FETHİYE HALKEVİ VE FAALİYETLERİ

Milli Mücadele’nin başarı ile sonuçlandırılması sonrasında Mustafa Kemal Paşa’yı bekleyen yeni mücadele sahaları vardı. Bunlardan birisi, Cumhuriyet rejimine geçilmesi ve yeni rejimin halk tarafından benimsenmesinin sağlanmasıdır. Başlangıçta bu görevi Türk Ocakları yürütmüş, fakat 1930 yılına gelindiğinde bu sahada yeni bir kuruma ihtiyaç duyulmuştur. 1929 Dünya Ekonomik Buhranı’nın olumsuz etkileri, Serbest Cumhuriyet Fırkası denemesinin başarısızlıkla sonuçlanması ve toplumsal huzursuzluklar yeni kurumun gerekliliğini göstermiştir. Bu bağlamda yeni yönetim biçiminin değerlerinin toplum tarafından özümsenmesi için Halkevleri açılmıştır. Halkevleri, ilk olarak 19 Şubat 1932’den itibaren 14 il merkezinde faaliyete girmiştir. Daha sonra başka iller ve ilçelerde de Halkevi şubeleri açılmıştır. Bunun yanında ilerleyen yıllar içinde Halkodaları vasıtası ile köylere kadar örgütlenmeye gidilmiştir. 19 Şubat 1932’de ilk Halkevleri açıldığı zaman Fethiyeli aydınlar ve ileri gelenler de Fethiye ilçesinde de Halkevi’nin teşkilatlanmasını arzu etmişlerdir. Ancak Fethiye ilçesinde uygun bir binanın bulunamaması gibi nedenlerle Halkevi hemen faaliyete geçmemiştir. Fethiye Halkevi, 1935’ten itibaren 3 katlı bir binada halkın hizmetine girmiştir. Halkevlerinin ülke çapındaki şube sayısı yıllar içinde muazzam seviyelere ulaşmıştır. Bu bağlamda 1950’de şube sayısı 478’e ulaşırken, Halkodalarının sayısı da 4322’ye ulaşmıştır. Yurdun dört bir köşesine ulaşan kurum; Dil, Tarih ve Edebiyat, Güzel Sanatlar, Temsil, Spor, İçtimai Yardım, Halk Dershaneleri ve Kurslar, Kütüphane ve Neşriyat, Köycüler, Müze ve Sergi Şubeleri vasıtasıyla halka hizmet götürmüştür. Fethiye Halkevi de bu hizmetin bir parçası olarak sistemde yer almıştır. Fethiye Halkevi bünyesinde yukarıdaki bütün şubelerin açılması mümkün olmamıştır. Kurumun Fethiye yerel teşkilatlanması Güzel Sanatlar, Temsil, Spor, Sosyal Yardım ve Köycülük olmak üzere beş ayrı şubeden oluşmuştur. Bu kısıtlı yapılanmaya rağmen, Fethiye Halkevi görevlileri CHP Parti İdare Heyeti ve mülki teşkilat ile iyi ilişkiler kurarak verimli hizmet yürütmüşlerdir. 4 Mayıs 1940’a gelindiğinde 5 şube ile çalışmalarına devam eden Fethiye Halkevi, yeni şubelerin faaliyete geçmesi için bina, bütçe ve elemana ihtiyaç duymuştur. İkinci Dünya Savaşı’nın ortaya çıkardığı ekonomik çalkantıların etkisindeki bu yıllarda böyle bir kaynağın bulunması mümkün olmamıştır. Fethiye Halkevi, 16 Kasım 1940 tarihine gelindiğinde hâlihazırda 5 şube vasıtası ile halka hizmet etmeye devam etmiştir. 1941 yılı sürecinde de Fethiye Halkevi kısıtlı sayıdaki organı, yani 5 şubesi ile muntazam bir şekilde çalışmıştır. Fethiye Halkevi’nin en ön plana çıkan özelliklerinden birisi, yörede kabul gören ve sevilen bir teşkilata sahip olmasıdır. Bu bağlamda 11 Kasım 1941 tarihli bir raporda Fethiye Halkevi personelinin bölgede sevilen kişilerden oluştuğu, Halkevi idarecileri ile Kaymakamlık ve öğretmenler arasında iyi bir işbirliğinin olduğu aktarılmaktaydı. Fethiye Halkevi iyi bir örgütlenmeye sahip olmakla beraber, yapılan toplantılar için binasının yetersiz olması dolayısıyla sıkıntı da çekmiştir. Özel ve resmi günlerde yapılan törenlerde Halkevi salonunun yetersiz kalmıştır. 1943 yılına gelindiğinde Fethiye Halkevi Temsil, Spor, Sosyal Yardım, Kütüphane, Yayın ve Köycülük Şubeleri faaliyetlerine özveri ile devam etmiştir. Fethiye Halkevinin üye sayısı ise; 1941’de 257, 1942’de 259 ve 1943’de de 279’a çıkmıştır. Üye sayısındaki artışa rağmen, Halkevinin binasının çalışmalar için müsait olmamasından dolayı çalışmalar başka binalarda yürütülmek zorunda kalınmıştır. 1944 yılında Fethiye Halkevi çalışmaları verimli bir şekilde sürdürülmüş ve Halkevi çalışma kayıtları muntazam bir şekilde tutulmuştur. Fethiye Halkevi, şubeleri vasıtası ile yürüttüğü çalışmalar ile Cumhuriyet rejiminin halka benimsetilmesini sağlamıştır. Diğer yandan da toplumun farklı konularda aydınlatması ve bütünleşmesine de katkı sunmuştur. 1945 yılı sonrasında zaman içinde Fethiye Halkevi’nin çalışmaları sönükleşmiş ve Halkevlerinin kapatılması ile beraber tamamen bitmiştir. Hâlihazırda Fethiye Halkevi’nin çalışmalarına kısmen değinen çalışmalar bulunmaktadır. Cumhurbaşkanlığı Arşivi’nde yeni belgelerin erişime açılması, Fethiye Halkevi’ne dair daha detaylı resmi bilgiye ulaşılmasını sağlamıştır. Yeni belgelerle hazırlanan bu çalışmanın oluşturulmasında arşiv belgelerinde yer alan raporlardan, kitaplardan ve gazetelerden istifade edilmiştir. Çalışma ile bu alanda yapılmış olan araştırmalara katkı sağlamak hedeflenmiştir.

