TÜRKİYE HELICHRYSUM TAKSONLARININ TÜRKÇE VE DİĞER DİLLERDEKİ İSİMLERİ

Anadolu, tarih boyunca birçok farklı medeniyet ve kültüre ev sahipliği yapmış olmasından dolayı, farklı kültürlerin izlerini taşımaktadır. Farklı kültürlere ait izler bitkilerin yöresel isimlerinde de görülmektedir. Örneğin Helichrysum Mill. cinsi genel olarak “ölmez çiçek” olarak bilinse de Anadolu’nun farklı yerlerinde bu bitkiye çok farklı isimler verilmektedir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye Helichrysum türlerinin yöresel isimlerini, yabancı yaygın isimlerini ve kökenlerini araştırmaktır. Bu çalışmada, Türkiye’de doğal olarak yayılış gösteren 30 Helichrysum taksonuna ait toplam 63 yöresel isim sunulmuştur. H. arenarium, H. graveolens, H. orientale, H. plicatum, H. sanguineum ve H. stoechas gibi bazı türler daha fazla yöresel isme sahiplerdir. Bu türler halk tarafından yaygın olarak kullanılan ve Türkiye’de geniş bir yayılış alanına sahip türler olduklarından dolayı farklı yörelerde farklı yöresel isimler ile ifade edilmişlerdir. Helichrysum türlerinin yöresel isimleri arasında anlamı oldukça belirgin terimler olmasına rağmen; halk dilinde yaygın olarak kullanılmayan bazı terimlerde bulunmaktadır. Bu terimlerin sözlük anlamları ve kullanıldığı yöreler incelendiği zaman; bitki renkleri, açmış veya açmamış çiçeklerinin görünüş şekilleri ve yayılış alanları gibi faktörlerin yöresel isimlendirmede etkili oldukları görülmektedir. Helichrysum türlerinde en fazla görülen yöresel isimler “ölmez çiçek”, “altın otu”, “sarı çiçek” ve “yayla çiçeği” terimleridir. “Püren” (H. arenarium), “kırmızı guddeme” (H. sanguineum), “beyaz kurna” (H. pamphylicum) ve “yoğurt çiçeği” (H. orientale) gibi tek bir türe özgü yöresel isimlerde bulunmaktadır. Bu çalışmada, Helichrysum türlerinin yabancı yaygın isimleri de verilmiştir. Türkçe tam terim karşılığı bulunmayan yabancı yaygın isimlerin anlamları araştırılarak, “köri”, “sarı lüle” ve “ihtişamlı/görkemli herdemtaze” gibi Anadolu’da kullanılmayan isimler ilk kez bu çalışma ile verilmiştir.

THE NAMES IN TURKISH AND OTHER LANGUAGES OF TURKEY HELICHRYSUM TAXA

Since Anatolia has been home to many different civilizations and cultures throughout history, it carries traces of different cultures. The traces of different cultures are also seen in the local names of the plants. For example, genus Helichrysum Mill. is generally known as "everlasting", but the different names are given to this plant in different parts of Anatolia. The aim of this study is to investigate the local names, foreign common names and origins of Turkey Helichrysum species. In this study, a total of 63 local names belong to 30 Helichrysum taxa naturally occurring in Turkey are presented. Some species such as H. arenarium, H. graveolens, H. orientale, H. plicatum, H. sanguineum and H. stoechas have more local names. These species have been expressed in different localities in different regions because they are widely used by the public and have a wide distribution area in Turkey. Although there are well-known terms among the local names of Helichrysum species, there are also terms that are not commonly used in public. When the meaning and regions of these terms is examined, the factors such as plant colors, appearance patterns of open or unopened flowers and spreading areas are effective on local nomenclature. The most common local names in Helichrysum species are “ölmez çiçek”, “altın otu”, “sarı çiçek” and “yayla çiçeği”. There are also local names for a single species such as “püren” (H. arenarium), “kırmızı guddeme” (H. sanguineum), “beyaz kurna” (H. pamphylicum) ve “yoğurt çiçeği” (H. orientale). In this study, foreign common names of Helichrysum species are also given. The investigating the meanings of foreign common names which do not have full term equivalence in Turkish, the names which do not used in Anatolia such as “curry”, “goldilocks” and “prakthedblomster” are determined for the first time by this study.

PDF

___

Aslan, M., 1994. Helichrysum licatum ssp. plicatum Üzerinde Farmakognozik Araştırmalar. Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Farmakognozi Anabilim Dalı, Yüksek Lisan tezi, 76 sayfa.
Ayanoğlu, F., A. Mert, C. Erdoğan and A. Kaya, 2002. Propagation of Some Native Grown Medicinal Plants by Stem Cuttings. Journal of Herbs, Spices and Medicinal Plants, 9: 405-411.
Baytop, T., 1984. Türkiye’de Bitkilerle Tedavi. İstanbul Üniversitesi Yayını, İstanbul.
Baytop, T., 2007. Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
Çubukçu, B., 2002. Helichrysum Species as Choloretic and Chologogue Crude Drugs. Acta Pharmaceutica Turcica, 44: 145-150.
Demir, A., 2005. Helichrysum plicatum DC. subsp. plicatum'un Gıda Patojeni Escherichia coli O157:H7 Üzerine Etkisi. Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 88 sayfa.
Denver Botanic Gardens. 2018. Denver Botanic Gardens https://www.botanicgardens.org/ (Ziyaret tarihi: 13 /01/ 2018).
Doğan, A ve E. Tuzlacı, 2015. Tunceli’nin Bazı Yöresel Bitki Adları. Avrasya Terim Dergisi, 3: 23-33.
Doğan, İ., 2016. Fruktoz ile Nonalkolik Karaciğer Yağlanması Oluşturulan Sıçanlarda Helichrysum plicatum subsp. plicatum Ekstraktının Bazı Biyokimyasal Parametreler Üzerine Etkisi. Adıyaman Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 69 sayfa.
Ekşi Sözlük, 2018. https://eksisozluk.com/ (Ziyaret tarihi: 13 /01/ 2018).
Eroğlu, H. E., 2008. Türkiye Helichrysum Mill. (Asteraceae) Taksonlarının Genotoksik Etkilerinin Belirlenmesi. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 175 sayfa.
Eroğlu, H. E., E. Hamzaoğlu, A. Aksoy, Ü. Budak and S. Albayrak, 2010a. Cytogenetic Effects of Helichrysum arenarium in Human Lymphocytes Cultures. Turkish Journal of Biology, 34: 253-259.
Eroğlu, H. E., E. Hamzaoğlu, A. Aksoy, Ü. Budak and S. Albayrak, 2010a. Cytogenetic Effects of Helichrysum arenarium in Human Lymphocytes Cultures. Turkish Journal of Biology, 34: 253-259.
Eroğlu, H. E., E. Hamzaoğlu, A. Aksoy and Ü. Budak, 2010b. The Genotoxic and Antimitotic Properties of Helichrysum plicatum Herbal Teas Widely Consumed in Turkey. Caryologia, 63: 376-381.
Ezer, N., 2006. Folk Medicines in Merzifon (Amasya, Turkey). Turkish Journal of Botany, 30: 223-230.
Güner, A., S. Aslan, T. Ekim, M. Vural ve M. T. Babaç, 2012. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul.
IUCN. 2018. The IUCN Red List of Threatened Species. http://www.iucnredlist.org/ (Ziyaret tarihi: 13 /01/ 2018).
Kalaycı, G., 2017. Altın Otu Bitkisinden (Helichrysum arenarium) Tanen ve Kumarinin Kimyasal Kompozisyonu. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kimya Anabilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi, 50 sayfa.
Sevgi, E ve Ç. Kızılarslan, 2013. Bir İsim Çok Bitki – Mayasıl Otu. Avrasya Terim Dergisi, 1: 17-29.
Meriçli, A. H., B. Çubukçu and T. Dortunç, 1984. Flavonoids and Anthocynanins of Helichrysum sanguineum. Fitoterapia, 55: 112-115.
Özçelik, H., İ. Dutkuner, C. Balabanlı, İ. Akgün, A. Gül, A. Karataş, S. Kılıç ve A. Deligöz, 2006. Süleyman Demirel Botanik Bahçesinin Tanıtımı. Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 10: 352-373.
Sevgi, E ve Ç. Kızılarslan, 2013. Bir İsim Çok Bitki – Mayasıl Otu. Avrasya Terim Dergisi, 1: 17-29.
Sezik, E., E. Yeşilada, G. Honda, Y. Takaishi, Y. Takeda and T. Tanaka, 2001. Traditional medicine in Turkey X. Folk Medicine in Central Anatolia. Journal of Ethnopharmacology, 75: 95-115.
Şenkardeş, İ ve E. Tuzlacı, 2016. Nevşehir'in Güney İlçelerindeki Bitkilerin Yöresel Adları. Avrasya Terim Dergisi, 4: 29-39.
Tanker, N ve G. Sezik, 1978. Türkiye’de Yetişen Helichrysum Türleri Üzerinde Farmasötik Botanik Yönünden Araştırmalar. Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Mecmuası, 8: 19-39.
TDK. 2018a. Güncel Türkçe Sözlük. http://www.tdk.org.tr/index.php?option=com_gt s&view=gts (Ziyaret tarihi: 13 /01/ 2018).
TDK. 2018b. Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü. http://www.tdk.org.tr/index.php?option=com_tt as&view=ttas (Ziyaret tarihi: 13 /01/ 2018).
Tropicos®. 2018. Tropicos. http://www.tropicos.org /NameSearch.aspx (Ziyaret tarihi: 13 /01/ 2018).
Tuzlacı, E., 1989. Türkiye’de bitkilerin yöresel kullanışları. Marmara Üniversitesi Eczacılık Dergisi, 1: 101-106.
Tuzlacı, E., 2011. Türkiye Bitkileri Sözlüğü. (Genişletilmiş 2. baskı). Alfa Yayınları, İstanbul.
USDA. 2018. Germplasm Resources Information network (GRIN). https://data.nal.usda.gov/ dataset/germplasm-resources-information- network-grin (Ziyaret tarihi: 13 /01/ 2018).
Wikispecies. 2018. Free Species Directory. https://species.wikimedia.org/wiki/Anasayfa (Ziyaret tarihi: 13 /01/ 2018).
Yavuz, M., 2016. Bazı Liken Cins (Genus) İsimlerinin Etimolojisi Üzerine. Avrasya Terim Dergisi, 4: 18- 26.