Alman Misyonerliğinin Yakın Doğu’daki En Büyük Müessesesi: Suriye Yetimhanesi (1860-1917)

19. Yüzyılın ikinci yarısı ile 20. yüzyılın ilk çeyreği, Osmanlı Devleti’nde Batılı misyonerlerin en faal olduğu zaman dilimini ifade etmektedir. Osmanlı sınırları içerisinde misyonerlerin en fazla önem verdiği bölgelerden birisi de, üç semavî din 368 TÜRKÇE ÖZETLER mensuplarınca kutsal kabul edilen Kudüs ve çevresidir. Alman misyoneri Johann Ludwig Schneller tarafından Kudüs’te kurulan Suriye Yetimhanesi, bölgede yürüttüğü misyon çalışmaları, bakımı üstlenilen çocuklara verilen eğitim ve kurumun bünyesinde oluşturulan akademik birimler, atölyeler ve tarımsal işletmeleri ile bölgenin en büyük misyon kuruluşu olmuştur. Yetimhane kurulduğunda sadece erkek çocukların bakımı sağlanırken kısa bir süre sonra yetimhaneye kızlar ile gözleri görmeyen çocuklar da alınmaya başlanmış ve bu çocukların temel eğitimden mesleki eğitimlerine kadar bütün ihtiyaçları burada karşılanmıştır. Yetimhaneye her din ve milletten çocuk alınmış, ancak Kudüs’te bir “Protestan Arap orta sınıfı” oluşturmayı hedefl eyen Schneller ailesi, yetimhanede kalan çocukların büyük bir kısmını Protestan yapmışlardı. Üstelik yetimhaneye ait atölye ve tarımsal birimler zamanla öylesine büyümüştü ki, bir hayır kurumu olarak tesis edilen Suriye Yetimhanesi, 20. yüzyılın başlarında pek çok alanda üretim yapan bir ticarî işletme haline dönüşmüş ve bölgede Alman nüfuzunun yer edinmesinde önemli bir rol oynamıştı.

The Biggest Foundation of German Missionary in the Near East: Syrian Orphanage (1860-1917)

The second half of the 19th century and the fi rst quarter of the 20th century were the most active periods of the westerner missioners in the Ottoman Empire. The region that was regarded as the most important in the Ottoman Empire by the missioners was Jerusalem and surrounding which was considered as a holy city by the members of the three religions. The Syrian Orphanage that was founded by German missioner Johann Ludwig Schneller in Jerusalem was the biggest mission foundation of the region with regard to its missioner studies, quality of the education which was delivered to the children as well as the academic units, workshops and agricultural plants which were constituted within the foundation. At the beginning of the orphanage only boys were accepted but after a short time girls and blind children were also accepted and the needs of these children were provided by the foundation from primary education until vocational education. Although the orphanage accepted children from all the religions, the Schneller family, which was trying to constitute an “Arab protestant middle class” converted important part of the children to Protestantism. Furthermore at the beginning of the 20th century the workshops and the agricultural units, those actually belonged to the orphanage which was founded as charity, extended to such a great magnitude that turned into a large-scale commercial business which was active in very diff erent fi elds and Syrian Orphanage played an important role with regard to establishing of German infl uence in Jerusalem and surroundings.

Keywords:

