TÜRK BASIN TARİHİ İÇİNDE MUHALİF BİR GAZETE: DEMOKRAT İZMİR

Basın izlediği yayın politikası ile Türk siyasi hayatının algılanmasında ve yorumlanmasında önemli rol oynamıştır. Tek parti döneminde tek sesli bir basının varlığı söz konusu iken siyasi partilerin çeşitliliği ile basın yeniden şekilleneceği bir döneme girmiştir. Çok partili hayata geçişle birlikte canlılık kazanan siyasi hayata yayın politikası ile renklilik katan basın, kamuoyu oluşturma aracı olarak değer kazanmıştır. İzmir yerelinde muhalefetin yeniden şekillendiği dönem içinde, 12 Nisan 1946 yılında İzmir gazetesi kuruldu. 25 Aralık 1946 tarihi itibariyle Demokrat İzmir gazetesi ismiyle yayın hayatına devam eden gazete, muhalefetin sesi olarak varlık göstermiştir. Demokrasi rejiminin işlerlik kazanması için tek parti rejimine karşı çıkan bu muhalif tavrın bedelleri olmuştur. İzmir yerelinde yükselen Demokrat İzmir gazetesinin muhalif söylemleri DP’ye karşı kamuoyu oluşturmada etkin bir rol oynarken izlediği yayın politikası ile CHP iktidarının yakın takibine girmiştir. Demokrat İzmir gazetesi kurulduğu ilk günden itibaren, kurucuları, yayın kadrosu ve izlediği yayın siyaseti ile 1955 yılının sonuna kadar Demokrat Parti’nin yarı resmi yayın organı gibi faaliyet göstermiştir. Gazete ve iktidar arasındaki ilk kırılma 1950 yılında ortaya çıkmıştır. İlerleyen süreçte DP İzmir yerel yönetimi ile arasında yaşanan gerginliğe DP’nin muhalefet tanımaz tavrı, antidemokratik kanunları, partinin tüzük ve programından uzaklaşması gibi nedenler eklendi. Demokrasi mücadelesinde rejimin işlerliği için destek verdiği DP’nin antidemokratik faaliyetleri neticesinde Demokrat İzmir gazetesi artık iktidara karşı çıkış olarak muhalefet bayrağını yeniden eline aldı. 1955 yılının sonlarından itibaren DP iktidarına muhalif tavrı ile başkaldıran Demokrat İzmir gazetesinin Türk siyasi hayatına yansıması, izlediği yayın politikasıyla kamuoyu oluşturma çabası içerik analizi ile ortaya konmuştur. Muhalif bir basın olarak dönemin siyasal, sosyal ve ekonomik sorunları muhalif bir gazetenin gözünden ele alınmıştır. Gazetenin muhalefete geçmesi ile iktidar tarafından uygulanan baskılar dönemin basın tarihini anlamamız noktasında ışık tutmaktadır. Demokrat İzmir gazetesi basına getirilen yayın yasaklarını bir şekilde delerek yayınlamıştır. Yayın yasağına uymadığı gerekçesi ile hakkında davalar açılmış, zaman zaman sayfaları toplatılmıştır. İktidarın baskı gücünü elinde tuttuğu bu dönemde gazeteye yönelik baskı uygulamaları bunlarla da sınırlı kalmayıp, resmi ilanları kesilmiş, kâğıt sıkıntısı yaşamış, matbaası yakılmıştır. Sivri dili nedeniyle kapatılmasına karar verilmiş, basın mensupları hapse atılmıştır. Bu yönüyle gazete hem CHP hem de DP iktidarı tarafından kapatılan nadir basın organlarından biri olmuştur. Kısacası Demokrat İzmir gazetesi muhalif bir basının başına neler gelebileceğine yönelik örnek teşkil etmektedir. Deyim yerindeyse Demokrat Partilerce tam bir baş belası olan Demokrat İzmir gazetesi izlediği yasak tanımaz yayın politikası ile o dönemde İzmir’de en çok okunan gazetelerden biri haline gelmiştir. Ayrıca İzmir’de dönemin iadesi en az gazetesi olmuştur. Demokrat Parti iktidarının antidemokratik uygulamaları sonrası 27 Mayıs 1960 yılında askeri müdahale gerçekleşti. Demokrat Parti iktidarından en çok zarar gören gazetelerden biri olarak Demokrat İzmir 27 Mayıs’ı kurtuluş olarak görmüştür. 27 Mayıs hareketinin İzmir’deki savunucusu olan Demokrat İzmir gazetesi müdahale ile birlikte DP iktidarına karşı vermiş olduğu mücadelede kendini başarılı gördü. DP lehine konuşmanın yasak olduğu 1960’lı yıllarda Demokrat Parti’yi neredeyse her gün sert bir dille eleştirerek müdahaleyi haklı göstermek ve halka mal etmek için çaba göstermiştir. Yassıada davalarından biri olan Demokrat İzmir Gazetesi Davası’nın devam ettiği günlerde Demokrat Partililerin idamı edilmesi için kamuoyu oluşturma gücünü kullanmıştır. Duruşmaların yapıldığı dönemde izlediği sert yayın siyaseti ile adeta DP’den intikam almıştır. Yassıada davalarının bir an önce karara bağlanıp siyasi mahkûmların idam edilmesi gerektiğini savunur. Nitekim davaların uzun sürmesi ile müdahalenin halk nazarında meşruluğunu kaybedeceği fikrindedir. Yassıada duruşmalarının sona erip idam kararlarının alınmasına ise “bir varmış, bir yokmuş” deyimi ile yorumlamıştır.

A DISSIDENT JOURNAL IN TURKISH PRESS HISTORY: DEMOCRAT İZMİR

The media plays an important role in the perception and interpretation of Turkish political life with the press policy that it follows. While there was a monophonic press in the single party period, the press has entered a period which the press will be reshaped with the diversity of political parties. The media, which enlivened political life with its broadcast policy that gained vitality with the transition to multi-party life, gained value as a tool for public opinion creation. Izmir newspaper was founded on April 12, 1946, when the opposition was reshaped in the local Izmir. The newspaper, which continued its publication life under the name of Democrat Izmir newspaper by 25 December 1946, existed as the voice of the opposition. It was the wages of this opposing attitude that opposed the one-party regime in order to have function for the democracy regime. While the dissident rhetoric of the Democrat İzmir newspaper, which rises in the local area of İzmir, was playing an active role in forming a public opinion against the DP, it was closely followed by the CHP government with its publication policy. Since the first day of its establishment, Democrat Izmir newspaper has operated as a semi-official publication of the Democratic Party until the end of 1955 with its founders, editorial staff and the publication policy it has followed. The first break between the newspaper and the government occurred in 1950. In the following period, reasons such as DP's non-opposition attitude, antidemocratic laws, and the departure from the party's charter and program were added to the tension which experienced with DP Izmir local government. As a result of the antidemocratic activities of the DP, which the regime supported for the fight against democracy, Democrat Izmir Newspaper has regained the flag of opposition as an opposition to power. The reflection of Democrat Izmir newspaper to the Turkish political life, which has been revolting with its opposition to the DP government by the end of 1955, has been demonstrated with the content analysis through its publication policy. As an opposing press, the political, social and economic problems of the period were addressed through the eyes of an opposing press. The pressures exerted by the government with the passage of the newspaper have shed light on our understanding of the press history of the period. Democrat Izmir newspaper has perforated the publication bans which were brought to the press. Lawsuits were filed against it on account of the fact that it did not comply with the publication ban, and its pages were collected from time to time. During this period, when the government held the power of repression, the printing practices for the newspaper were not limited to these, their official advertisements were cut off, they had a paper shortage and the printing press was burned. Because of its sharp-tongue, the press was decided to close, and members of it were imprisoned. In this respect, the newspaper has been one of the rare press organs closed by both the CHP and the DP government. To sum up, Democrat Izmir newspaper has been an example for what will happen to an opposition press. So to say that Democrat Izmir newspaper, which was a complete nuisance according to Democratic Parties, became one of the most read-newspapers with its banned publication policy at that time in Izmir. In addition, the least-refund of that period was the newspaper in Izmir. The antidemocratic practices of the Democratic Party government were resulted as military intervention on 27th May, 1960. Democrat Izmir that was one of the newspapers that suffered the most from the Democratic Party government accepted 27th May as its salvation. Demokrat Izmir newspaper, which was the defender of the 27th May movement in Izmir, has succeeded in its fight against the DP government with the intervention. In the 1960s, it struggled to justify the intervention by hardly criticizing the Democratic Party almost every day and make it public. During the days of the Democrat Izmir Newspaper Trial, which is one of its cases in the law, it was used the power of public opinion to execute Democratic Party members. It took revenge from DP with the hard publication policy that it followed during the trials. It argues that Yassıada cases should be decided as soon as possible and political prisoners should be executed. As a matter of fact, it is the opinion that the intervention will lose its legitimacy in the eyes of the people with the long duration of the cases. It has been interpreted with the statement of “there was one, or not one” for the ending of Yassıada trials and making the execution decisions.

