DENİZLİ ATATÜRK VE ETNOGRAFYA MÜZESİ’NDEKİ GÜMÜŞ TAKILARIN SERGİLEME KOŞULLARI VE KORUMA ÖNERİLERİ

Kültür, insanoğlunun icra ettiği tüm alanları kapsar. İnsanlığın ortaya çıkışı ile birlikte üretim her daim var olmuş; bazen bir barınma ihtiyacına, bazen bir avlanma sahnesine, bazen de bir korunma ihtiyacına cevap arar nitelikte olmuştur. Günümüzde sanat olarak adlandırılan pek çok şeyin aslında bu ilk üretim ürünlerinin yansıması olduğunu söylemek mümkündür. Başlangıçta temel ihtiyaçlarını karşılamak amacı ile gözlemleyen ve hayatta kalmaya çalışan insan, zaman içerisinde doğa ile tanışıp etrafında dönen dünyayı algılamaya, anlamlandırmaya ve çeşitli bağlantılar kurmaya başlamıştır. Bu anlamlar, yapılan arkeolojik kazılar neticesinde form ve biçim olarak karşımıza çıkmaktadır. El sanatları da ilk insandan bu yana elle ve basit araçlarla şekillendirilip dünya ve insan arasındaki bağın en önemli somut ve soyut yansımalarından biri olmuştur. El sanatları insanların yaşadığı döneme, ait oldukları coğrafyaya ve yaşayış özelliklerine göre değişkenlik göstermektedir. Tarih boyu el sanatları üretimde kullanılan hammaddeler çeşitlenmiş ve hammaddesi maden olan el sanatları, kültür tarihinde önemli bir yere sahip olmuştur. Bu grubun büyük bir bölümünü de toplumun kültürel kimliğini, insanların duygu ve sanatsal beğenilerini yansıtan takılar oluşturmaktadır. İnsanoğlunun metal üretim teknolojisindeki gelişimi, takı sanatının ilerlemesine ve Anadolu’nun pek çok bölgesinde özgün takı örneklerinin üretilmesine olanak sağlamıştır. Bu çerçevede tarih boyu üretilen bu takılar, müzeler aracılığıyla kültürlerin tanınması, somut ve somut olmayan kültürel miras değerlerinin gelecek kuşaklara aktarımını sağlanmaktadır. Müzelerin insanlığın ortak değerlerini yansıtmak adına üstlenmiş olduğu bazı roller bulunmaktadır. Müzeler, yaşayan ve yaşamış toplumların kültürel özelliklerini yansıtırken, bu değeri tanımlama ve tanıtmanın yanında dış etkenlere karşı muhafaza etmeyi de amaçlamaktadır. Etnografya müzeleri, bu amacın önemli bir basamağıdır. Gündelik yaşamda kullanılan objelerden yola çıkarak; insanoğlunun sosyal, kültürel ve toplumsal değerlerinden kesitler sunan etnografya müzeleri, Anadolu kültürünün bel kemiği oluşturmaktadır. Gündelik hayatın içinde gelişen yaşam biçimleri, üretimler ve kullanımlar toplumun gerçek davranış belleğini yansıtmaktadır. İnsanların günlük yaşam döngüleri içerisinde kullandıkları günlük kullanım kapları, tarım aletleri, av aletleri, kıyafetler, süs eşyaları, el sanatları gibi üretimler, etnografik eser kapsamına girerek etnografya müzelerinin temel teşhir ürünlerini oluşturmaktadır. Anadolu toprakları çağlar boyu pek çok kültüre, topluma, tarihi olaya ve bu olayların kahramanı olan kişilere ev sahipliği yapmıştır. Tarihi yapılar ise geçmişten günümüze ulaşabilen bu değerleri anlaşılır ve gözlemlenebilir kılan mekânlar olarak öne çıkmaktadır. Denizli Atatürk ve Etnografya Müzesi de bu değerlerin yansıması olan önemli bir sergileme alanıdır. Bünyesinde barındırdığı etnografik eserler, Atatürk odası, Atatürk yatak odasında sergilenen Atatürk hatıratları ve tarihi müze ev kapsamına giren müze yapısı ile önem teşkil etmektedir. Etnografya müzelerinin önemi göz önünde bulundurularak yapılan bu çalışma kapsamında, Denizli Atatürk ve Etnografya Müzesi’nde sergilenen gümüş takı grubu çalışılmıştır. Form, süsleme ve yapımında kullanılan hammaddeler göz önünde bulundurularak, müzede sergilenen gümüş takı grubundan on eser çalışmaya dâhil edilmiştir. Denizli Müze Müdürlüğü’nden alınan izin çerçevesinde envanter kayıtları incelenerek, mevcut durumları fotoğraflanmıştır. Çalışma için seçilen gümüş takıların tanımı, hammaddesi, müze koleksiyonuna dâhil edilme tarihleri tespit edilmiştir. Kullanım alanlarına göre baş, boyun, bilek ve kol takıları olmak üzere farklılık gösteren eserler, kullanılan hammadde açısından değerlendirildiğinde gümüş, bakır, bronz ve pirinç alaşımlarının ağırlıklı olduğu gözlemlenmiştir. Yapım tekniğinde döküm ve dövme teknikleri öne çıkarken; süslemelerde telkâri ve mıhlama başta olmak üzere güverse, kakma ve kabartma gibi bezeme tekniklerinin kullanıldığı tespit edilmiştir. Elde edilen veriler ışığında etnografik gümüş takılar, tipolojik özellikleri bakımından benzer örnekler ile karşılaştırılmış ve dönemsel özellikleri ortaya konmuştur. Gümüş takı grubunun mevcut sergileme koşulları göz önünde bulundurularak bozulma durumları, bozulmaya sebep olan etkenler ve bozulma süreci hızlandıran faktörler gözlemlenerek önleyici koruma önerilerinde bulunulmuştur.