After the national struggle was successfully completed, there were new sturggle waiting for Mustafa Kemal Pasha. One of them is the transition to the republic regime and the adoption of the new regime by populaiton. Initially this task was carried out by the Turkish Hearts (Türk Ocakları), but by 1930 a new institution was needed in this field. The negative effects of the 1929 World Economic Depression, the failure of the Free Republican Party and the social unrest indicated the necessity of the new institution. In this context, People’s Houses (Halkevleri) have been opened to absorb the values of the new form of government by the society. People’s Houses first started operating in 14 city centers at 19 February 1932. Later, People’s Houses branches were opened in other provinces and districts. In addition, in the coming years, the people's rooms were organized to the villages through the means of Community Houses. When the first People’s Houses were opened at 19 February 1932, the intellectuals and notables of Fethiye wanted to organize the People’s Houses in Fethiye. However, due to the lack of a suitable building in Fethiye, People’s Houses did not start operating immediately. Fethiye People’s Houses has been put into service at 3-storey building in 1935. The number of branches of the People’s Houses, has reached enormous levels over the years. In this context, while the number of branches reached 478 in 1950 and the number of Community Houses reached 4322. The institution reached four corners of the country. It has provided services to the public through Language, History and Literature, Fine Arts, Representation, Sports, Internal Aid, Public Classrooms and Courses, Library and Publications, Villagers, Museum and Exhibition Branches. Fethiye People’s Houses was also part of this service. It was not possible to open all the branches above in Fethiye Peole’s Houses. The local organization of the institution consists from Fine Arts, Representation, Sports, Social Aid and Villagers of five branches. Despite this limited structuring, Fethiye People’s Houses officials carried out efficient service by establishing good relations with the CHP Party Administrative Committee and the local authority. Fethiye People’s Houses continued its activities with 5 branches when it came to 4 May 1940. During this time People Houses of Fethiye needed the building, budget and staff to start new branches. It was not possible to find such a source in these years under the effects of the economic turmoil caused by the Second World War. Fethiye People’s Houses has already continued to serve the public through 5 branches at 16 November 1940. During the period of 1941, Fethiye People’s Houses worked in a regular manner with its limited number of organs, namely 5 branches. One of the most prominent features of Fethiye People’s Houses is that, it was an accepted and loved organization in the region. In this context, it was stated in a report dated to 11 November 1941 that the Fethiye People’s Houses staff consisted of loved ones in the region and that there was a good cooperation between the People’s Houses administrators and the District Governorship and teachers. Although Fethiye People’s Houses has a good organization, it has suffered due to the insufficient building for the meetings. In the ceremonies on private and public days, the People’s Houses hall was insufficient. By 1943, Fethiye People’s Houses continued their activities with devotion via Representation, Sports, Social Assistance, Library, Publication and Villagers branches. The number of members of the Fethiye People’s Houses was increased to 257 in 1941, 259 in 1942 and 279 in 1943. Despite the increase in the number of members, the works had to be carried out in other buildings because the People’s Houses building was not available for work. In 1944, Fethiye People’s Houses were carried out efficiently its works and the records were kept uniformly. Fethiye People’s Houses has ensured that the republic regime was adopted to the public through the works it carried out by its branches. On the other hand, it contributed to the illumination and integration of the society on different topics. After 1945, Fethiye People’s Houses works decreased and with the closing of People’s Houses completely finished. Currently, there are some studies that refer to the works of Fethiye People’s Houses partially. The new documents in the Presidential Archive has provided access to more detailed official information on Fethiye People’s Houses. This study prepared with new documents. In the preparation of this study it was benefitted from the reports in the archive, books and newspapers. With the study, it is aimed to contribute to the study made in this field.

___

  • 1. Arşiv Kaynakları ve Resmi Yayınlar
  • Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi(BCA), 490.01.1001.867.1
  • BCA,490.01.1001.869.1.
  • BCA,490.100.1025.944.6.
  • BCA,490.100.1518.178.1-21.
  • Resmî Gazete, (11 Ağustos 1951). S. 7882, s. 1781- 1782.
  • 2. Kitaplar, Makaleler ve Süreli Yayınlar
  • Aker, C. (Nisan 1938). “Maniler”, Muğla, S. 14, s. 16.
  • Aker, C. (Haziran 1938). “Maniler”, Muğla, S. 16, s. 13.
  • Akyüz, Y. (1985). Türk Eğitim Tarihi, Ankara, AÜ Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayını.
  • Anonim. (Mart 1938). “Fethiye Halk Türküleri”, Muğla, S. 13, s. 14.
  • Arık, R. O. (1947). Halkevlerinde Müze, Tarih ve Folklor Çalışmaları Kılavuzu, Ankara, CHP Halkevleri Yayımları
  • Arıkan, Z. (1999). “Halkevlerinin Kuruşu ve Tarihsel İşlevi”, AÜ Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C. 6, S. 23, s. 261- 281.
  • Çeçen, A. (2007). Türkiye Cumhuriyeti Ulus Devleti, Ankara, Fark Yayınları
  • Çolak, M. (Ocak 2000). “Muğla Halkevi ve Çalışmaları”, Toplumsal Tarih, S. 70, s. 53- 57.
  • Çolak, M. (2001). Muğla’da Eğitim (1923-1950), Muğla, Muğla’ya Hizmet Vakfı.
  • CHP Halkevleri Talimatnamesi (1932). Ankara, Hâkimiyeti Milliye Matbaası
  • Balaban, H. (8 Mart 2005). “Cumhuriyetle Birlikte Fethiye de Gelişti”, Günlük Gazetesi, s. 5.
  • Fidan, T. (2004). Bir Dönemin Toplumsan Anatomisi, İstanbul, Telmessos Yayınları.
  • İnan, S. (Mayıs- Kasım 2000).“Denizli’deki Halkevleri ve Faaliyetleri (1932-1951)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 25- 26, s. 135- 157.
  • Gün, P. (2018). Sosyal, Siyasal ve Ekonomik Yönüyle Fethiye (1923-1960), Ankara.
  • Halkevi Çalışmaları Talimatnamesi, (1940). Ankara, Ankara, Zerbamat Basımevi.
  • Kirby, F. (2010). Türkiye’de Köy Enstitüleri, (Çev. Niyazi Berkes), İstanbul, Tarihçi Kitabevi.
  • Muğla da Halk, 5 Mart 1947.
  • Özalp, F. ve Feridun Alkan. (1 İkinci Teşrin 1936). “Milas Halkevi Spor Kolu Marşı”, Yeni Milas, S. 2, s. 4.
  • Özacun, O. (1996). “Halkevlerinin Dramı”, Kebikeç, Yıl. 2, S.3, s. 87-96, Ankara.
  • TC, Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, (1947). Milli Eğitim Genel Kitaplar ve Müzeler ile Halkevleri Odaları ve Okuma Odaları Kitaplıkları,1944- 1945, Ankara, Yay. No: 273
  • TC. Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü (1935). Maarif 1933- 34 Halk Okuma Odaları ve Umumî Kütüphaneler İstatistiği, İstanbul, Devlet Matbaası, Yay. No: 60.
  • Türkoğlu, Ö. (1996). “Halkevlerinin Kuruluş Amaçlar, Örgütsel Yapısı ve Bazı Uygulamaları.” Kebikeç, Yıl: 2, S. 3, s. 97-106.
  • Uykucu, E. (1983). İlçeleriyle Birlikte Muğla Tarihi: Coğrafyası ve Sosyal Yapısı, İstanbul, Gümüş Basımevi.