. III, obradila Amina Kupusović, Sarajevo 2000.
İbn Kemal, Tevârîh-i Al-i Osmân, VIII. Defter, haz. Ahmet Uğur, Ankara 1997, s. 98.
Truhelka, Ćiro, Tursko-Slovenski Spomenici Dubrovačke Arhive, Sarajevo 1911. s- 176.
Hadîdî, Tevârîh-i Al-i Osman, 1299-1523, haz. Necdet Öztürk, İstanbul 1991, s. 323.
İbrahim Peçevi, Historija 1520-1576, prijevod, uvod i bljeşke:Fehim Nametak, Sara- jevo 2000.
Salih Sıdkı Muvakkit, Tarih-i Bosna, Saraybosna Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi. Hüs- rev Bey’in Saraybosna’daki Evkafına Ait Vakfiyeler, Ankara Vakıflar Genel www.rijaset.ba ; www.vakuf-gazi.ba Müdürlüğü Arşivi, Defter No. 633, s. 133; 139-142.(Tarîh-i Bosna’nın 242 ila 256 sayfaları arasında da Gazi Husrev Bey’in cemâziye’l-evvel sene 928 tarihi ile câmi için hazırlattığı vakıfnâmesi bulunmaktadır.)
Evliya Çelebi Seyahatnamesi, haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, İbrahim Sezgin, V. Kitap, İstanbul 2001, s.224
Bašagić-Redžepašić, Safvet Beg, Kratka Uputa u Prošlost Bosne i Hercegovine (od g. 1463- 1850), Sarajevo 1900.
Zlatar, Behija, Zlatno Doba Sarajeva, Sarajevo 1996.
Eyice, Semavi, “Gazi Husrev Bey Külliyesi”, Diyânet İslâm Ansiklopedisi, c. 13, İstan- bul 1996, 454-458.
Hadžić, Kasim, ¸“Gazi Husrevbegova Medresa u Sarajevu (u razdoblju od 1920 do kraja 1982.)”, Anali Gazi Husrev-begove biblioteke, Knjiga IX-X, Sarajevo 1983, 263-279.
Handžić, Adem, “Husrev-begov vakuf na prelazu iz XVI u XVII stoljeće”, Anali Gazi Husrev-begove biblioteke, Knjiga IX-X, Sarajevo 1983, 207-217.
Handžić, Ahmed, “Gazi Husrev-begovi vakufi u tešanskoj najiji u XVI stoljeću”, Anali Gazi Husrev-begove biblioteke, knjiga II-III, Sarajevo 1974, 161-174.
Hukic, Abdurrahman, “Socijalne i humanitarne ustanove Gazi Husrev-begova va- kufa”, Anali Gazi Husrev-begove biblioteke, Knjiga IX-X, Sarajevo 1983, 233-240.
Jorga, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, çev. Nilüfer Epçeli, c. 2, İstanbul 2005.
Kardiç, Fikret, “Gazi Husrev Bey Kütüphânesi”, Diyânet İslâm Ansiklopedisi, c. 13, İstanbul 1996, 458-459.
Kasumović, Ismet, Školstvo i obrazovanje u bosanskom ejaletu za vrijeme osmanske uprave, Mostar 1999.
Kreševljaković, Hamdija, “Džamija i vakufnama Muslihuddina Čekrekčije”, Gla- snik Islamske vjerske zajednice Kraljevine Jugoslavije, god. VI (1938.), br. 1, Sarajevo 1938.
Traljić, Mahmud, “Forma i sadržaj ibadeta u Gazi Husrev-begovoj džamiji”, Anali Gazi Husrev-begove biblioteke, knjiga IX-X, Sarajevo 1981, s. 315-320.
Mažuran, Ive, Hrvati i Osmansko Carstvo, Zagreb 1998.
Mujezinović, Mehmed, “Turski natpisi u Sarajevu iz XVI vijeka”, Prilozi za orijental- nu filologiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod turskom Vladavinom, II/1951, Saraje- vo 1952, 97-98.
Nakićević, Omer, “Mjesto Gazi Husrev-begove medrese u sistemu osmansko-turskog školstva i sistem školstva u osmanskoj turskoj”, Anali Gazi Husrev-begove bibliote- ke, Knjiga IX-X, Sarajevo 1983, 241-262.
Okiç, M. Tayyib, “Gazi Husrev Bey”, Diyânet İslâm Ansiklopedisi, c. 13, İstanbul 1996, 453-454.
Okiç, M. Tayyib, “Husrev Beg, Gazi”, İslâm Ansiklopedisi (MEB), c.5/I, İstanbul 1977, 601-605.
Oruç, Hatice, “Tarih-i Bosna”, Tarih Araştırmaları Dergisi, XX/32, Ankara 2002, 215- 221.
Öztürk, Mehmet Cemâl, Cerrâhîlik, İstanbul 2004.
Spomenica Gazi Husrev-begove četiristogodišnjice, Sarajevo 1932.
Šabanović, Hazim, “Dvije najstarije vakufname u Bosni”, Prilozi za orijentalni Filo- logiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod Turskom vladavinom, II (1951), Sarajevo, 1952, 5-38.
Šabanović, Hazim, “Postanak i razvoj Sarajeva”, Radovi naučnog društva Bosne i Herce- govine XIII, Odjeljenje istorijsko filoloških nauka, knj.5, Sarajevo 1960, 71-115.
Sućeska, Avdo, “Vakufski krediti u sarajevu prema podacima iz sidžila sarajevskog kadije iz godine 973, 974 i 975 / 1564, 65 i 66”, Prilozi za orijentalnu filologiju, 44-45/ 1994-95, Sarajevo 1996, 99-132.
Šukrić, Nijaz, “Objekti Gazi-begova vakufa i mogućnosti njihovi revitalizzacdije”, Anali Gazi Husrev-begove biblioteke, Knjiga IX-X, Sarajevo 1983, 291-304.
Truhelka, Ćiro, “Gazi Husrefbeg, njegov život i njegovo doba”, Glasnik Zemaljskog Muzeja u Bosni i Hercegovini, XXIV, Sarajevo 1912.
Uluçay, M. Çağatay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ankara 1983.
Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Tarihi, c. II, Ankara 1988 (beşinci baskı).
www.rijaset.ba - Bosna ve Hersek İslam Birliği web sayfası
www.vakuf-gazi.ba - Husrev Bey Vakfı web sayfası
www.aneks8komisija.com.ba - Bosna ve Hersek Milli Anıtları Koruma Komisyonu web sayfası
www.ghbibl.com.ba/index.php - Saraybosna’da Gazi Husrev Bey Kütüphanesi web sayfası