Aynı ve Başka: Evkaf Muhasebeciliği Mahkemesi Para Vakfı Kayıtları (1491-1828)

Çalışma, İstanbul Müftülüğü Şerʻiyye Sicili mahkemelerinden Davudpaşa Mahkemesi para vakıfl arı üzerinde yapılan bir önceki araştırma sonucundan hareketle planlanmıştır. Bu kapsamda çalışmanın amacı, öncelikli olarak sicillerdeki başka mahkemelerde aynı yöntemle yapılacak araştırmalarda para vakıfl arının uzun dönemde ekonomik, siyasi ve sosyal olaylar ile bağlantılarını ortaya çıkarmaktır. Devamında iki mahkeme arasında yapılacak karşılaştırma ile bulguların ne derece birbirini desteklediği sorgulanacaktır. Çoğunlukla 19. yüzyıl verilerinden oluşan ilk belgelerden sürdürülebilir seri elde edebilmek için 17. ve 18. yüzyıl verilerinin ağırlıkta olduğu Evkaf Muhasebeciliği Mahkemesi araştırma evreni olarak seçilmiştir. Evkaf Muhasebeciliği Mahkemesi’nde onaylanmış vakıfl ardan para vakfı işletim usulünü içeren 109 vakfi ye tespit edilmiştir. Bulunan vakfi yeler önceki çalışma ile tamamlandığında; 1491-1911 yılları arasında 312 vakfın incelenmesi ile 420 yıllık bir seri elde edilmiştir. Süreç içinde özünde aynı amaç için kurulan para vakıfl arının, kişilerin istekleri ve vakfedildikleri dönemlere göre başka özellikler gösterdikleri anlaşılmıştır. Bazı dönemlerde avarız sandıklarında kümelenmişler, zaman zaman oldukça düşük meblağlar vakfedilmiş, bir dönem bayındırlık işleri ön planda yer alırken diğer dönem eğitime ağırlık verilmiştir. Tüm bu davranışların nedensellikleri üzerinde durularak günlük hayata yansımaları değerlendirilmiştir.

Same And Different: Cash Waqf Records of The Foundation Accounting Court (1491-1828)

The study has been planned with reliance on a previous study conducted Istanbul Şer’iyye Re gistry Courts, Davudpaşa Court, cash waqfs. In this context, the study primarily aims at manifesting the long-term relationship of cash waqfs with economic, political and social events throughout studies that will be conducted using the same methods on other registries. By a comparison made between two courts later on, it will query as to which degree the fi ndings support each other. In order to obtain a sustainable series from the fi rst documents that majorly include data from the 19th century, the Foundation Accounting Court, which mostly include data from the 17th and 18th centuries, was chosen as the research space. 109 endowments, which use the cash waqf operation method, were determined amongst the foundations that were approved by the Foundation Accounting Court. When the endowments found were completed with the previous study, a series of 420 years were obtained through the examination of 312 charities between 1491- 1911. It was understood that the cash waqfs, which were established essentially for the same purpose during the process, manifested diff erent particularities depending on the wishes by persons and the period they were established. They gathered in special Ottoman foundations called avarız during some periods very low amounts were devoted in other periods and whereas public works were at the forefront at some periods other periods put emphasis education. An emphasis was made on the causation of such behaviors and an evaluation was made about their impacts on daily lives.

Keywords:

Ottoman, İstanbul, Foundation, Cash waqf, Endowment Foundation Accounting Court,

PDF

___

İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi Evkaf Muhasebeciliği Mahkemesi Defter no: 3, 9, 11, 16, 18, 22, 24, 27, 30, 31, 32, 35, 53, 58, 60, 62, 66, 68, 72, 73, 79, 97, 101, 102, 104, 107, 108.
İstanbul Müftülüğü Şeriye Sicilleri Arşivi Davudpaşa Mahkemesi Defter no: 95, 126, 145, 150, 171, 175, 139.
Aydın, Bilgin vd. İstanbul Şer’iyye Sicilleri Vakfi yeler Kataloğu, İSAM Yayınları, İstanbul, 2016.
Demirtaş, H. Necati, Açıklamalı Osmanlı Fetvâları: Fetâvâ-yı Ali Efendi Şeyhülislâm Çatalcalı Ali Efendi (1674-1686), C.1., Kubbealtı Yayınları, İstanbul, 2014.
Genç Mehmet, “Modern İktisadî Büyüme Karşısında Osmanlı Sistemi ve Ekonomi- si”, Türkiye Günlüğü S. 119., Yaz 2014, ss. 5-14
____________,Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2012.
Güran, Tevfi k, 19. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi Üzerine Araştırmalar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2014.
Gürsoy, Çiğdem, “Osmanlı Avarız ve Esnaf Sandıklarının Günlük Hayata Katkısı”, History Studies, C. 10, S. 8, İstanbul, Kasım 2018, ss. 121-142.
____________,“The Financial Analysis of the Ottoman Cash Waqfs”, Global Appro- aches in Financial Economics, Banking, and Finance, edited by Hasan Dinçer, Ümit Hacıoğlu and Serhat Yüksel, S pringer, 2018, ss. 389-413.
____________,“Para Vakıfl arı Kapsamında Sosyo-Ekonomik Bir Analiz: Davudpaşa Mahkemesi Kayıtları (1634-1911)”, Belleten, TTK, S. 290. Nisan 2017, Ankara, ss. 159-190.
Faroqhi, Suraiya, “Krizler ve Değişim 1590-1699” Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600-1914, C.2., Eren Yayınları, İstanbul, 2004, ss. 551-552.
İlgürel, Mücteba, “Köprülü Mehmed Paşa”, TDVİA, C.26, 2002, ss. 258-260.
İnalcık, Halil, “İstanbul’un İncisi Bedesten”, İktisat Ve Din, Haz. Mustafa Özel, İz Ya- yıncılık, İstanbul, 1997, ss. 119-136
Kıvrım, İsmail, “Osmanlı Döneminde Rize ve Çevresinde Kurulan Para Vakıfl arı (1859-1913)”, Vakıfl ar Dergisi, S. 46., Ankara, Aralık 2016. ss. 97-116.
Koyunoğlu, H. Hüsnü, “Para Vakıfl arı: Muhasebe Defterlerine Göre 17. yy İstanbul Uygulaması”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VIII (2008) S. 1., ss. 253- 303.
Kurt İsmail, Nazarî ve Tatbikî Olarak Para Vakıfl arı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul, 1994.
Kütükoğlu, Mübahat, Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defterleri, Ende- run Kitabevi, İstanbul, 1983.
____________,“Temessük”, TDVİA., C.40, 2011, ss. 413-414.
Pamuk, Şevket, Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
____________,Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İs- tanbul, 2007.
Sahillioğlu, Halil, “Avârız”, TDVİA, C. 4., 1991, ss. 108-109.
____________,“Esedî”, TDVİA. C. 11, 1995, ss. 368-369.
Tabakoğlu Ahmet, Türk İktisat Tarihi, Dergâh Yayınları, 8. bs., İstanbul, 2008
Yüksel, Hasan, “Kafkas Göçmen Vakıfl arı” Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, Ankara, 1994, ss. 475-490.