AKKOYUNLU YÖNETİMİNDE AŞİRET KAVGASI: MUSULLULAR VE SUFİ HALİL BEY ÖRNEĞİ ÜZERİNDEN TARİHİ SÜRECİN İNCELENMESİ

Öz XV.Yüzyıl Doğu Anadolu, Azerbaycan, Irak-ı Acem, İran‟da hüküm süren Akkoyunlular Musullu, Purnak, Bicânlu, Baharlu, Bayat, Alpavut gibi birçok aşiretten meydana gelmektedir. Bu aşiretlerden Musullular Boz-Ulus Türkmen topluluğuna bağlı Akkoyunlu Devleti‟ni oluşturan üç büyük aşiretten biridir. Musullu beyleri Akkoyunlu taht kavgalarında siyasi krizlerde ve devletin idaresinde önemli ve etkin roller üstlenmişlerdir. Bu beylerden biri Musullu Sufî Halil‟dir. Sultan Yakub‟un ölümünün ardından Akkoyunlu yönetimini ve idaresini hızlı bir şekilde ele geçirip, güçlü bir yapı kurmaya çalışmış ancak başarısız olmuştur. Bu nedenle Akkoyunlu yönetiminde etkin olan Musullu Aşireti‟nin faaliyetleri Musullu Sufî Halil Bey örneği üzerinden araştırılmalıdır, böylece aşiretlerin ve aşiret mensuplarının üstlendiği roller ile devletin siyasi ve idari yapısı ortaya konulabilecektir. Bu makalede, Akkoyunlu Devleti‟nin zayıfladığı dönemlerde Musullu aşiretinin Akkoyunlu devlet yönetimindeki rolü, Sultan Baysungur döneminde idareyi ve kontrolü tamamıyla ele geçiren Musullu Sufî Halil Bey‟in sert siyasi hamleleri, uygulamaları ve ona karşı durmaya çalışan muhaliflerin siyasi süreçteki rolleri sebep-sonuç ilişkisi içerisinde incelenmeye çalışılacaktır. Böylece Akkoyunlu Devleti‟ni yıkılışa götüren sebepler ve mücadelelerin bir bölümü çözümlenmeye çalışılacaktır.

___

  • AKA, İsmail, (2002),”Selçuklu Sonrası Orta Doğu‟da Türk Varlığı”,Türkler Ansiklopedisi, C.VI,Ankara:Yeni Türkiye Yayınları,839-360
  • AKKUŞ, Fatma, (2005)Uzun Hasan Dönemi Akkoyunlu-Memluklu Münasebetleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
  • ANONİM, (2016) Tarih-i Kızılbaşan, (Çeviren Tufan Gündüz), İstanbul: Yeditepe Yayınevi
  • AZAMAT, Nihat, (1988),“Yeni Bir Ahmedi ve İki Eseri: Yusuf‟u Zeliha ve Esrarname Tercümesi”, Osmanlı Araştırmaları ,C. VII-VIII, İstanbul:346-364.
  • BUDAK, Münşi Kazvînî, (2000), Cevâhirü’l-ahbar: Bahş-i Tarih-i İran az Karakoyunlu ta Sal-ı 984, haz.Behram Nejad, Tahran: Merkez-i Neşr-i Miras-ı Mektub.
  • EBU BEKR-İ Tihranî, (2001) Kitab-ı Diyarbekriyye, (Çeviren Mürsel Öztürk), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
  • ERDEM, İlhan; Paydaş, Kazım, (2007), Ak Koyunlular, Ankara: Birleşik Kitabevi.
  • ERDEM, İlhan, Uyar Mustafa, (2002), ”Akkoyunluların Tarih Sahnesine Çıkışı”,Türkler, C.IV., Ankara, 873-881.
  • ERŞAHİN, Seyfeddin, (2001),”Türk Hakimiyet Tecrübesine XV.yüzyıldan Bir Örnek : Akkoyunlu Hakimiyet Anlayışı ve Yönetim Yapısı”,Türkler, C.7, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 286-308
  • GAFFÂRÎ, (1334), Tarih-i Cihân-âra, Nşr. Hasan Neraki, Tahran: İntişarat-ı Kitab Furuş-i,
  • GÜNDÜZ, Tufan, (2007),Anadolu’da Türkmen Aşiretleri, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2007.
  • HÂNDMÎR El-Hüseynî, (1353) Tarih-i Habîbü‘s-Siyer fi Ahbar-ı Efrad-ı Beşer, haz. Muhammed Debîr-siyakî, C.4,Tahran: İntişarat-ı KitabFuruş-i
  • HASAN-I Rumlu, (2006), Ahsenü’t –Tevârîh,(Çeviren Mürsel Öztürk), Ankara:TTK Hoca Saadettin Efendi,(1979), Tacü’t-Tevarih,C.3, İstanbul:Kültür Bakanlığı Yayınları
  • İSFAHÂNÎ, Fazullâh İbn Rûzbihân Huncî, (2003)Tarih-i Âlam Ârây-ı Emînî, haz.Muhammed Ekber Aşik, Tahran: Miras-ı Mektub.
  • KAZVİNÎ, Muhammed Yusuf Vâleh-i Îsfahânî-yi,(2001), Hold-i Berîn (Târîh-i Timûriyân-Türkemenân), haz.Mirza Haşim Muhaddis,Tahran: Miras-ı Mektub,
  • KAZVÎNÎ, Yahyâ Abd‟ül-latif El-Hüseynî,(1314), Lübbü’t Tevârih, haz.Seyyid Celâleddin Tehrânî, Tahran.
  • MUHYÎ-Yİ, Gülşenî,(2014) Menâkıb-ı İbrâhim-i Gülşenî, haz. Mustafa Koç, EyyüpTanrıverdi,İstanbul: Bilnet Matbaacılık
  • MİRCAFERİ Hüseyin(1385), Tarih-i Tehevvulat-ı Siyasî İçtimaî İktisâdî ve Ferhengii İran Der Dovre-i Timuriyân ve Türkmanân, İsfahan:Daneşgah-ı İsfahan
  • SÜMER, Faruk, (1949),“Bozulus Hakkında” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi,C.VII/1,Ankara:29-46
  • SÜMER, Faruk, (1990),Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu’da Türk Beylikleri, Ankara:TTK
  • SÜMER, Faruk, (1972),Oğuzlar (Türkmenler), Siyasi, Boy, Teşkilat ve Destanları, Ankara:TTK
  • SÜMER, Faruk, (1989),“Akkoyunlular”, DİA,C.2, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 270-274
  • ŞEREF Han, (1971), Şerefname (Kürt Tarihi ),(Çeviren Mehmed Emin Bozarslan), İstanbul:Ant Yayınları
  • ŞEREF Han, (1971), Şerefname (Osmanlı-İran Tarihi ),(Çeviren Mehmed Emin Bozarslan), İstanbul: Ant Yayınları
  • YINANÇ, Mükremin Halil,(1977), ”Baysungur”,İA, C.2, İstanbul,:MEB, 427-428