Germany, Jerusalem, Missionary, Ottoman Empire, Protestant Syrian Orphanage,

PDF

___

Yıldız, Hatip, “II. Abdülhamit Döneminde Diyarbekir Vilayeti’nde Açılan Yetimhaneler ve Vali Mehmed Halid Bey’in Vilayette Misyonerliği Önleme Çabaları”, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 14 (2010), s. 103- 118.
Vahapoğlu, Hidayet, Osmanlı’dan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okulları, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1990.
Ülman, A. Haluk, 1860-61 Suriye Buhranı, Ankara Üniversitesi Dış Münasebetler Enstitüsü, Ankara 1966.
Şimşek, Muttalip, “Osmanlı Devleti’nde Alman Yetimhaneleri (1860-1921)”, History Studies, Volume 8, Issue 3, September 2016, s. 151-173.
Schneller, Ludwig,Bitte für die Blinden Palästinas, Köln-Marienburg 1900.
Schneller, Ludwig, Das Syrische Waisenhaus in Jerusalem: Seine Entstehung und Seine Geschichte, Köln-Marienburg 1928.
Scneller, Hermann,Das Leben des Direktors D. Theodor Schneller vom Syrischen Waisenhaus in Jerusalem 1856-1935, Dem Institut für Missionswissenschaft gewidmet vom Verfasser, Leonberg 1977.
Scneller, Hermann, Johann Ludwig Schneller: Der Gründer des Syrischen Waisenhauses, Verlag Ernst Franz, Metzingen/ Württemberg 1971.
Ortaylı, İlber, Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, Kaynak Yayınları, İstanbul 1993.
Niemann, Hans, Ein Rundgang durch das Syrische Waisenhaus und seine Zweig-Anstalten in Heiligen Lande, Marienburg-Köln 1929.
Nicault, Catherine, Kudüs 1850-1948: Osmanlılar’dan İngilizlere Rûhani Birliktelikle Siyasî Yırtılma Arasında, Çev: Estreya Seval Vali, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
Mutlu, Şamil, Osmanlı Devleti’nde Misyoner Okulları, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 2005.
Muhtar, Mahmut, Maziye Bir Nazar, Berlin Antlaşmasından Harb-i Umûmîye Kadar Avrupa ve Türkiye-Almanya Münasebetleri, Sad. Erol Kılınç, Ötüken Yayınları, İstanbul 1999.
Löffl er, Roland,“Die Langsame Metamorphose einer Missions und Bildungseinrichtung zu einem Sozialen Dienstleistungsbetrieb. Zur Geschichte des Syrische Waisenhauses der Familie Schneller in Jerusalem 1860-1945”, Europaer in der Levante, Zwischen Politik, Wissenschaft und Religion (19.-20. Jahrhundert), Hrsg. Dominique Trimbur, R. Oldenbourg Verlag, München 2004, s. 99;
Löffl er, Roland, Protestanten in Palästina: Religionspolitik, Sozialer Protestantismus und Mission in den Deutschen Evangelischen und Anglikanischen Institutionen des Heiligen Landes 1917- 1939, Verlag W. Kohlhammer, Stuttgart 2008.
Krauß, Arno G., Claudia Schiff ner, “Die Blindenanstalt im Syrischen Waisenhauseine Fallbeschreibung”, Themenschwerpunkt: Syrisches Waisenhaus und Schneller-Schulen im Nahen Osten 150 Jahre im Wandel, Hrsg. Norbert Haag, S. Holtz und S. Hermle, Verlag Chr. Scheufele, Stuttgart 2011, s. 87-104.
Krauß, Arno G., “Oranges aus Birsalem: 120 Jahre Schneller - Magazin”, Schneller Magazine on Christian Life in the Middle East, 4 (2005), s. 18-19.
Kocabaşoğlu, Uygur, Anadolu’daki Amerika Kendi Belgeleriyle 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Amerikan Misyoner Okulları, İmge Kitabevi, Ankara 2000.
Kocabaş, Süleyman, Tarihte Türkler ve Almanlar, Vatan Yayınları, İstanbul 1998.
Kieser, Hans-Lukas, Iskalanmış Barış, Doğu Vilayetleri’nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet 1839-1938, Çev. Atilla Dirim, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
Kılıç, Sezen, Türk-Alman İlişkileri ve Türkiye’deki Alman Okulları (1852’den 1945’e Kadar), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2005.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. V, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1994.
Harman, Ömer Faruk, “Kudüs”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 26, İstanbul 2002, s. 323- 327.
Kırşehirlioğlu, Erol, Türkiye’de Misyoner Faaliyetleri, Bedir Yayınları, İstanbul 1963.
İnan, Uğur, Osmanlı Devleti’nde Almanların Protestan Misyonerlik Faaliyetleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2015.