___

  • BCA, Fon Kodu.010.09, Yer No.211.655.2.
  • BCA, Fon Kodu.010.09, Yer No. 211.653.1.
  • BCA, Fon Kodu: 010.9., Yer No. 208.644.2.87.
  • BCA, Fon Kodu. 010.9., Yer No. 208.644.2.2.
  • BCA, Fon Kodu. 010.9., Yer No. 210.650.1.130.
  • BCA, Fon Kodu.010.09. Yer No: 209.645.1.
  • BCA, Fon Kodu. 010.09. Yer No. 211.655.2.
  • BCA, Fon Kodu.030.01.00.00. Yer No.65.403.1.1
  • BCA, Fon Kodu.490.1.0.0. Yer No.1368.534.1
  • BCA, Fon Kodu. 10.09. Yer No. 210.650.1.134
  • BCA, Fon Kodu:490-0-001Yer No: 664-224-1.
  • Resmi Gazete
  • TBMM Tutanak Dergisi
  • Milletvekili Genel Seçimleri 1923-2007, Türkiye İstatistik Kurumu(TÜİK), Ankara, 2008.
  • İzmir
  • Demokrat İzmir
  • Anadolu
  • Yeni Asır
  • Cumhuriyet
  • Vatan
  • Akşam
  • Ağaoğlu, Samet (1993), Siyasi Günlük Demokrat Parti’nin Kuruluşu, (Yay. Haz. Cemil KOÇAK), 2. Baskı, İstanbul, İletişim Yay. Akşin, Sina(2011), Türkiye Tarihi 4, Çağdaş Türkiye 1908-1980, İstanbul Cem Yayınevi. Arcayürek, Cüneyt(1985), Yeni İktidar Yeni Dönem 1951-1954, 2.Basım, İstanbul, Bilgi Yayınevi. Arıkan, Zeki (2011), İzmir Basınından Seçmeler 1872-1922, C 1, İzmir, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yay. Asker, Ayşe(2013,) Askeri Darbeye Doğru, Demokrat Parti’nin Tahkikat Komisyonu Girişimi, Ankara, İmge Yayınevi.
  • Bakşık, Şeref (2009), CHP ile Bir Ömür, İstanbul, Kurtiş Matbaacılık.
  • Başgil, Ali Fuat (2006), 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri, İstanbul, Kubbealtı Neşriyat.
  • Bayar, Celal (1997), Ben de Yazdım-Milli Mücadeleye Giriş, C 5, İstanbul, Sabah Kitapları.
  • Bila, Hikmet (1999), CHP 1919-1999, İstanbul, Doğan Yay.
  • Cumhuriyet Ansiklopedisi C.II. (2005), İstanbul, Yapı Kredi Yay.
  • Çakmak, Fevzi (2017), İzmir’in Siyasi Hayatında Seçimler (1908-1945), Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara, 2017.
  • Demir, Şerif (2010), Türk Siyasi Tarihinde Adnan Menderes, İstanbul, Paraf Yay.
  • Demirci, Aytaç vd.(2018), Bir Mücadele Gazetası! Demokrat İzmir, 1. Baskı, İstanbul, Yapı Kredi Yay.
  • Erer, Tekin(1963), On Yılın Mücadelesi, İstanbul, Ticaret Postası Matbaası.
  • Goloğlu, Mahmut (2013), Demokrasiye Geçiş 1946-1950, I. Basım, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
  • Gökman, Muzaffer (1973), 50 Yılın Tutanağı(1923-1973), Hürriyet Yay.
  • İnönü, İsmet (2001), Defterler (1919-1973), C.1, (Haz. Ahmet Demiral),1. Baskı, İstanbul, Yapı Kredi Yay.
  • Kabacalı, Alpay(1999), Türk Basınında Demokrasi, 2.Baskı, Ankara, Kültür Bakanlığı Yay.
  • Kabasakal, Mehmet (1991), Türkiye’de Siyasi Parti Örgütlenmesi 1908-1960, İstanbul, Tekin Yay.
  • Karaosmanoğlu, Yakup Kadri(2002), Politikada 45 Yıl, Ankara, İletişim Yay.
  • Karpat, Kemal (2012), Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul, Timaş Yay.
  • Koçak, Cemil (2012), Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları İktidar ve Demokratlar (1945-1950), C.II, İstanbul, İletişim Yay.
  • Lewis, Bernard (2015), Modern Türkiye’nin Doğuşu, Ankara, Arkadaş Yay.
  • Naskali, Emine Gürsoy (2012), Yassıada Zabıtları-VII Demokrat İzmir Gazetesi Davası, İstanbul, Kitabevi Yay.
  • Nutku, Emrullah (1979), Demokrat Parti Neden Çöktü ve Politikada Yitirdiğim Yıllar 1946- 1958, İstanbul, Fakülteler Matbaası.
  • Şeyhanlıoğlu, Hüseyin (2011), Türk Siyasal Muhafazakârlığının Kurumsallaşması ve Demokrat Parti, Ankara, Kadim Yay.
  • Teziç, Erdoğan(1976), 100 Soruda Siyasi Partiler, (Partilerin Hukuki Rejimi ve Türkiye’de Partiler), 1 Baskı, İstanbul, Gerçek Yayınevi.
  • Toker, Metin, (1990), Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları(1944-1973):Tek Partiden Çok Partiye 1944-1950, Ankara, Bilgi Yayınevi.
  • Tökin, Füruzan Hüsrev (1965), Türk Tarihinde Siyasi Partiler ve Siyasi Düşüncenin Gelişimi 1896-1965, İstanbul, Elif Yay.
  • Tunaya, Tarık Zafer (1962), İslamcılık Cereyanı, İstanbul, Baha Matbaası.
  • Turan, Şerafettin (2000) , İsmet İnönü, Yaşamı Dönemi ve Kişiliği, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Us, Asım (1966) 1930-1950 Atatürk, İnönü, İkinci Dünya Savaşı ve Demokrasi Rejimine Giriş Devri ve Hatıraları, İstanbul, Doğruluk Matbaacılık.
  • Yazıcı, Serap(1997), Türkiye’de Askeri Müdahalelerin Anayasal Etkileri, Ankara, Yetkin Yay.
  • Ağaoğlu, Samet (18 Mayıs 1948), “Üçüncü Parti”, Demokrat İzmir.
  • Ağaoğlu, Samet (12 Şubat 1950), “Seçimlere Gidiyoruz”, Demokrat İzmir.
  • Angın (19 Mayıs 1959),“Gülüyoruz”, Demokrat İzmir.
  • Belge, Burhan (25 Temmuz 1946), “ Bugünkü Toplantının Manası ve Sebepleri”, İzmir.
  • Belge, Burhan (13 Nisan 1946), “CHP’ye Muhalefet Lazım”, İzmir.
  • Belge, Burhan (5 Ağustos 1946), “5 Ağustos 1946”, İzmir.
  • Belge, Burhan (12 Ağustos 1946), “ CHP’nin Hodgamlığı”, İzmir.
  • Belge, Burhan (17 Mayıs 1950), “Kansız İnkılap ve Muhalefet”, Demokrat İzmir.
  • Çakmak, Fevzi (2013), “Demokrat Parti İktidarında İzmir (1950-1960)”, İzmir Kent Ansiklopedisi Tarih Cildi, C 2,İzmir, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yay.
  • Çakmak, Fevzi (2013), “Çok Partili Hayata Geçiş Süreci ve İzmir (1946-1950)”, İzmir Kent Ansiklopedisi Tarih Cildi, C 2,İzmir, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yay.
  • Çakmak, Fevzi (2014), “Cumhuriyet Halk Partisi’nin ‘Ege Vazife Gezisi’ ve 1959 Yılı Uşakİzmir Olayları”, Turkish Studies, Volume 9/10, ss. 1239-1258.
  • Çakmak, Fevzi (2015), “Halkevlerinin Kapatılması ve Cumhuriyet Halk Partisi Mallarına El Konulması”, History Studies, Volume 7/3 Eylül.
  • Çakmak, Fevzi (2018), “Ekrem Hayri Üstündağ”, İzmir Kent Ansiklopedisi Biyografi Cildi, C 2, İzmir, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yay.
  • Danış (19 Ocak 1958),“Bir Bilmece”, Demokrat İzmir.
  • Danış, Naci Sadullah (13 Ocak 1961), “İbret Alınacak Sahneler”, Demokrat İzmir.
  • Danış, Naci Sadullah(31 Mayıs 1960), “Mayıs Sülükleri”, Demokrat İzmir.
  • Demokrat İzmir (17 Nisan 1954), “Bu Sükûnetin Manası”.
  • Demokrat İzmir (27 Aralık 1957), “Hakikatler Tedbirlerle Susturulamaz”.
  • Demokrat İzmir ( 29 Aralık 1957), “Ekseriyet”.
  • Demokrat İzmir (28 Nisan-9 Mayıs 1958), “Niçin Muhalifiz”
  • Demokrat İzmir ( 27 Mayıs 1958), “Baskı”.
  • Demokrat İzmir ( 1 Mayıs 1959), “Sayın İnönü-Manisa”.
  • Demokrat İzmir (29 Mayıs 1960), Meffun-u Hürriyet, “Nasıl Tutuldular”.
  • Demokrat İzmir ( 11 Haziran 1960) ,“Bu Hesabın Altından Ancak Sehpalar Altında Kalkabilecekler”.
  • Demokrat İzmir (2 Mayıs 1961), “Bir Barbarlığın Yıldönümü.”
  • Demokrat İzmir (2 Mayıs 1961), “Meş’um Gün”. .
  • Ertem, Barış (2013), “Atatürk’ü Koruman Kanunu’nun Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Tartışılması”, Turkısh Studies, V8/5, İlkbahar.
  • Fenik, Faruk (26 Temmuz 1946), “Siz Bizi Temsil Edemezsiniz”, İzmir.
  • Han’ın Yerine (1 Kasım 1957), “Kütük Partisi”, Demokrat İzmir.
  • Hanhan, Ziya “Gitti Gülsüm Geldi Gülsüm!”, Demokrat İzmir, 4 Haziran 1956.
  • Hanhan, Ziya (7 Haziran 1956), “Kaos”, Demokrat İzmir.
  • Hanhan, Ziya (18 Haziran 1956 ), “İnsaf be Paşam”, Demokrat İzmir.
  • Hanhan, Ziya (5 Nisan 1958 ), “Dağ Sporu”, Demokrat İzmir.
  • Hanhan, Ziya (24 Aralık 1958), “Gazete Takvimi” Demokrat İzmir.
  • Hanhan, Ziya (30 Mayıs 1960), “Selam Sana Türk Ordusu”, Demokrat İzmir.
  • İlhan, Attila(13 Nisan 1956 ),“Saat Diktatörlüğe Beş Var”, Demokrat İzmir.
  • Kapani, Osman (9 Şubat 1950), “Köylü Vatandaşın Reyi Demokrat Parti’dedir”, Demokrat İzmir.
  • Kubat, Hürrem (17 Mayıs 1950), “Kansız İnkılap ve Muhalefet”, Demokrat İzmir.
  • Kubat, Hürrem (27 Temmuz 1950), “Çok Yerinde Bir Karar,” Demokrat İzmir.
  • Kubat, Hürrem (7 Mart 1951), “Türk İnkılabına Düşmanlık Edenler”, Demokrat İzmir.
  • Kubat, Hürrem (6 Haziran 1952 ), “Kırk Haramiliğe Paydos!”, Demokrat İzmir.
  • Kubat, Hürrem ( 18 Aralık 1952), “İrticadan Her Fenalık Beklenebilir”, Demokrat İzmir.
  • Kubat, Hürrem (18 Mart 1954 ),“Hedef Memlekete Hizmet Olmalıdır”, Demokrat İzmir. Kubat, Hürrem(18 Nisan 1954 ),“Siyasi Edebiyat”, Demokrat İzmir.
  • Kubat, Hürrem (4 Mayıs 1954 ),“Seçim Geleneği Artık Kurulmuştur”, Demokrat İzmir.
  • Kubat, Hürrem (6 Mayıs 1954), “Büyük Seçimden Sonra”, Demokrat İzmir.
  • Nadi, Doğan (26 Temmuz 1946), “Bu On Binlerce Halkın Tek Mümessili Yok”, İzmir.
  • Perin, Mithat (26 Temmuz 1946), “Halkın Haklı Heyecanı”, İzmir.
  • Tanış (23 Eylül 1957 ),“İşi Allah’a Kaldı”, Demokrat İzmir.
  • Tunçay, Mete(1997), “Siyasi Tarih (1950-1960)” Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye 1908- 1980, (Edt. Sina Akşin), İstanbul, Cem Yay.
  • Erol Akıncılar ile Yapılan Söyleşi, (Söyleşi Tarihi:22.12.2016)
  • Tayfur Göçmenoğlu ile Yapılan Söyleşi, (Söyleşi Tarihi 27.12.2016)
  • Levent Bimen ile Yapılan Söyleşi, (Söyleşi Tarihi:27.12.2016)
  • Erel Şarman ile Yapılan Söyleşi, (Söyleşi Tarihi 18.01.2017)
  • Kaya Çelikkanat ile Yapılan Söyleşi, (Söyleşi Tarihi 27.12.2016).
  • Yusuf Rıza Düvenci ile Yapılan Söyleşi, (Söyleşi Tarihi18. 01. 2017).
  • Erol Akıncılar: 1938 Denizli doğumludur. 1970 yılında girdiği TRT’de Trabzon ve Antalya’da haber müdürü, İzmir’de televizyon ve radyoda denetim müdürü olarak yaklaşık yirmi yıl görev yaptı. Dört dönem İzmir Gazeteciler Cemiyeti Başkanlığı yaptı. Evli ve iki çocuk babasıdır.
  • Tayfur Göçmenoğlu: 1943 yılında Buca’da doğmuştur. Ege Telgraf, Saklambaç, Son, Günaydın, Ege Ekspres, Yeni Asır, Tercüman gibi gazetelerde görev almıştır. Ayrıca İzmir Gazeteciler Cemiyeti Yönetiminde yer almıştır.
  • Levent Bimen: 1944 İzmir doğumludur. Ege Ekspres, Yeni Asır, Hürriyet, Milliyet gibi gazetelerde çeşitli görevlerde bulunmuştur.
  • Kaya Çelikkanat: 1934 yılında İzmir’de doğdu. İzmir Gazetecilik Yüksek Okulu’nu bitirdi. Ulus, Akşam, Tercüman, Ticaret, Demokrat İzmir, Yeni Asır, Demokrat Ege, Dokuz Eylül Gazetesi gibi gazetelerde çalıştı. Nisan 2017’de vefat etti.
  • Yusuf Rıza Düvenci: 1946 doğumlu olup, Demokrat İzmir gazetesinin sahibi Adnan Düvenci’nin oğludur. Gazeteciliğin yanı sıra uzun yıllar İzmir Spor Kulübü’nde yöneticilik yaptı. İzmir’de yaşamaktadır.