CUMHURİYET DÖNEMİNDE HAKKARİ’DE EĞİTİM

Bu araştırmanın amacı, Hakkari’de eğitimin geçirdiği aşamaları tarihi süreç içinde incelemektir. Bu çerçevede Hakkari’de okulöncesi eğitimde, temel eğitimde, ortaöğretimde, mesleki-teknik eğitimde ve yükseköğretimde Cumhuriyet tarihimiz boyunca alınan mesafe ve gelinen nokta ele alınmıştır. Bu çalışmada, betimsel araştırma türlerinden tarihi yöntem kullanılmıştır. Hakkari ile ilgili nüfus ve eğitim verileri TÜİK istatistiklerinden ve milli eğitim istatistiklerinden elde edilmiştir. Verilerde 1923 temel ölçüt olmuştur ve günümüze kadar geçen süreç belirli yılların verileriyle desteklenmiştir. Milli eğitim istatistiklerine göre, Hakkari’de uzun yıllar maarif teşkilatının adeta sadece adı vardır. Hakkari vilayeti ilkokulla 1925’de, ortaokulla 1945’de, lise ile 1957’de tanışmıştır. 1965’de yatılı bölge okulları açılıncaya kadar köylerin dağınık yerleşimi öğrencilerin özellikle uzun kış aylarında zorlu araziyi kat ederek okula gitmelerini engellemiş, zorlu arazi yapısı, ulaşımın gerçekleşemeyişi, öğretmen ve okul eksiklikleri eğitimi zora sokmuştur. Okulların sayıca yetersizliği, deneyimli öğretmen eksikliği, yörenin sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel dokusu gereği halkın da eğitime yeterli ilgisinin olmayışı da Hakkari’deki eğitimin önündeki temel engeller olmuştur. Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında görülen bu durum 1957’de ilk lisenin açılması, 1965’ten sonra da ilçelerde ortaöğretim kurumlarının açılmasıyla nispeten ortadan kalkmaya başlamış, bununla birlikte eğitim adına atılan bir çok adım Hakkari’de çok yavaş ilerlemiştir. 1990’lı yıllarda bölgenin terörün yoğun etkisi altında kalması yakın dönem eğitim sorunlarının kuşkusuz en temel etkenidir. Hakkari nüfusu günümüze kadar devamlı olarak artış göstermiştir. 1923-2019 evresinde Türkiye nüfusu %501 artmışken Hakkari nüfusu %1045 artmıştır. Nüfus artışının Türkiye ortalamasının üzerinde arttığı Hakkari’nin eğitiminde ciddi artışlar olmuştur: Okulöncesi kurumlarda geçen süreçte öğrenci sayısı %14.973, öğretmen sayısı ise %10.000 oranında artış göstermiştir. İlkokullardaki artış oranı öğrencilerde %39.373, öğretmenlerde %55.600; ortaokullardaki artış oranı öğrencilerde %110.192, öğretmenlerde %31.350; liselerdeki artış oranı öğrencilerde %13.574, öğretmenlerde %12.233 ve mesleki-teknik okullardaki artış oranı öğrencilerde %2.259, öğretmenlerde %1.364 olmuştur. Bir başka ifadeyle okulöncesi kurumlarda öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 40’dan 59.9’a; ortaokullarda 6’dan 21’e; genel liselerde 29’dan 32.2’ye; mesleki-teknik okullarda 13.6’dan 22.2’ye yükselmiştir. Bununla birlikte ilkokullarda 27.5’den 19.5’e düşmüştür. Eldeki verilere göre, geçen süreçte Hakkari’de eğitimin tüm kademelerinde hem öğretmen hem de öğrenci sayılarında çok büyük artışlar gerçekleşmiştir. Bazı eğitim basamaklarında öğretmen ve öğrenci artış oranları bakımından denge söz konusu olurken bazı eğitim basamaklarında ise ciddi orantısızlıklar meydana gelmiştir. Okulöncesi kurumlarda, ortaokullarda, liselerde ve mesleki-teknik okullarda görevlendirilen öğretmen sayısı, öğrenci sayısındaki artışın gerisinde kalmıştır. Bu durum özellikle okulöncesi kurumlarında ve ortaokullarda çok bariz bir şekilde görülmektedir. Bununla birlikte ilkokullarda öğretmen sayısı artışının oransal olarak öğrencilerden daha fazla olması sevindirici bir durum olarak gözlenmiştir. Buna göre Hakkari’de okulöncesi kurumlarda, ortaokullarda, liselerde ve mesleki-teknik okullarda öğretmen sayısının artırılmasının eğitimin niteliğinin artırılması hususunda ciddi katkı sağlayacağı düşünülmektedir.Hakkari’de 1923-2019 evresinde okullaşma oranları da devamlı olarak artış göstermiştir. 2017-2018öğretim yılı itibariyle okulöncesinde beş yaşta okullaşma oranı %66.61’e ulaşmıştır, aynı dönemdeTürkiye ortalaması %66.88’dir. İlkokullarda okullaşma oranı %91.72 iken Türkiye ortalaması%91.54’dür. Ortaokullarda okullaşma oranı %87.48 iken Türkiye ortalaması %94.47’dir. Liselerde okullaşma oranı %27.49 iken Türkiye ortalaması %83.58’dir. Mesleki-teknik okullarda okullaşma oranı %38.29 iken Türkiye ortalaması ise %41.31’dir. Hakkari’deki okullaşma oranlarına bakıldığında okulöncesi eğitimde ve ilkokullar düzeyinde okullaşmanın Türkiye ortalaması ile paralellik arz ettiği görülmektedir ki bu sevindirici bir durumdur. Okulöncesi ve ilkokullardaki okullaşma oranları Türkiye ile paralellik içinde giderken, ortaokullar, liseler ve mesleki-teknik eğitimde ise Türkiye ortalamasının altında kalmıştır. Hakkari’de meslek liselerinde okullaşma oranı Türkiye ortalamasının 3 puan altındadır. Bu durum ortaokullarda ise 7 puandır. Genel liselerdeki durum ise oldukça kötüdür. Bu okullarda Hakkari’deki okullaşma oranı Türkiye ortalamasının 56 puan altındadır. Buna göre özellikle genel lise düzeyinde “okullaşma” hususunda adım atılmasının çok anlamlı olacağı düşünülmektedir...

EDUCATION IN HAKKARİ IN REPUBLICAN ERA

The purpose of this research is to examine the process of education in Hakkari throughout history. In this context, research approaches to processes of pre-school education, primary education, middle school education, vocational and technical training, and higher education through the republican history and their present situation. A historical descriptive method was used in the study. Data concerning Hakkari’s demography and education was conducted through TÜİK. 1923, the year was taken as the base year and was supported with the data of the process until today. According to National Education Statistics, Hakkari almost has had just the name of the education organization for many years. In the Hakkari province, the first primary school was opened in 1925, the first secondary school in 1945, and the first high school in 1957. Until the opening of boarding schools in 1965, the dispersed settlement of the villages prevented the students from going to school, especially in the long winter months the difficult terrain, lack of transportation, and teacher and school deficiencies made education difficult. The lack of schools, experienced teachers, and sufficient interest in education by the population due to the socio-economic and socio-cultural structure of the region have also been the main obstacles to education in Hakkari. This situation, seen in the early years of the Republican period, began to disappear relatively with the opening of the first high school in 1957 and the opening of secondary education institutions in the districts after 1965. However, many steps taken in the name of education have since progressed very slowly in Hakkari. The fact that the region was heavily influenced by terrorism in the 1990s is undoubtedly the most fundamental factor of the recent education problems. The population of Hakkari has steadily increased until today. During the 1923-2019 period, the population of Turkey increased by 501% while the population of Hakkari increased by 1045%. There have been significant increases in the education of Hakkari, where population growth has increased above the Turkish average: The number of students in preschool institutions has increased by 14973% and the number of teachers by 10000%. The increase rate in primary schools is 39373% in students, 55600% in teachers; the increase rate in secondary schools is 110192% in students, 31350% in teachers; the increase rate in high schools was 13574% in students, 12233% in teachers, and the increase rate in vocational-technical schools was 2259% in students and 1364% in teachers. In other words, the number of students per teacher in preschool institutions increased from 40 to 59.9; from 6 to 21 in secondary schools; from 29 to 32.2 in general high schools; from 13.6 to 22.2 in vocational-technical schools. In primary schools, however, it has dropped from 27.5 to 19.5. According to the available data, there were huge increases in both teacher and student numbers at all levels of education in Hakkari during this period. Some levels of education balance in terms of teacher and student growth rates, while in some levels of education serious disproportionations occurred. The number of teachers employed in preschool institutions, secondary schools, high schools, and vocational-technical schools lagged behind the increase in the number of students. This is especially evident in preschool institutions and secondary schools. However, it is pleasing that the increase in the number of teachers in primary schools is proportionally greater than the number of students. Accordingly, it is thought that increasing the number of teachers in preschool institutions, secondary schools, high schools and vocational-technical schools in Hakkari will contribute significantly to increasing the quality of Education. During the 1923-2019 period in Hakkari, schooling rates also increased steadily. As of the 2017- 2018 school year, the rate of schooling in preschool at age five reached 66.61%, while the Turkish average during the same period was 66.88%. While the schooling rate in primary schools is 91.72%, the Turkish average is 91.54%. The schooling rate in secondary schools is 87.48% while the Turkish average is 94.47%. While the schooling rate in high schools was 27.49%, the Turkish average was 83.58%. While the schooling rate in vocational-technical schools is 38.29%, the Turkish average is 41.31%. When we look at the rates of schooling in Hakkari, it is seen that schooling in preschool education and at the level of primary schools is in parallel with the Turkish average, which is pleasing. While the rates of schooling in preschool and primary schools remained in parallel with Turkey, they remained below the Turkish average in secondary schools, high schools, and vocational-technical education. The rate of schooling in vocational high schools in Hakkari is 3 points below the Turkish average...

___

  • Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü (1933). Maarif 1923-1932 İstatistikleri, İstanbul: Devlet Matbaası.
  • Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü (1942). Maarif İstatistiği 1939-1940, Ankara: Ulusal Matbaa.
  • Battal, Özgür (2010). Hakkari İlinin Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Yapısı (1950-2000), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
  • Boğaziçi Üniversitesi (2018). “Cumhuriyetin Kuruluşundan Günümüze Türkiye’de Eğitim İstatistikleri Veri ve Bilgi Bankası, SBA 9941”. http://egitimistatistikleri.com (Erişim Tarihi: 23.11.2018).
  • Devlet Arşivleri Başkanlığı. BOA, DH.TMIK.M. 149/19. 29.04.1321.
  • Devlet Arşivleri Başkanlığı. BOA, MF.İBT. 492/13. 12.05.1332.
  • Devlet Arşivleri Başkanlığı. BOA, MF.MKT. 91/50. 06.10.1303.
  • DİE (1970). Milli Eğitim İstatistikleri Ortaöğretim 1965-1967, Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
  • Hakkari MEM (2015). Hakkari Milli Eğitim Müdürlüğü 2015-2019 Stratejik Planı, Milli Eğitim Müdürlüğü.
  • Hakkari MEM (2019). 2023 Eğitim Vizyonu Hakkari İl Çalıştayı, Milli Eğitim Müdürlüğü.
  • Hakkari Üniversitesi (2019). “2019 Yılı Performans Programı”, https://www.Hakkari.edu. tr/Document/Rapor/ 281201910417655.pdf (Erişim Tarihi: 14.01.2019).
  • Hakkari Üniversitesi (2019). “Stratejik Plan 2013-2017”, https://www.Hakkari.edu.tr/ Sayfa/57/stratejik-plan (Erişim Tarihi: 11.02.2019).
  • http://www.tuik.gov.tr/UstMenu.do?metod=temelist (Erişim Tarihi: 12.11.2018).
  • https://www.Hakkari.edu.tr/Sayfa/55/tarihce (Erişim Tarihi: 09.01.2019)
  • İlyas, Ahmet (2018). “Cumhuriyetin Yitik Modernleşme Mirasına Bir Örnek: Hakkari Halkevi ve Çalışmaları”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XVIII/37, (Güz), ss. 589-603.
  • Kaplan, Yaşar (2015). “Hakkari Tarihi”, Hakkari İl Yıllığı 2015, Hakkari Valiliği Yayını, Hakkari, file:///C:/Users/user/ Desktop/HAKKAR%C4%B0%20TAR%C4%B0H%C4%B0%20 (1).pdf (Erişim Tarihi: 03.01.2019).
  • Kaya, Adnan Menderes (2007). Sosyal ve Kültürel Yönleriyle Hakkari, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
  • Maarif Vekâleti (1933). Maarif 1923-32 İstatistikleri, İstanbul: Devlet Matbaası.
  • MEB (1974). Mesleki ve Teknik Öğretim (1974-1975), Ankara: Etüd ve Programlama Daire Başkanlığı Yayınları.
  • MEB (2018). Milli Eğitim İstatistikleri 2017-2018, https://sgb.meb.gov.tr/meb_iys_ dosyalar/2018_09/06123056_ meb_istatistikleri_orgun_egitim_2017_2018.pdf (Erişim Tarihi: 15.01.2019).
  • Özgen, Özden (2018). “Cumhuriyet Döneminde Hakkari’de Eğitim (1923-1960)”, ASSAM, sayı.10, ss. 64-87.
  • Şimşek, Selahattin (1960). Hakkari Dedikleri, Ankara: Varlık Yayınevi.
  • Tanrıöğen, Abdurrahman (2011). Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Anı Yayınları.
  • Tekin, Ferhat (2012). Sosyolojik Açıdan Sınır: Hakkari Örneği, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya.