Bir Misyoner Rüyası: Mihaliç’de Protestan Rüzgârı

Bu makalenin amacı 19. yüzyılın en etkili ve nüfuzlu misyonerlik teşkilatlarından birisi olan Amerikan Board Örgütü tarafından Bursa’nın en temel ve önemli kasabalarından birisinde gerçekleştirilen Protestan misyonerliği faaliyetlerini açığa çıkarmak ve ortaya koymaktır. Öncelikle örgüt mensuplarının bu bölgeye nasıl yerleştikleri ve yerli nüfusu hangi yönleriyle etkilemeye çalıştıkları araştırılmıştır. Ardından ne tür vasıtalar kullanarak bölgede var olma mücadelesi verdikleri konu edilmiştir. Bu maksada ulaşabilmek için temelde ve esas olarak birincil kaynaklar bir başka deyişle bahsi geçen komitenin arşiv kayıtları kullanılmıştır. İlk olarak bu belgeler derlenip toparlanmış sonrasında ise önem ve etkilerine göre sınıflandırılmışlardır. Bununla birlikte Katoliklerin nüfuzuna rağmen Amerikan Board Örgütü mensupları, Mihaliç’de (Karacabey) Protestan bir cemaat teşkil etmek için mücadele vermişlerdir. Onlar esas itibariyle Ermeni cemaatine odaklanmış kısmen Rumlarla da ilgilenmişlerdir. Netice itibariyle bu çekişmenin kazananı Protestanlar olmamıştır. Zira onlar, Mihaliç’de Protestanları zafere götürecek en önemli kurumlar olan kilise ve okulu tesis etme konusunda başarı elde edememişlerdir.

A MISSIONARY DREAM: THE WIND OF PROTESTANT IN MIHALIC

The aim of this article is trying to reveal and expose the Protestant missionary activities that were carried out by one of the most influential and ascendant missionary organization, American Board in one basic and important town of Bursa in 19th century. Primarily how the members of this organization settled to this region and in which respects they tried to effect the natives of this area were searched. Then, what kind of means they used to strive to survive in the region was discussed. To reach this purpose, basically and mainly the first hand sources in other means the archive records of aforementioned committee were used. At the first place these documents were compiled and then classified according to the importance and effectiveness. On the other hand despite the influence of Catholics, the members of American Board Organization struggled to form a Protestant congregation in Mihalic (Karacabey). They were mainly focused on Armenian community and partially Greeks. However in the end the winner of this conflict was not the Protestants. Because they were not successful in establishing the church and school, which were the most important institutions in Mihalic that would lead the Protestants to victory.

Keywords:

Mihalic, American Board, Protestant Missionary,

PDF

___

American Board of Commissioners for Foreign Missions. (1863). Outstations. Missionary Herald, 59 (9), 269-270.
American Board of Commissioners for Foreign Missions. (1864). Broosa. Missionary Herald, 60 (9), 266.
American Board of Commissioners for Foreign Missions. (1865). Report of Western Turkey Mission (Report No: ABCFM: 55). Boston: American Board Press.
American Board of Commissioners for Foreign Missions. (1878). Report of Western Turkey Mission (Report No: ABCFM: 68). Boston: American Board Press.
American Board of Commissioners for Foreign Missions. (1882). Report of Western Turkey Mission (Report No: ABCFM: 72). Boston: American Board Press.
Baldwin, T. A. (1881). Report of Broosa Station (Report No: 48). Boston: American Board Press.
Barnum, H. N. (1859). The Protestant Church. Missionary Herald, 55 (7), 208-209.
Barrows, J. O. (1880). Report of Broosa Station (Report No: 47). Boston: American Board Press.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi. (BOA). Cevdet Adliye (C. ADL.), nr. 17/1059, 20/1234.
Behar, C. (2003). Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin Nüfusu 1500-1927. Ankara: DİE Yayınları.
BOA. Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH. MKT.), nr. 61/33, 948/42, 1847/116, 1903/37.
BOA. İrade Dahiliye (İ. DH.), nr. 1172/91648.
BOA. İrade Hariciye (İ. HR), nr. 130/6667.
BOA. Muhaberât-I Umumiye İdaresi Belgeleri (DH. MUİ), nr. 53/28.
Çadırcı, M. (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Çelebi, E. (2012). Seyahatname Evliya Çelebi. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Darkot, B. (1979). Bursa. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (c. 2, ss. 806-819). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
Demiryürek, H. (2015). Ertuğrul Sancağı 1900-1918. Bilecik: Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi.
Demiryürek, H. (2016). II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Bursa’nın Demografik Yapısı. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 190-240.
Emecen, F. (1998). Hudâvendigâr. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (c. 18, ss. 285-286). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
Ergenç, Ö. (1980). Osmanlı Şehrinde Esnaf Örgütlerinin Fiziki Yapıya Etkileri. O. Okyar, H. İnalcık (Ed.), Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi içinde (ss. 103-109). Ankara: Meteksan Limited Şirketi.
Goodell, W. (1833a). Broosa. Missionary Herald, 29 (5), 153-156.
Goodell, W. (1833b). Greeks at Broosa. Missionary Herald, 29 (5), 156-157.
Goodell, W. (1833c). Return to Constantinople. Missionary Herald, 29 (5), 190-191.
Greene, J. K. (1864). Report of Broosa Station (Report No: 31). Boston: American Board Press.
Greene, J. K. (1865a). Fears in Regard to Government Action. Missionary Herald, 61 (4), 112-113.
Greene, J. K. (1865b). Further Indications of Unfriendliness. Missionary Herald, 61 (4), 113.
Greene, J. K. (1865c). Moohalitch. Missionary Herald, 61 (4), 113.
Greene, J. K. (1865d). Moohalitch. Missionary Herald, 61 (7), 204-205.
Greene, J. K. (1865e). Progress at Out-stations. Missionary Herald, 61 (4), 110.
Greene, J. K. (1865f). Progress in Several Places. Missionary Herald, 61 (7), 203-204.
Greene, J. K. (1865g). Report of Broosa Station (Report No: 32). Boston: American Board Press.
Greene, J. K. (1865h). Trials at Moohalitch. Missionary Herald, 61 (4), 113.
Greene, J. K. (1866a). Edinjik and Moohalitch. Missionary Herald, 62 (3), 70.
Greene, J. K. (1866b). Report of Broosa Station (Report No: 33). Boston: American Board Press.
Hudâvendigâr Vilayeti Salnâmesi (1288/1871). 2. Def’a. Bursa: Matbaa-i Vilayet.
Hudâvendigâr Vilayeti Salnâmesi (1289/1872). 3. Def’a. Bursa: Matbaa-i Vilayet.
Hudâvendigâr Vilayeti Salnâmesi (1290/1873). 4. Def’a. Bursa: Matbaa-i Vilayet.
Hudâvendigâr Vilayeti Salnâmesi (1291/1874). 5. Def’a. Bursa: Matbaa-i Vilayet.
Hudâvendigâr Vilayeti Salnâmesi (1292/1875). 6. Def’a. Bursa: Matbaa-i Vilayet.
Hudâvendigâr Vilayeti Salnâmesi (1292/1875). 6. Def’a. Bursa: Matbaa-i Vilayet.
Hudâvendigâr Vilayeti Salnâmesi (1296/1879). 10. Def’a. Bursa: Matbaa-i Vilayet.
Hudâvendigâr Vilayeti Salnâmesi (1297/1880). 11. Def’a. Bursa: Matbaa-i Vilayet.
Hudâvendigâr Vilayeti Salnâmesi (1292/1875). 6. Def’a. Bursa: Matbaa-i Vilayet.
Hudâvendigâr Vilayeti Salnâmesi (1303/1886). 13. Def’a. Bursa: Matbaa-i Vilayet.
İnalcık, H. (1988). Bursa. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (c. 6, ss. 445-449). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
Karal, E. Z. (1997). Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı, 1831. Ankara: DİE Yayınları.
Karataş, A. İ. (2005). Fethinden XIX. Yüzyılın Sonlarına Kadar Bursa’da Ermeniler. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14 (2), 81-107.
Karataş, A. İ. (2007). Bursa’daki Uygulamalar Işığında Osmanlı Devleti’nde Gayrimüslimlerin Meskenleriyle İlgili Düzenlemeler. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16 (2), 123-154.
Kepecioğlu, K. (2010). Bursa Kütüğü. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
Köseoğlu, N. (1946). Tarihte Bursa Mahalleleri. Bursa: Bursa Halkevi Tarih Müze Yayınevi.
Özdemir, R. (1986). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Powers, P. O. (1844a). The Past and the Present. Missionary Herald, 40 (4), 119.
Powers, P. O. (1844b). The Spirit Needed. Missionary Herald, 40 (4), 120.
Ramsay, W. M. (1890). The Historical Geography of Asia Minor. London: William Clowes and Sons.
Richardson, S. (1868). Report of Broosa Station (Report No: 35). Boston: American Board Press.
Richardson, S. (1869). Report of Broosa Station (Report No: 36). Boston: American Board Press.
Richardson, S. (1872). Report of Broosa Station (Report No: 39). Boston: American Board Press.
Richardson, S. (1874). Report of Broosa Station (Report No: 41). Boston: American Board Press.
Richardson, S. (1875). Report of Broosa Station (Report No: 42). Boston: American Board Press.
Richardson, S. (1876). Encouragements in the Broosa Field. Missionary Herald, 72 (6), 185.
Schneider, B. (1835). Arrival and Commencement of Missionary Labors. Missionary Herald, 31 (3), 97-98.
Schneider, B. (1841). Moohalitch. Missionary Herald, 37 (7), 299-300.
Schneider, B. (1844a). Kermatsi. Missionary Herald, 40 (5), 167-168.
Schneider, B. (1844b). Visit to Moohalitch. Missionary Herald, 40 (5), 166-167.
Schneider, B. (1870). Report of Broosa Station (Report No: 37). Boston: American Board Press.
Schneider, B. (1871). Report of Broosa Station (Report No: 38). Boston: American Board Press.
Strong, W. E. (1910). The Story of the American Board: An Account of the First Hundred Years of the American Board of Commissioners for Foreign Missions. Boston: The Pilgrim Press.
Şafak, N. (2003). Osmanlı Amerikan İlişkileri. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
Yıldız, Ö. (2009). Misyonerlik ve Amerikan Board Teşkilatı (Türkiye’de Siyasi ve Sosyal Hayata Etkileri). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.