Foerster, Frank,“Mission in der Stille: Die Gewaltlose Missionskonzeption Christian Friedrich Spittler für Jerusalem und Äthiopien”, Mission und Gewalt, der Umgang Christlicher Missionen mit Gewalt und die Ausbreitung des Christentums in Afrika und Asien in der Zeit von 1792 bis 1918/19, Hrsg. Ulrich van der Heyden, Jurgen Becher, Franz Steiner Verlag, Stuttgart 2000, s. 55-66.
Foerster, Frank, “The Journey of Friedrich Adolph Strauss to the Holy Land and the Beginnings of German Missions in the Middle East”, Christian Witness Between Continuity and New Beginnings, Modern Historical Missions in the Middle East, Eds. Martin Tamcke, Michael Marten, Lit Verlag, Berlin 2006, s. 125-132.
El Aseli, Kâmil Cemil, “Kudüs (Osmanlı Dönemi ve Sonrası)” TDV İslam Ansiklopedisi, C. 26, İstanbul 2002, s. 334-338.
Eisler, Jakob,Arno G. Krauß (Hrsg.), Nach Jerusalem Müssen Wir Fahren: Das Reisetagebuch des Pädagogen und Missionars Johann Ludwig Schneller im Herbst 1854, St. Johannis Druckerei, Lahr (Germany) 2002.
Eisler, Jakob, “Die Loslösung des Syrischen Waisenhauses von der Pilgermissions St. Chrischona”, Themenschwerpunkt: Syrisches Waisenhaus und Schneller-Schulen im Nahen Osten 150 Jahreim Wandel, Hrsg. Norbert Haag, S. Holtz und S. Hermle, Verlag Chr. Scheufele, Stuttgart 2011, s. 15-49.
Çolak, Mustafa, Alman İmparatorluğu’nun Doğu Siyaseti Çerçevesinde Kafkasya Politikası (1914-1918), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
Carmel, Alex,Jakob Eisler, Der Keiser Reist ins Helige Land: Eine Bilddokumentation, Kohlhammer Verlag, Stuttgart 1999.
Carmel, Alex, “Der Deutsch-Evangelische Beitrag zum Wiederaufbau Palästinas im 19. Jahrhundert”, Missiongeschichte, Kirchengeschichte, Weltgeschichte: Christliche Missionen im Kontext Nationaler Entwicklung in Afrika, Asien und Ozeanien, Hrsg. Ulrich van der Heyden, Heike Liebau, Franz Steiner Verlag, Stuttgart 1996, s. 249- 258.
Buzpınar, Tufan, “Lübnan (Osmanlı Dönemi)”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 27, İstanbul 2003, s. 248-254.
Bozkurt, Gülnihal, Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasi Gelişmelerin Işığı Altında Gayri Müslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839-1914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1996.
Baur, Katja, M. Landgraf, Schule für Hoff nung, Zusammen Leben und Lernen von Christen und Müslimen in den Schneller-Schulen in Nahost, Lit Verlag, Berlin 2010.
Avcı, Yasemin,“19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Filistin Limanı Yafa: Bir Çatışma ve Rekabet Odağı”, Tarih İncelemeleri Dergisi, S. XXX/2, 2015, s. 385-411.
Avcı, Yasemin, Değişim Sürecinde Bir Osmanlı Kenti: Kudüs 1890-1914, Phoenix Yayınları, Ankara 2004.
Akel, Samir, Der Pädagoge und Missionar Johann Ludwig Schneller und seine Erziehungsanstalten, Dissertation zur Erlagung des Akademischen Grades Doktor der Sozialwissenschaft im Fachbereich, Pädagogik der Eberhard-Karls-Üniversität, Tübingen 1978.
Açıkses, Erdal, Amerikalıların Harput’taki Misyonerlik Faaliyetleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
Acar, İrfan C., Lübnan Bunalımı ve Filistin Sorunu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
Yıldız Mütenevvî Maruzat (Y.MTV): 177/67.
Yıldız Husûsî Maruzat (Y.A..HUS): 419/6.
Sadâret Mühimme Kalemi (A.}MKT.MHM): 539/13, Lef.4; 539/15, Lef.4.
Şura-yı Devlet (ŞD): 2720/9, Lef.3 ve 11; 2723/74, Lef.3; 2724/3.
Meclis-i Vâlâ (MV): 91/10.
İrâdeler Husûsî (İ.HUS): 79/15.
İrâdeler Defter-i Hakâni (İ.DFE): 2/1; 3/29; 6/12; 13/4 Lef.2-5; 17/31; 18/42.
Hâriciye Hukuk Müşavirliği İstişâre Belgeleri (HR.HMŞ.İŞO): 84/36 Lef.9; 136/14.
Dâhiliye Nezareti Tesri-i Muâmelat ve Islahat Komisyonu (DH.TMIK.M.): 26/18, Lef.8; 37-1, Lef.5; 41-50, Lef.1 ve 3; 46-44, Lef.1; 53/8; 53/8, L e f . 1 2 ; 57/4; 59/20.
Dâhiliye Nezâreti Mektûbi Kalemi (DH.MKT): 55/41; 130/12; 315/73; 1037/52 Lef 1-5; 1990/38; 2101/16; 2185/84.
Maârif Nezâreti Mekâtib-i Gayr-ı Müslime ve Ecnebiye Müfettişliği (MF.MGM), Dosya 7; MF.MGM., 6/122.
Bâbı Âli Evrak Odası (BEO): 1284/96291, Lef.2; 2516/188680, Lef. 2-3; 2765/207361; 3187/238951.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)