EXHIBITION CONDITIONS AND PRESERVATION PROPOSAL OF SILVER JEWELERY IN DENIZLI ATATURK AND ETHNOGRAPHY MUSEUM

Culture covers all the fields that human beings perform. With the advent of humanity, production has always existed; sometimes he was looking for an accommodation need, sometimes a hunting scene, and sometimes a need for protection. It is possible to say that many things called art today are actually the reflection of these first production products. In the beginning, people who observe and try to survive with the aim of meeting their basic needs have started to perceive, make sense and establish various connections with the world, meeting nature and turning around. These meanings emerge as form and form as a result of archaeological excavations. Handicrafts have been shaped by hand and simple tools since the first human and have become one of the most important concrete and abstract reflections of the link between the world and man. Handicrafts vary according to the period people live in, the geography they belong to and the characteristics of their life. The raw materials used in the production of handicrafts throughout history have been diversified and the handicrafts, the raw material of which has been mined, have had an important place in the history of culture. A large part of this group is made up of jewelry that reflects the cultural identity of the society and the emotional and artistic tastes of the people. The development of mankind in metal production technology has enabled the advancement of jewelry art and the production of unique jewelry samples in many regions of Anatolia. In this context, these jewels produced throughout history, the recognition of cultures through museums and the transfer of concrete and intangible cultural heritage values to future generations. There are some roles that museums have taken to reflect the common values of humanity. While museums reflect the cultural characteristics of living and lived societies, they aim to define and promote this value, as well as to protect it from external factors. Ethnography museums are an important step of this purpose. Based on the objects used in daily life; ethnography museums, which offer sections from the social, cultural and social values of human beings, form the backbone of the Anatolian culture. Lifestyles, productions and uses that develop in daily life reflect the real behavioral memory of the society. Productions such as daily use bowls, agricultural tools, hunting tools, clothes, ornaments, handicrafts, which are used by people in their daily life cycles, constitute the main exhibition products of ethnographic museums by entering into the scope of ethnographic works. Anatolian lands have hosted many cultures, societies, historical events and the heroes of these events for ages. Historical buildings stand out as places that make these values understandable and observable from past to present. Denizli Atatürk and Ethnography Museum is an important exhibition area that is a reflection of these values. It is important with its ethnographic works, Atatürk's room, Atatürk's memoirs exhibited in Atatürk's bedroom, and the museum structure, which is within the scope of the historical museum house. Within the scope of this study, taking into account the importance of ethnography museums, silver jewelry group exhibited in Denizli Atatürk and Ethnography Museum was studied. Considering the raw materials used in the form, decoration and making, ten works from the silver jewelry group exhibited in the museum were included in the study. In the framework of the permission obtained from Denizli Museum Directorate, inventory records were examined and their current status was photographed. The definition, raw material and dates of being included in the museum collection were determined for the study. When the works, which differ according to their usage areas, head, neck, wrist and arm jewelry are evaluated in terms of the raw material used, silver, copper, bronze and brass alloys are dominant. While casting and forging techniques stand out in the construction technique; It has been determined that ornamentation techniques such as filigree, nail, and inlay, inlay and relief were used in decorations. In the light of the obtained data, ethnographic silver jewelry was compared with similar examples in terms of typological features and periodical features were revealed. Considering the current exhibiting conditions of the silver jewelry group, preventive protection suggestions were made by observing the deterioration conditions, the factors causing the deterioration and the factors that accelerate the deterioration process.

PDF

___

Acar, Șinasi (2005), “Eski Kemer Tokaları”, Antik Dekor Dergisi, S. 86, s. 108-114.
Akyay Meriçboyu, Yıldız (2000), “Anadolu Eski Çağında Takıların Dili”, Çağlar Boyunca Takı ve Mücevher, İstanbul: Portakal Sanat ve Kültür Evi Yayınları, S. 17, s. 16-25.
Arlı, Mehmet (1990), Köy El Sanatları, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
Bingöl, Işık F.R. (1999), Anadolu Medeniyetleri Müzesi Antik Takılar, Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara: Dönmez Ofset Basımevi.
Bülbül, Handan (2016), “Yozgat Etnografya Müzesi Örneği İle Yaşayan Kültürün Aktarımı”, I. Uluslararası Bozok Sempozyumu Bildiri Kitabı, C.3, s. 216-228.
Costa, Virginia (2001), “The Deterioration of Silver Alloys and Some Aspects of Their Conservation”, Studies in Conservation, Vol. 46, Issue: 2, s. 19-35.
Çalış, Ercan (2017), “Alanya Atatürk Evi ve Müzesi’nde Sergilenen Bir Grup Madeni Takı”, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 36, s. 177-193.
Çoruhlu, Tülin (2008), Kayıp Mirasın İzinde: Gora Halk Sanatları, İstanbul: Uluslararası Kalkınma ve İşbirliği Derneği (UKİD).
Erbay, Mutlu (2011), Müzelerde Sergileme ve Sunum Tekniklerinin Planlanması, İstanbul: Beta Yayıncılık.
Erdal, Behçet (1989), “Müzelerimizde Sergilenen Taşınır Arkeolojik ve Etnografik Kültür Varlıklarımızın Bozulma Sebepleri ve Koruma (Konservasyon) Metotları”, 28. Türk Arkeoloji Başbakanlık Basımevi Dergisi, S. 28, s. 308-323.
Erginsoy, Ülker (1978), İslam Modern Sanatının Gelişimi, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul: Eğitim Basımevi.
Eruz, Fulya (1993), Konuşan Maden- Tombak ve Gümüş Madeni Eserler Koleksiyonu, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Feilden, Bernard Melchior (2003), Conservation of Historic Buildings, Oxford: Architectural Press.
Gürsoy, Başak (2014), Kuyumculuk Atölye Eğitim El Kitabı, Manisa: Manisa İl Kültür Ve Turizm Müdürlüğü.
Hasol, Doğan (2016), Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, İstanbul: Yem Yayınları.
ICOM (2006), “Müzecilik Etik Yasası”, http://icomturkey.org/tr/icom-m%C3%BCzeciliketik-yasas%C4%B1 (Erișim Tarihi:20.10.2019).
İstanbulluoğlu, Ari (1990), “Gümüş Sanatı”, Antik Dekorlar Dergisi, S. 33, s. 68-74.
Karabay, Nesrin (2007), “Atatürk ve Etnografya Müzesi”, Geçmişten Günümüze Denizli Yerel Tarih ve Kültür Dergisi, S. 15, s. 2-7.
Kodal, Tahir (2007), Atatürk Döneminde Denizli (1923-1938), Ankara: Matsa Basımevi.
Koşan, Sema (1981), “Atatürk Evleri”, Türkiyemiz, Yıl:12, S. 33, s. 1-10.
Koyuncu Okca, Ayşegül - Özar, Hülya (2015), “Denizli Atatürk ve Etnografya Müzesi”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl:3, S. 14, s. 194-206.
Köroğlu, Gülgün (2004), Anadolu Uygarlıklarında Takı, İstanbul: Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü.
Kuşoğlu, Mehmet Zeki (1994), Dünkü sanatımız- Kültürümüz, Yayın No:279, Kültür Serisi:84, İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş.
KUŞOĞLU, Mehmet Zeki (1998), Tılsımdan Takıya, İstanbul: Pimapen Kültürevi.
MEGEP (2008), “Sanat ve Tasarım-Aydınlatma Aksesuarlarının Seçimi”, http://megep. meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Ayd%C4%B1nlatma%20 Aksesuarlar%C4%B1n%C4%B1n%20Se%C3%A7imi.pdf (Erişim Tarihi: 12.12.2019).
Oran, Halil (1974), Atatürk Denizli’de, Denizli: Cumhuriyetin 50. Yılı İl kutlama Kurulu Yayınları.
Önder, Mehmet (1998), Antika ve Eski Eserler Kılavuzu, Ankara: Türkiye İș Bankası Kültür Yayınları.
Ötgün, Ömer (2007), Atatürk Evleri, Ankara: Dösim Basımevi.
Özbağı, Tevhide (1995), “Baş Süslemelerinde Kullanılan Anadolu Kadın Takıları”, Türkiye İş Bankası Kültür Sanat Dergisi, S. 2, s. 50-62.
Öztürk, İsmail (2003), Geleneksel Türk El Sanatlarına Giriş, İzmir: Dokuz Eylül Yayınları.
Pavoni, Rosanna (2001), “Towards a Definition and Typology of Historic House Museums”, Museum International, Blackwell Publisher, No: 210, Vol. 53, Issue:2, s. 16-21.
Plenderleith, Harold James – Werner, Alfred Emil Anthony (1971), The Conservation of Antiquities and Works of Art: Treatment, Repair and Restoration, London: Oxford University Press.
Pourbaix, Marcel (1966), Atlas of Electrochemical Equilibria in Aqueous Solutions, New York: Pergamon Press.
Scottish Museums Council; “Temperature and Humidity”, https://amagavic.org.au/ assets/Info_Sheet_4_Temperature_and_Humidity.pdf, (Erişim tarihi: 17.12.2019).
Şahin, M. Bahadır - Ağrılı, Haşim – Koşun, Erdal – Mengi, Hamdi (1994), Mineraller, Ankara: Maden Tetkik Arama Genel Müdürlüğü.
Tissot, Isabel - Monteiro, Olinda - Barreiros, M. Alexandra – Corregidor, Victoria – Correia, Jorge Palm – Guerra, Maria Filomena (2016), “Corrosion of Silver Alloys in Sulphide Environments: A Multianalytical Approach for Surface Characterisation”, RSC Advances-The Royal Society of Chemistry, Vol. 6, s. 51856-51863.
Türe, Altan – Savaşçın, M. Yılmaz (2000), Kuyumculuğun Doğuşu, İstanbul: Goldaş Kültür Yayınları.
Türe, Altan (2005), Dünya Kuyumculuk Tarihi I, Takının Öyküsü, İstanbul: Goldaş Kültür Yayınları.
Uz, Seden (2015), “Müze Evler”, http://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/ UZ-Seden-M%C3%9CZE-EVLER.pdf (Erişim Tarihi 09.11.2019).
Vitiello, Luigi (1995), Modern Teknik ve Pratik Kuyumculuk, Yardımcı ve Kaynak Kitaplar Dizisi:113, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Wharton, Glenn - Kökten Ersoy, Hande (2002), “Arkeolojik Kazılarda Metal Buluntuların Konservasyonu”, Kazı Notları- Arkeolojik Konservasyon ve Antik Yerleşimlerin Korunması İçin Pratik Rehber, Ankara: Japon Anadolu Arkeoloji Enstitüsü, S. 11.

ISSN: 2146-4456
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2011
Yayıncı: Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi