19871

CUMHURİYET’İN İLK YILLARINDA İSTANBUL - BÜKREŞ HAVAYOLU HATTI KURULMA ÇABALARI VE İMTİYAZI MESELESİ

Çalışmanın amacı Cumhuriyet döneminde İstanbul-Bükreş ticari havayolu nakliyatının başlatılmasına yönelik çabaları irdelemek olarak tanımlanır. Bu meyanda hattın kurulması için şirketlerin rekabeti ve bu rekabet içerisinde Fransız Compagnie Franco-Roumaine de Navigation Aérienne-CFRNA’nın imtiyaz elde etme çabaları, Türkiye Cumhuriyeti hükümetinin şirketin imtiyaz talebine karşı mesafeli duruşu ve bunun sebepleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Osmanlı hükümeti İstanbul-Bükreş hattının imtiyazı için 11 Eylül 1920’de CFRNA ile bir mukavelename imzalamıştır. Ancak şirket 1923 yılından itibaren imtiyazlarını kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır. Sonuçta CFRNA’nın isim değiştirmiş hali olan Compagnie Internationale de Navigation Aérienne–CIDNA ile Türkiye Cumhuriyeti hükümeti arasında 17 Ağustos 1925’de İstanbul-Bükreş hava yolculuğu ve posta nakline dair yeni sözleşme imzalanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Franco-Romen, Bükreş, İstanbul, CIDNA, CFRNA

ESTABLISHMENT EFFORTS FOR ISTANBUL - BUCHAREST AIRLINE AND THE CONCESSION ISSUE IN THE FIRST YEARS OF THE REPUBLIC

The purpose of the study was defined as to examine the efforts to start İstanbul - Bucharest commercial airline transportation in the Republic period. In this respect, it was tried to reveal the competition among the companies for the establishment of the line, French Compagnie Franco-Roumaine de Navigation Aérienne-CFRNA’s efforts for obtaining a concession in this rivalry, and firm stance of the Turkish government against the concession demand of the company and the reasons of this. The Ottoman government signed a contract for the concession of İstanbul-Bucharest line with the CFRNA on 11 September 1920. However, the company faced with the risk of losing the concessions from the year of 1923. As a result, new contract was signed between the Compagnie Internationale de Navigation Aérienne-CIDNA which was the changed name of the CFRNA and the Turkish government with reference to İstanbul-Bucharest air travel and transfer of posts on 17 August 1925.

Keywords:

Franco-Romanian, Bucharest, İstanbul, CIDNA, CFRNA,

PDF

___

Arşiv Kaynakları
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Babıali Evrak Odası Divan Kalemi Mukavelenameler (A.DVN.MKL.), 69/30, 1, 1, 2 (H. 02.01.1340/5 Eylül 1921). Dâhiliye Nezareti İdare-i Umumiye Kalemi (DH.İ.UM.), 16-5/1-46, 1-1, (5 Eylül 1336/5 Eylül 1920). DH.İ.UM., 16-5/1-46, 2-4, (26 Ağustos 1920); 16-5/1-46, 3-1, (11 Teşrinievvel 1338/11 Ekim 1922). Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı (HR.İM.), 47/43, 1-2, (2 Haziran 1923). HR.İM., 18/104, (02.05.1339); 21/14, 11.9.1339, 1; 22/170, 1-2, (28.11.1339/28 Kasım 1923). İrade Dosya Usulü (İ.DUİT.), 22/28, 1-1, (H.24.12.1338/8 Eylül 1920); 22/28, 1-2, 2-1, 3-1, 3-2 (H.24.12.1338/8 Eylül 1920). Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV.), 217/18, (H.13.01.1338/8 Ekim 1919); 252/94, (H.24.12.1338/8 Eylül 1920).
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
230.0.0.0./56.1.1, 13, 24-27 (27 Ocak 1922). 230.0.0.0./57.6.1, 35, 2; 230.0.0.0./57.6.1, 36, 3. 230.0.0.0/56.1.1, 1, (27 Kanunuevvel 1339/27 Aralık 1923); 230.0.0.0/56.1.1, 12, (22 Mart 1338/22 Mart 1922); 230.0.0.0/56.1.1, 14 (3 Mart 1338/3 Mart 1922); 230.0.0.0/56.1.1, 2-11, (02.04.1338/2 Nisan 1922); 230.0.0.0/56.1.1, 24-27 (27 Ocak 1922). 230.0.0.0/56.4.11, (11 Eylül 1926). 230.0.0.0/56.4.7, (29 Nisan 1926). 230.0.0.0/57.6.1, 25-33 (26 Eylül 1341/26 Eylül 1925); 230.0.0.0/57.6.1, 34, s. 1; 230.0.0.0/57.6.1, 34-38. 230.0.0.0/57.6.1, 46-51 (17 Ağustos 1341/17 Ağustos 1925). 230.0.0.0/57.6.1, 7-8, s. 3-8 (17 Ağustos 1341/17 Ağustos 1925). 230.0.0.0/57.6.1, 8, 9 (17 Ağustos 1341/17 Ağustos 1925). 230.0.0.0/57.6.1, s. 1 (14 Kanunuevvel 1927/14 Aralık 1927). 230.0.0.0/57.8.1, 140-153, 155 (tarihsiz). 230.0.0.0/57.8.1, 185-186, (15 Teşrinisani 1339/15 Kasım 1924). 230.0.0.0/61.25.2, 101-105, (19 Kanunuevvel 1926/19 Aralık 1926). 230.0.0.0/61.25.2, 75-78, 81-93. 230.0.0.0/61.25.2, 93-94, (23 Kanunusani 1928/23 Ocak 1928). 230.0.0.0/61.25.2, 95, s. 2, 96-97, 99, (14 Kanunuevvel 1927/14 Aralık 1927). 30.18.01.01/10.29.12, 1 (15 Haziran 1340/15 Haziran 1924). 30.18.01.01/10.29.12, 2, (Haziran 1340/ Haziran 1924). 30.18.01.01/10.41.18, 1-2, (27 Ağustos 1340/27 Ağustos 1924). 30.18.01.01/14.47.15, 1 (29 Temmuz 1341/29 Temmuz 1925). 30.18.01.01/22.79.13, 4, (19 Kanunuevvel 1926/19 Aralık 1926). 30.18.01.01/22.79.13, 1, (21 Kanunuevvel 1926/21 Aralık 1926). 30.18.01.01/22.79.13, 1-3, (18 Kanunuevvel 1926/18 Aralık 1926). 30.18.01.01/22.79.13, 2-3, (14 Kanunuevvel 1926/14 Aralık 1926). 30.18.01.02/19.22.9, (1 Nisan 1931). 30.18.01.02/19.22.9, (14 Mart 1931). 30.18.01.02/19.22.9, 4, 11 (14 Mart 1931). 30.18.01.02/19.22.9, 5, 10 (14 Mart 1931). 30.18.01.02/23.64.7, 1, 2, 7 (25 Ağustos 1931). 30.18.01.02/48.69.19, (11 Ekim 1934). 30.18.1.1/7.15.17, (17 Nisan 1923). 30.18.1.2/13.52.6, 1-3 (24 Temmuz 1930). 30.18.1.2/18.18.6, 1-33 (18 Mart 1931).
Kitap, Makale ve Bildiriler
ÇELİK, Ahmet, II. Meşrutiyet Döneminde Türk Hava Kuvvetleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Yrd. Doç. Dr. İzzet Sak, Konya 2004.
DEMİR, Ahmet, Havacılık ve Uzay Endüstrisinin Yapısı, İşleyişi ve Türkiye’de Gelişme Olanakları Üzerinde Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay., Ankara 1977.
Dünden Bugüne Türk Hava Yolları 1933-1983, Hazırlayan; İlyas Albayrak, Cem Ofset İstanbul 1985.
GEREDE, Ender ve ORHAN, Gamze, “Türk Havayolu Taşımacılığındaki Ekonomik Düzenlemelerin Gelişim Süreci”, Havayolu Taşımacılığı ve Ekonomik Düzenlemeler Teori ve Türkiye Uygulaması, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Yay., Ankara 2015.
GÖKNİL, Mazhar Nedim, Hava Hukuku, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay, İstanbul 1951.
GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku, Ekin Kitabevi Yay., Bursa 2000. Havacılık Tarihi, Türk Tayyare Cemiyeti Yay., Ankara 1930.
HAYTOĞLU, Ercan, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Ticari Havayolu Taşımacılığında İmtiyazlı İlk Şirket: Aero Espresso Italiana (1924-1935)”, Hacettepe Üniversitesi Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), Yıl 14, Sayı 28, Güz 2018, s. 75-109.
KANSU, Yavuz ve ŞENSÖZ, Sermet ve ÖZTUNA, Yılmaz, En Eski Çağlardan I. Dünya Savaşına Kadar Havacılık Tarihinde Türkler I, Ankara 1971.
KARACAGİL, Kürşad, “Balkan Savaşlarında Osmanlı Devletinde Havacılık Faaliyetleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 200, Ekim 2012, s. 73-90.
________, “Osmanlı Havacılık Teşkilatının Kuruluşuna Dair Nizamnameler”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı 27, Güz 2012, s. 43-76.
________, Süreyya İlmen’in Hayatı, Faaliyetleri ve Eserleri, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. Süleyman Beyoğlu, İstanbul 2011.
KAYA, Ergün, Havaalanlarında Fiyatlandırma Açısından Muhasebe Bilgi Sistemi, Anadolu Üniversitesi Yay., Eskişehir 2000.
KİLECİ, Selçuk, “Hava Taşımacılığımızın Dünyadaki Yeri ve Kapasitenin Artırılması Hakkında Öneriler”, IV. Uluslararası Havacılık Sempozyumu 5-6 Nisan 1993 Eskişehir, Anadolu Üniversitesi yay., Eskişehir 1994, s. 9-16.
KORALTÜRK, Murat, Erken Cumhuriyet Döneminde Ekonominin Türkleştirilmesi, İletişim Yay., İstanbul 2011.
LESPINOIS, Jérôme de, “Qu’est-ce que la Diplomatie Aérienne?”, ASPJ Afrique & Francophonie - 4e Trimestre, 2012, s. 67-77.
MARKOVIC, Sacha, “Le Rôle de l’Etat Dans la Naissance de L’aviation Commerciale Française (1918-1933)”, Revue Belge de Philologie et D’histoire, Histoire Medievale, Moderne et Contemporaine, Vol. 78, fasc. 3-4, 2000, s. 969-991.
MERAY, Seha, Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, İkinci Takım, Cilt II, Konferansta İmzalanan Senetler (30 Ocak ve 24 Temmuz 1923), Yapı Kredi Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2001.
Mustafa Kemal, Nutuk, Cilt II (1920-1927), MEB. Yay., İstanbul 1993.
SÜKAN, Bige, “İmparatorluktan Cumhuriyet’e Türkiye’de Yabancı Sermaye Anlayışı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 54, Bahar 2014, s. 195-222.
SÜRMELİ, Fevzi ve SEÇİM, Hikmet ve SÖZBİLİR, Halim, Sivil Havacılık Yönetimi, Anadolu Üniversitesi Yay., Eskişehir 1991.
Türk İstiklal Harbi Vnci Cilt, Deniz Cephesi ve Hava Harekatı, Genelkurmay Başkanlığı Yay, Ankara 1964.
TÜZÜN, Necat, Hava ve Kara Taşıma Hukuku, Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yay., Ankara 1981.
YALÇINKAYA, Akansel, “Türk Havayolu Taşımacılığı Sektörünün Tarihsel Gelişimi ve Devlet Müdahaleleri (1933-2006)”, Hacettepe Üniversitesi Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), Yıl 15, Sayı 29, Bahar 2019, s. 405-442.