İNGİLİZ BASININDA MİLLİ MÜCADELENİN HAZIRLIK AŞAMASI VE MUSTAFA KEMAL ALGISI (1919-1920)

Birinci Dünya Savaşı’nın ardından İtilaf Devletleri ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Ateşkes Antlaşması, Osmanlı Devleti adına oldukça ağır şartlara sahip bir antlaşma idi. Mütarekename şartlarına bakılacak olursa, Boğazlar’ın istihkakları ile birlikte müttefiklere teslimi ve serbest geçişin sağlanması gerektiği, Osmanlı karasularında mevcut mayınların ve torpillerin temizlenmesi ve bu esnada Osmanlı ordusunun bu girişime yardımcı olması, İtilaf Devletleri’ne mensup harp esirlerinin teslim edilmesi, hudutların ve iç asayişin sağlanması için gerekli askerlerin dışındaki birliklerin tamamen terhis edilmesi ve silahlarını bırakmaları, Toros tünellerinin İtilaf Devletleri tarafından işgal edilmesi, demiryollarının İtilaf Devletleri’nin kontrolüne bırakılması gibi çok ağır birtakım şartlar öne sürüldüğü görülmektedir. Mütarekeyi imza eden Osmanlı heyetinin, İtilaf Devletleri’ne geniş yetkiler tanıyan bu maddeleri tam olarak değerlendiremedikleri hatta mütarekenameyi, iki ordu arasındaki düşmanlığı sona erdiren bir unsur olarak algıladıkları görülmektedir. Mütareke sonrası yurtta ve Osmanlı Heyetinde savaşın bittiğine dair bu olumlu düşünceye rağmen, 1 Kasım 1918 tarihinden itibaren, İtilaf Devletleri, Musul başta olmak üzere, İskenderun, İstanbul ve Çanakkale Boğazları ve daha sonra Trakya ve Anadolu’nun çeşitli yerlerini işgal etmişlerdir. 31 Ekim 1918 tarihinde Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı’nı Liman von Sanders’ten teslim alan Mustafa Kemal Paşa ise, daha Adana’da olduğu günlerde emir altındaki askeri birliklere mütarekeye uyulmamasını emrederek, düşmana karşı mücadeleye devam etme kararı almıştır. Yıldırım Orduları Grup Komutanlığı’nın İstanbul hükümeti tarafından lağvedilmesi üzerine İstanbul’a gelen Mustafa Kemal Paşa burada mücadeleyi örgütlemek için birçok faaliyet gerçekleştirse de mutlak hiçbir netice alamamış ve Anadolu’ya bir şekilde gidip Türk milletini teşkilatlandırarak düşmana karşı koymanın yolarını aramaya başlamıştır. Bu önemli safhada kendisi 9. ordu müfettişi olarak görevlendirilmiş ve Samsun’a ayak bastığı 19 Mayıs 1919 tarihinden itibaren “Ya istiklal Ya Ölüm” kararı ile hareket etmiştir. Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a geldiği 1919 ve akabindeki 1920 yılı, Milli Mücadele’nin hazırlık ve örgütlenme safhasının oluşturulduğu, işgallere karşı eldeki tüm maddi ve manevi kaynaklarla örgütlenmeye, düşmana ve işbirlikçilerine karşı direnilmeye çalışılan yıllardır. Padişah ve İstanbul hükûmetinin Mondros Ateşkes Antlaşması ve sonrasında ülkenin geleceğine dair tutumlarının ve eylemlerinin gün yüzüne çıkması, başta İngiltere olmak üzere işgalci güçlerin karşısında vatanı kurtarmak için milli bir duruş sergileyememeleri Türk milletini düşmana karşı birleştirmiş ve tüm iradesiyle işgallere karşı koymaya itmiştir. Bu süreçte, Padişah ve Damat Ferit Paşa hükûmeti ile dostane ilişkiler kuran İngilizler, hem sömürgelerindeki halkların kamuoyunu tayin etmek hem de diğer ülkelerin Türkiye’nin geleceği konusundaki görüşlerini etkilemek için basını son derece etkili kullanmışlardır. Bu çalışmamızda, 1919-1920 yıllarında Milli Mücadele’deki gelişmelerin ve tutumların, İngiliz basınına nasıl yansıdığını araştırarak, İngilizlerin 1919-1920 yıllarında Türklerin vermiş olduğu bağımsızlık mücadelesini nasıl değerlendirdiklerini ve bu mücadeleye karşı kendi kamuoylarını nasıl yönlendirmeye çalıştıklarını ortaya koymaya çalıştık. The Times, The Manchester Guardian, The Daily Herald, The Globe, The Illustrated London News gibi büyük tirajlı gazetelerin haberlerini ele aldık. Ancak bu büyük tirajlı gazetelerin haberlerinin daha az tirajlı olan ama yerel bazı gazetelerde de paylaşıldığını gördük. Bu nedenle The Scotsman, The Courier, The Irish Times, The Sunday Post, The Belfast Newspaper, The Pall Mall Gazette… gibi prestijli gazeteleri de değerlendirmeye almanın doğru olacağını düşündük. Amacımız, Mustafa Kemal ve onun liderliğindeki Milli Mücadele’nin o dönemin başaktörlerinden biri olan İngiltere basınında nasıl ele alındığını ortaya koymaktır.

PREPARATORY STAGE OF NATIONAL STRUGGLE AND MUSTAFA KEMAL PERCEPTION IN BRITISH PRESS (1919-1920)

The Mudros Armistice Treaty was signed on October 30, 1918, between the Allied Powers and the Ottoman Empire after the First World War. It was a very severe agreement on behalf of the Ottoman State. If you look at the terms of the armistice, it is seen that it had got very heavy conditions like, it should be ensured that the Straits are delivered to the Allies with the rations and free passage, the existing mines and torpedoes in the Ottoman territorial waters should be cleaned and the Ottoman army should assist this initiative, war prisoners from the Entente States should be handed over, the troops other than the soldiers required to ensure the borders and the internal order should be fully discharged and disarmed, occupation of the Taurus tunnels by the Entente States and leaving the railways under the control of the Entente States. It is understood that the Ottoman Delegation, which signed the armistice, did not realize the risk of these items, which gave wide powers to the Entente States, and even perceived the armistice as a committee that ended the enmity between the two armies. Despite this positive thought that the war was over in the dormitory and the Ottoman delegation after the armistice, the Allied Powers occupied the Bosphorus, especially in Mosul, İskenderun, Istanbul and Çanakkale Straits, and then various parts of Thrace and Anatolia. Mustafa Kemal Pasha, who received the Yıldırım Armies Group Command from Liman von Sanders on October 31, 1918, decided to continue the fight against the enemy by ordering the military units under his command not to be followed the armistice rules during his days in Adana. Mustafa Kemal Pasha then came to Istanbul upon the abolition of the Yıldırım Armies Group Command by the Istanbul government and carried out many activities to organize the struggle here, but did not get any certain results and started to find some ways to reach Anatolia and to defend the enemy by organizing the Turkish nation. In this important phase, he was appointed to Samsun as the 9th army inspector and he acted with the determination of “Either independence or Death” since 19 May 1919 when he reached to Samsun. The years of 1919 and 1920 were the years when the preparatory phase of the National Struggle was established and all the material and spiritual resources at hand were tried to be organized. The Sultan’s and the Istanbul government's attitude towards the future of the country after the Mudros Armistice Agreement has united the Turkish nation against the enemy and has pushed against the occupations with all his will. The success of the National Struggle under the leadership of Mustafa Kemal at a time when the Ottoman army was trying to create a future in the direction of its own interests, the Sultan and the palace people were trying to create a future in a way that was unlawful in contradiction with the Mudros Armistice Agreement meant that the Turkish nation would win the war of existence. In this process, the Sultan and Damad Ferid Pasha government and the friendly relations established British, both to assess the public opinion of the people in both the colonial press to impress their views on Turkey's future of other countries have used extremely effectively. In this study, we searched how the National Struggle was reflected in the British press and how the British press tried to influence the independence struggle of Turks in 1919-1920 and how they tried to influence them. In doing so, we have covered the news of major newspapers such as The Times, The Manchester Guardian, The Daily Herald, The Globe, The Illustrated London News. However, we saw that the news of these large-circulation newspapers were shared with some local newspapers, but with less circulation. For this reason, we thought it would be right to consider the prestigious newspapers such as The Scotsman, The Courier and The Irish Times, The Sunday Post, The Belfast Newspaper, The Pall Mall Gazette… etc. Our aim is to show how the struggle of Mustafa Kemal and the National Struggle led by him was handled by Britain, one of the leading actors of that period.

PDF

___

BOA. İ. DUİT 158/73 ve BOA. BEO. 4571/342765
BOA. MV. 215/115. Ayrıca bkz. BOA. DH. İ. UM 19/1.
BOA. DH. ŞFR. 630/122.
BOA. DH. ŞFR. 631/106.
BOA. DH. ŞFR. 101/69.
Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV, Ankara (2006)
Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, 1919-1927, Yay. Haz. Zeynep Korkmaz, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara (2006)
TBMM Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı, Milli Egemenlik Belgeleri, TBMM Basımevi Ağustos (2015)
Akşin, Sina (1976), İstanbul Hükûmetleri ve Milli Mücadele, İstanbul: Cem Yayınevi
Aybars, Ergün(1995), Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, 4. Baskı, , Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi
Aydemir, Şevket Süreyya(1969), Tek Adam Mustafa Kemal (1881-1919), İstanbul: Remzi Kitabevi
Cebesoy, Ali Fuat(1990), Milli Mücadele Hatıraları, İstanbul (1953)Eroğlu, Hamza, Türk İnkılap Tarihi, Ankara: Savaş Kitap ve Yayınevi
Goloğlu, Mahmut(2008), Milli Mücadele Tarihi I- Erzurum Kongresi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
Goloğlu, Mahmut(2006), Milli Mücadele Tarihi II- Sivas Kongresi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul
Güran, Tevfik (2017), Resmi İstatistiklere Göre Osmanlı Toplum Ve Ekonomisi, İstanbul: Türkiye İŞ Bankası Kültür Yayınları
Karpat, Kemal (2010), Osmanlı Nüfusu (1830-1914), İstanbul: Timaş Yayıncılık
Murat Bardakçı (2009), Talat Paşa Evrak-ı Metrukesi, İstanbul: Melisa Matbaacılık, İstanbul: Timaş Yayıncılık
Selek, Sabahattin(1987), Anadolu İhtilali, c.1, İstanbul: Kastaş Yayınları
Turan, Şerafettin(1992), Türk Devrim Tarihi-Ulusal Direniş ’ten Türkiye Cumhuriyeti’ne, Ankara: Bilgi Yayınevi
Baykal, Bekir Sıtkı (1969), “İzmir’in Yunanlılar Tarafından İşgali ve Bu Olayın Doğu Anadolu’daki Tepkileri”, Belleten, c.XXXIII/ S.132, Ankara, s.517-575
Erim, Nihat(1953), “Devletler Arası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri”, Türk Tarih Kurumu Basımevi, C:1 Ankara, s. 233-237
Günes, İhsan (1988), “Ali Rıza Paşa Hükûmeti Programı ve Meclis-i Mebusandaki Yankıları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.1, s. 13-27
Kemal, Cemal (2010), “Mustafa Kemal’in Mondros Mütarekesi’ne Tepkisi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S: 46, s. 367-400
Mumcu, Ahmet “Misak-ı Milli ve Anayasamız”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.1/ S.3, s.813-830
Özkan, Kenan (2012), “Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkmadan Önce İstanbul’da Geçirdiği Zaman Zarfinda Basinla İlişkileri ve Hükûmet Katindaki Bazı Teşebbüsleri”, Atatürk Haftası Armağanı, Genel Kurmay ATASE Daire Başkanlığı, s.1-14
Türkmen, Zekeriya (2001), “ 30 Ekim 1918 Tarihli Mondros Ateşkes Antlaşmasına Göre Türk Ordusunun Kuruluş ve Kurtuluşuna Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S.11, s.615-632
Türkmen, Zekeriya(2000), “Mustafa Kemal Paşa ve Yıldırım Ordular Grup Komutanlığı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C:16/S:47, Ankara, Temmuz, s. 395-419
The Times, 7 Temmuz 1919
The Times, 13 Ekim 1919
The Times, 22 Eylül 1919
The Times, 11 Mayıs 1920
The Times, 12 Mayıs 1920
The Times, 14 Mayıs 1920
The Times, 17 Mayıs 1920
The Times, 17 Mayıs 1920
The Irish Times, 6 Aralık 1919
The Irish Times, 10 Ekim 1919
The Courier,6 Aralık 1919
The Christian Science Monitor, 10 Ekim 1919
The Christian Science Monitor, 16 Ekim 1919
The Evening Telegraph, 3 Temmuz 1919
The Yorkshıre Post, 21 Temmuz 1919
The Globe, 19 Temmuz 1919
The Globe, 7 Ekim 1919
The Globe, 15 Ekim 1919
The Globe, 13 Ekim 1919
Toronto Daily Star, 17 Eylül 1919
The Scotsman, 2 Ekim 1919
The Scotsman, 31 Ekim 1919
The Scotsman, 1 Kasım 1919
The Scotsman, 15 Ağustos 1919
The Scotsman, 19 Eylül 1919
The Scotsman, 24 Mart 1920
The Yorkshire Evening Post, 10 Kasım 1919
Yorkshire Telegraph and Star, 22 Ağustos 1919
The Echo, 22 Ağustos 1919
The Manchester Guardian, 10 Ekim 1919
The Manchester Guardian, 9 Ekim 1919
The Manchester Guardian, 20 Kasım 1919
The Times Of India, 14 Ekim 1919
The Times of India, 16 Aralık, 1919
The Aberdeen Daily Journal, 15 Ekim 1919
The Manchester Guardian, 6 Aralık 1919
The Echo, 14 Ağustos 1919
The Daily Herald, 26 Mayıs 1919
Toronto Daily Star, 23 Aralık 1919
The Belfast News Letter, 17 Mart 1920
The Belfast News Letter, 26 Haziran 1920
Belfast News Letter, 28 Haziran 1920
The Pall Mall Gazette, 18 Mayıs 1920
The Pall Mall Gazette, 4 Aralık 1920
The Pall Mall Gazete, 28 Haziran 1920
The Pall Mall Gazete, 29 Haziran 1920
The New Statesman, 3 Temmuz 1920
The Courier, 28 Haziran 1920
The Courier, 5 Temmuz 1920
The Edinburg Evening News, 15 Mayıs 1920
The Illustrated London News, 7 Ağustos 1920
The Illustrated London News, 3 Temmuz 1920
The Illustrated London News, 6 Kasım 1920
The Sphere, 26 Haziran 1920

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi