NİZAMİ GƏNCƏVİNİN «YEDDİ GÖZƏL» POEMASINDA KAMILLƏŞMƏ MODELİNİN ŞƏRHİ

Nizami yaradıclığında, o cümlədən «Yeddi gözəl» poemasında təsəvvüfi motivləri geniş şəkildə müşahidə olunur. Lakin bu motivlərdən istifadə şairin yaradıcılığını bütöv şəkildə təsəvvüfi-irvani görüşlərin təcəssümü hesab etməyə imkan vermir. Ona görə ki, Nizami görkəmli mütəfəkkir filosof idi. Bütün tədqiqatçıların təsdiq etdiyi kimi, XII əsr Şərq və Azərbaycan intibahını yaradan və onun bütün ideya-estetik ağırlığını çiyinlərində daşıyan Nizamini özünəqədərki mədəni irsin bütün mütərəqqi ideyaları cəlb etsə də, o öz yaradıcılığında məqbul bildiyi ideyalardan istifadə edirdi. Sufizm də özünün mütərəqqi ideya və motivləri ilə Nizami üçün cəlbedici fikir qaynağı idi. Şair bu qaynağa biganə qalmamış, sufi ideya və motivlərindən istifadə etmişdir. Lakin müşahidələr göstərir ki, Nizami sufizmdən yaradıcı şəkildə istifadə etmişdir. Yəni süfi görüşləri ona öz ideyalarıını vermək üçün bir vasitə rolunu oynamış, şair heç vaxt sufi ideyalarının tam təsiri altına düşməmişdir. «Xəmsə»də təsəvvüfdən istifadənin əsərdən-əsərə fərqli şəkildə təqdim olunması, sonuncu poemada – «İsgəndərnamə»də Nizaminin artıq sufizmdən, demək olar ki, yerli-dibli istifadə etməməsi də sənətkarın sufizmə yaradıcı yanaşdığını göstərir.

COMMENTARY ON WISDOM MODEL IN NIZMI GANJAVI'S "SEVEN BEAUTIES" POEM

Tasaffuv motives are seen openly in Nizami’s creativity particularly in his “Seven beauties” poem. But the use of these motives dont give an opportunity to consider presentation of tasaffuv-irvan thoughts of the poet as whole. That is why, Nizami ws a well known wisdom philosopher. As all researchers confirm, Nizami used the ideas which he considered satisfactory although Nizami attracted the contemporary ideas of the cultural heritage pre him. Suphizm was a source of thoughts with its contemporary ideas and motives for Nizami. The poet was not indifferent to this source an dused suphi idea and motives. Namely, suphi thoughts plaid a role of a mean forgiving its ideas to him, the poet never fell under influence of sophiideas. It show that the poet approached sophism as creativity by using tasaffuv in his “Khamsa” poem and almost ddnt use sophism in his “Isgendername” poem.

Keywords:

Nizami, “Khamsa” , “Seven beauties”, "Bahramnameh" tasaffuv.,

PDF

___

ABDULKASIMOVA, N., (1991), Nizami o vselennoy, Baku: Elm.

AXUNDOV, D., (1986), Arxitektura drevneqo i srednevekovoqo Azerbaydjan Baku: Azerneşr.

BERTELS, Y.G., (1962), İzbrannıe trudı. Nizami i Fizuli, Moskva: İzd.Vostoçnaya literatura.

CAHANI, Q., (1979), Azərbaycan ədəbiyyatında Nizami ənənələri, Bakı: Elm.

DANİLOVA, İ.E., (1989), O kateqorii vremeni i jivopisi srednix vekov i ranneqo Vozrojdeniya / İz istorii kul’turı srednix vekov i Vozrojdeniya (sb.st.), Moskva: İskusstvo.

ƏHMƏDOV, Ə., (1984), “Nizaminin “Xosrov və Şirin” əsərində həndəsə, fizika və astronomiya məsələləri”, Nizami Gəncəvi almanaxı, I kitab, Bakı: Elm.

ƏLİYEV, R., (1983), Nizaminin «Yeddi gözəl» poeması (ön söz)/ N.Gəncəvi. Yeddi gözəl. Tərcümə edən Məmməd Rahim, Bakı: Yazıçı.

GƏNCƏVİ, N., (1983), İsgəndərnamə: Şərəfnamə. Filoloji tərcümə, izahlar və qeydlər prof. Qəzənfər Əliyev; İqbalnamə. Filoloji tərcümə fil.e.d. Vaqif Aslanov, izahlar fəl.e.d. Züymrüd Quluzadə və Vaqif Aslanov, Bakı: Elm.

GƏNCƏVİ, N., (1983), Yeddi gözəl. Filoloji tərcümə, izahlar və qeydlər Rustəm Əliyev, Bakı: Elm.

JUKOVSKAYA, N.L., (1988), Kateqorii i simvolika tradisionnoy kul’turı monqolov, Moskva: Nauka.

KERİMOV, T.Q., (1983), Romantiçeskoe vospriyatiye istorii u Nizami (po poeme «Sem’ krasavits») / Dis. na. so. uç. st. kandidata filoloqiçeskix nauk, Baku.

KƏZIMOV, M.D., (1987), «Xaft peykar» Nizami i traditsiya nazire v persoyazıçnoy literature, Baku: Elm.

KULI-ZADE, Z.A., (1987), Teoretiçeskiye problemı istorii kul’turı Vostoka i nizamivedeniye, Baku: Elm.

MAKOVEL’SKIY, A., (1960), Avesta, Baku: İzd-vo ANAzSSR.

MEHDİYEV, N., (1986), “Orta əsr Azərbaycan mədəniyyətinin bəzi etnik əsasları”, Azərbaycan filologiyası məsələləri, II buraxılış, Bakı: Elm.

MELETİNSKIY, E.M., (1983), Srednevekovıy roman, Moskva: Nauka.

NAĞISOYLU, M., (2005), “”Gülşəni-raz” təsəvvüfün ana qaynaqlarından biridir”, Şeyx Mahmud Şəbüstəri. Gülşəni-raz. Fars dilindən filoloji tərcümə, ön sözün və izahların müəllifi Möhsün Nağısoylu, 3-10, Bakı: Nurlan.

QULİYEV, Q.M., (1989), Tvorçestvo Nizami Qendjevi i puti epiçeskoqo povestvovaniya, Baku: Yazıçı.

QUREVİÇ, A., (1984), Kateqorii srednevekovoy kul’turı, Moskva: İskusstvo.

RZASOY, S., (2003), Nizami poeziyası: Mif-Tarix konteksti, Bakı: Ağrıdağ.

ŞEYX MAHMUD ŞƏBÜSTƏRİ, (2005), Gülşəni-raz. Fars dilindən filoloji tərcümə, ön sözün və izahların müəllifi Möhsün Nağısoylu, 3-10, Bakı: Nurlan

VƏLİYEV, K., (1987), Elin yaddaşı, dilin yaddaşı, Bakı: Gənclik.

XALİSBƏYLİ, T., (1991), Nizami Gəncəvi və Azərbaycan qaynaqları, Bakı:Azərnəşr.