Edirne’de Bir İngiliz Misyonerlik Cemiyeti: Evangelikalizm, Milenyalizm ve Yahudiler

British Society for the Propagation of the Gospel among the Jews (BSPGJ) Yahudileri Hıristiyanlığa döndürmek amacıyla 1842’de Londra’da kurulmuş bir İngiliz misyonerlik cemiyetidir. Cemiyet, 19. yüzyılın ikinci yarısında Avrupa ve Kuzey Afrika’da açtığı merkezlere 1865’te Edirne’yi de eklemiştir. Tıp ve eğitim hizmeti sunan cemiyet, bu sayede çok sayıda Edirne Yahudisini Hristiyanlığa çevirmiştir. 20. yüzyılın başında Edirne İngiliz Okulu adlı bir eğitim kurumu çatısında faaliyetlerine devam eden cemiyetin kentteki izleri 1. Dünya Savaşı ile beraber ortadan kalkmıştır. Bugün ayakta olmayan Edirne İngiliz Okulu binası, ancak fotoğrafl ardan okunabilen mimarisiyle cemiyetin Osmanlı toplumu ile kurduğu kültürel ilişkiyi tanımlamaya destek olmaktadır. Ele alınan çalışmada, öncelikle BSPGJ ve benzeri Britanya kökenli cemiyetleri Yahudilere yönelten Evangelikalizm inancı üzerinde durulacak, ardından cemiyetin genel tarihi ve Edirne’deki faaliyetleri anlatılacaktır. Ortaya çıkan bilgiler, Britanya kökenli Yahudi misyonlarının İsrail’in kuruluşu ve uluslararası siyasete etkisi çerçevesinde değerlendirildiğinde günümüz Orta Doğu sorununun daha net bir biçimde anlaşılmasına yardımcı olacaktır.

An English Missionary Society in Adrianople: Evangelicalism, Millenialism and the Jews

British Society for the Propagation of the Gospel among the Jews (BSPGJ) was founded in1842 in London in order to convert Jews to Christianity. In the second half of the 19th century the society established several mission centres in Europe and North Africa, including Edirne in 1865. By off ering medical and educational service the society converted a great number of Jews to Christianity. In the beginning of the 20th century the mission became active in the form of an educational institution called “Adrianople English School”. Although the traces of the Edirne mission disappeared in the First World War, the architecture of the school building supports the description of the society’s cultural relation with the Ottoman society as far as it appears on the photos of the period. In this work fi rst it will be focused on the religious movement called Evangelicalism, which directed BSPGJ and similar British societies to the Jews. Second the history of the society and the conversion of Jews in Edirne will be examined. Finally it is aimed to put forward an outcome which would aid to light the Middle East Question more clearly within the frame of the infl uence of Britian based Jewish missions on the international politics and the establishment of Israel.

Keywords:

Late Ottoman Architecture, Missionary Schools, Anglo-Ottoman Relations Jews,

PDF

___

Ahmet Bâdî Efendi, Riyâz-ı Belde-i Edirne, 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edirnesi, haz. Niyazi Adıgüzel & Raşit Gündoğdu, Trakya Üniversitesi Yayını, Edirne 2014.
Aksu, Ayşe, “İngilizlerin Malta’daki Deniz Feneri: Malta Protestan Koleji (1846-1868)”, Fatih Sultan Mehmet İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, sy. 8, Güz 2016, ss. 57-109.
Aikman, John Logan, Cyclopedia of Christian Missions: their rise, progress and present position, Richard Griﬃn and Company, Londra, Glasgow 1860.
Ataş, Zeynep - Yıldırım Okta, Birge - Sağ, Mustafa Kaan, “The Jewish Cemetery in Edirne as a Cultural Landscape”, SUDEP 16 International Sustainable Development on Economy and Planning Conference Proceedings, DAKAM Publishing, İstanbul 2016, ss. 112-120.
Aydın, Mithat, Bulgarlar ve Ermeniler Arasında Amerikan Misyonerleri, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2008.
Bali, Rıfat N., “Edirne Yahudileri”, Edirne: Serhattaki Payitaht, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1998, ss. 205-228.
Bebbington, David W., Evangelicalism in Modern Britain, Routledge, Londra 1999.
Benbassa, Esther - Rodrigue, Aron, Türkiye ve Balkan Yahudileri Tarihi, çev. Ayşe Atasoy, İetişim Yayınları, İstanbul 2014.
Besalel, Yusuf, Osmanlı ve Türk Yahudileri, Gözlem Gazetecilik, İstanbul 1999.
BSPGJ, The Jewish Herald and Record of Christian Eﬀort for the Spiritual Good of God’s Ancient People, c. 27, Londra 1867.
BSPGJ, The Jewish Herald and a Record of Christian Eﬀort for the Salvation of Israel, Londra Ocak 1868.
BSPGJ, The Jewish Herald and a Record of Christian Eﬀort for the Salvation of Israel, Londra Mart 1869.
BSPGJ, The Jewish Herald, John Snow & Co., Londra Ocak 1870.
BSPGJ, The Jewish Herald, John Snow & Co, Londra Mart 1871.
BSPGJ, The Jewish Herald, John Snow & Co, Londra Temmuz 1871.
BSPGJ, The Jewish Herald, John Snow & Co, Londra, Ekim 1872.
BSPGJ, The Jewish Herald and Record of Christian Eﬀort for the Spiritual Good of God’s Ancient People, John Snow & Co., Londra Ocak 1873.
BSPGJ, The Jewish Herald and Record of Christian Eﬀort for the Spiritual Good of God’s Ancient People, John Snow & Co., Londra Şubat 1873.
BSPGJ, The Jewish Herald and Record of Christian Eﬀort for the Spiritual Good of God’s Ancient People, John Snow & Co., Londra Temmuz 1873.
BSPGJ, The Jewish Herald and Record of Christian Eﬀort for the Spiritual Good of God’s Ancient People, John Snow & Co., Londra Şubat 1874.
BSPGJ, The Jewish Herald and Record of Christian Eﬀort for the Spiritual Good of God’s Ancient People, John Snow & Co., Londra Mayıs 1874.
BSPGJ, The Jewish Herald and Record of Christian Eﬀort for the Spiritual Good of God’s Ancient People, John Snow & Co., Londra Kasım 1874.
BSPGJ, Annual Report of the British Society for the Propagation of the Gospel among the Jews, presented to the 43th Annual Meeting held in Lower Exeter Hall, Strand, W.C., on Tuesday Evening 11th May 1886, Society’s Oﬃces: 96 Great Russell Street, Londra 1886.
BSPGJ, The Jewish Missionary Herald, John Snow & Co., Londra Mart 1912.
BSPGJ, The Jewish Missionary Herald, John Snow & Co., Londra Ağustos 1912.
BSPGJ, The Jewish Missionary Herald, John Snow & Co., Londra Eylül 1913.
BSPGJ, The Jewish Missionary Herald, John Snow & Co., Londra Mart 1914.
BSPGJ, The Jewish Missionary Herald, John Snow & Co., Londra Nisan 1914.
BSPGJ, The Jewish Missionary Herald, John Snow & Co., Londra Mayıs 1914.
Butler, John F., “Nineteen Centuries of Christian Missionary Architecture”, Journal of the Society of Architectural Historians, sy. 21 (1962), ss. 3-17.
Crinson, Mark, Empire Building Orientalism and Victorian Architecture, Routledge, Londra 1996.
Crombie, Kelvin, For the Love of Zion: Christian Witness and the Restoration of Israel, Terra Nova Publications, Londra 2008.
Dunlop, John, Memories of Gospel Triumphs among the Jews during the Victorian Era, John Snow & Co., Londra 1894.
Eliade, Mircea (ed.), “Evangelical and Fundamental Christianity”, The Encyclopedia of Religion, c. 5, MacMillan Publishing Company, New York 1987, ss. 190-197.
Göze, Ergun, Siyonizm’in ve İsrail’in kurucusu Theodor Herzl hatıralar ve Sultan Abdülhamit, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2002.
Güleryüz, Naim, Tarihte Yolculuk Edirne Yahudileri, Gözlem Gazetecilik, İstanbul 2014.
Henderson, Geoﬀrey, All Love: A Biography of Ridley Herschell, HTS Media, Birleşik Krallık 2006.
Kiracofe, Cliﬀord A., Dark Crusade: Christian Zionism and US Foreign Policy, I. B. Tauris, Londra & New york 2009.
Kocabaşoğlu, Uygur, Anadolu’daki Amerika: Kendi Belgeleriyle 19. Yüzyılda Osmanlı İmpara-torluğu’ndaki Misyoner Okulları, İmge Kitabevi, Ankara 2000.
Kovacs, Abraham, The History of Free Church of Scotland’s Mission to the Jews in Budapest and its Impact on the Reformed Church of Hungary, 1841-1914, Peter Lang, Oxford & Frankfurt 2006.
Laqueur, Walter, The History of Zionism, Tauris Parke, 2003.
Lewis, Donald M., The Origins of Christian Zionism: Lord Shaftesbury and Evangelical Support for a Jewish Homeland, Cambridge University Press, Cambridge 2010.
Malkoç, M. Numan, Türkiye’de Protestanlık ve Protestan Kiliseleri, Yalın Yayıncılık, İstanbul 2011.
Onur, Oral, 1492’den Günümüze Edirne Yahudi Cemaati, İstanbul 2005, ss. 11-27; Güngör Mazlum, Edirne’nin Yahudileri, Ceren Yayıncılık, Edirne 2013.
Sağ, Mustafa Kaan, “Londra Yahudiler Cemiyeti İstanbul Misyonu ve Hasköy İngiliz Okulu”, Belleten, c. LXXIX/ sy. 285, Ağustos 2015, ss. 627-657.
____________, Osmanlı Başkenti İstanbul’da Britanya Kökenli Misyoner Okulları ve İskoç Bir Yapı Ustası: Nicholson Burness, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
Spolsky, Ellen (ed.), Iconotropism: Turning Toward Pictures, Bucknell University Press, Lewisburg 2004.
www.cwi.org.uk
www.edirnetarihi.com
www.merriam-webster.com