“TÜRKİYE BİTKİLERİ LİSTESİ (DAMARLI BİTKİLER)” ADLI ESERİN BİLGİ KAYNAĞI VE TERİM YAKLAŞIMI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Bu çalışmada; Türkiye bitkilerini topluca detaylı bir şekilde listeleyen ve önemli bir boşluğu dolduran "Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler)" isimli eserde bilgi kaynağı ve terim açısından görülen bazı noktaların değerlendirilmesi ve bundan sonra yazılacak olan benzer eserlere yarar sağlayacak bir tartışma ortamı yaratılması amaçlanmıştır. Eser iki farklı açıdan değerlendirilmiştir. Birincisi, bazı odunsu bitkilere ilişkin örnekler verilerek Picea, Abies, Pinus, Philadelphus, Ulmus veTilia gibi bazı odunsu bitkilere ilişkin, düzeltilmesi gereken kısımlar belirtilmiş, bu hatalara yol açan nedenler irdelenmiştir. İkincisi ise Türkçe bitki adları üzerinde durulmuştur. Konu, kaynak kullanımı, düzensiz adlandırma, yanlış adlandırma ve belirsiz adlandırma başlıkları altınnda incelenmiştir. Örnekler büyük oranda Orchidaceae familyasından verilmiştir. Türkiye'nin odunsu türleriyle ilgili bilgi birikiminin kitaptaki ilgili metinlerde yeterince yansıtılmadığı ve ilgili uzmanlardan yeterince yararlanılmadığı görülmüştür. Türkçe bitki adları konusunda ise gösterilen hassasiyetin eserdeki yansımaları beklenenin altındadır. Örneğin Orchidaceae familyasının bazı cinslerine salep ismi eklenmiş, bazılarına ise eklenmemiştir. Bazı bitkilere, Türkçe bitki adlandırılmasında görülmeyen etnisiteye dayalı isimler verilmiştir. İnsan veya hayvanlara ait sıfatlar bitkilere uyarlanmıştır. Örneğin "nazlı salep", "nur salebi", "yetim salebi", "hırçın salep" vb. Bitkilerin Türkçe isim olarak verilen yetişme ortamı, şekil, büyüklük, görünüş vb. özelliklere dayalı adlandırmaların bitkiyle olan ilişkileri belirsiz olduğu saptanmıştır. Ayrıca birbirine çok yakın olan bodur, güdük, kısa, köse, küçük, minik gibi kelimelerle isimlendirmeler yapılmış fakat farkları anlaşılmamaktadır. Bu değerlendirmelerin ışığı altında, bu önemli eserin hedeflediği Türkçe adlandırmalarda (1) bir yöntem sorunu olduğu ve (2) nasıl bir yöntem izlendiği ve bu yöntemin tartışılıp tartışılmadığının açık olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu bağlamda önerimiz, tüm bilim dünyası ve toplumu ilgilendiren bu isimlendirme çalışmasının geniş bir şekilde tartışılması ve bir yöntem belirlendikten sonra tekrar yapılması gerektiğidir.

In this study, the treatise named “List of Turkish Flora “has been investigated with regards to the source of information and terminology. Review has been from two directions. Firstly, by giving examples of some woody plants, some parts that need to be corrected concerning some woody plants such as Picea, Abies, Pinus, Philedelphus, Ulmus and Tilia, have been pointed out and the reasons that led to these mistakes have been scrutinized. Secondly, Turkish plant names were dwelt on in detail. The subject matter has been reviewed under the titles of Resource Utilization, Irregular Naming, Misnomer and Ambiguous Naming. Examples were mostly given from Orchidaceae family and throughout the study. Accumulation of woody species in Turkey was not reflected in the text. The most important reason for this is that the contribution to be made by experts on the subject could not be provided. In the treatise, the reflections of the sensitivity for the plant names in Turkish are lower than expected. For example, the name salep (orchid) was added to certain species of Orchidaceae family but this was not the case for some of them. The names based on ethnicity, which is not seen in the naming of plants in Turkish, were given. Adjectives either used for human beings or animals were also used for the plants. For example "nazlı, coy salep (orchid)", "nur, radiant orchid", "yetim, orphan, orchid", "hırçın, fierce salep", etc. The relationship of nomenclatures (based on features such as habitat, shape, size, appearance, etc. which are given as names to the plant) to the plant is unclear. Also, designations are made using the words that are very close to each other in meaning and their differences cannot be understood. In the light of this evaluation, we concluded that (1) there was a problem in the methods of the naming, and (2) the method used was unclear and not discussed clearly. In this context our suggestions are which the Turkish naming methods of the plants should be disccued widely and this naming should be made again after accepting a clear method.

___

Akçiçek, E. ve Ö. Vural, 2003. Kumalar Dağı (Afyon) ve çevresindeki bazı bitkilerin yöresel adları ve etnobotanik kullanımları. Ot Sistematik Botanik Dergisi. 10(2): 151-162.

Akgül, G., 2009. Çıldır (Ardahan) ve çevresinde bulunan bazı doğal bitkilerin yerel adları ve etnobotanik özellikleri. Ot Sistematik Botanik Dergisi. 14(1): 75-88.

Altundağ, E. and N. Özhatay, 2009. Local names of some useful plants from Iğdır Province (East Anatolia). Journal of Pharmacy of Istanbul University. 40: 101-115.

Baytop, A, 1989. Bitkilerimizin Yerli Adları II. Doğa Türk Botanik Dergisi. 13(3): 329-336.

Baytop, A., 1991. Tıbbi bitkilerimizin yerli adları hakkında. Ziraat Mühendisliği. 239: 25-26.

Baytop, T., 1997: Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları:578, 2. baskı, ISBN: 975 – 16 – 0542 – 3, 512 sayfa.

Bedevian, A.K., 1936. Illustrated Polyglotttic Dictionary of Plant Names: In Latin, Arabic, Armenian, English, French, German, Italian and Turkish Languages, Including Economic, Medicinal, Poisonous and Ornamental Plants and Common Weeds, Argus&Papazian Presses.

Boissier, E. (1867-1884). Flora Orientalis sive enumeratio plantarum in Oriente a Graecia et Aegypto ad Indiae fines hucusque observatarum. Genevae et Basileae: apud H. Georg, Bibliopolam. V Cilt.

Browicz, K. ve Zielinski, J. 1982. Ulmus L. Şu eserde: (ed.) Davis, P.H. Flora of Turkey and East Aegean Islands. Cilt 7: 645-647

Coode, M.J.E., Cullen J. 1965. Cupressus L. Davis PH (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Vol. 1, pp. 76-78. Edinburgh; Edinburgh University Press.

Davis, P.H. 1965-1988. Flora of Turkey and East Aegean Islands. 1-10. Cilt, Edinburgh.

Debreczy, Z., Racz, I. 2012. Conifers Around the World: Conifers of the Temperate Zones and Adjacent Regions. DendroPress Citt 1-2.

Demir, D. 2003. Türkiye’de Doğal olarak yetişen Ihlamur (Tilia L.) Taksonlarının Morfolojik ve Palinolojik Özellikleri. İ.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 178 s.

Demiriz, H., 1993: Türkiye Flora ve Vejetasyonu Bibliyografyası. TÜBİTAK, Temel Bilimler Araştırma Grubu, TBAG-DPTÇ. Sek.1, 670 sayfa.

Eckenwalder, JE. 2009. Conifers of the World: The complete reference. Timber Press, London.

Eliçin, G., 1971. Sözlük I Gymnospermae. (Latince, Türkçe, Fransızca, İngilizce, Almanca) 44 sayfa, Küçük Boy Baskı.

Eliçin, G., 1980. Sözlük (Bitki Adları). İstanbul Ün. Orman Fak. 116 sayfa.

Farjon, A. 2010. A Handbook of the World’s Conifers, V.1- 2. Brill Academic Publishers, Leiden-Boston. Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T., Başer, K.H. C. 2000.

Flora of Turkey and East Aegean Islands. 11.Cilt, Edinburgh Güner, A., Akyıldırım, B., Alkayış, M. F. Çıngay B., Kanoğlu, S.S., Özkan, A.M., Öztekin, M. ve Tuğ, G.N. (2012). Türkçe bitki adları. Şu eserde: Güner, A., aslan, S. Ekim, T. Vural, M. & Babaç, M.T. (edlr.). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yayınları Flora Dizisi 1 İstanbul.

Harris, J.G., Harris, M.W., 2001. Plant identification terminology: an illustrated glossary. Spring Lake Publishing, ISBN:0-9640221-7-6.

Kayacık, H. 1980. Orman ve Park Ağaçlarının Özel Sitematiği, Cilt 1, Gymnospermae (Açık Tohumlular). İ.Ü. Orman Fakültesi Yayını No:2642/281.

Kayacık, H., 1981. Orman ve Park Ağaçlarının Özel Sistematiği, Cilt 2, Angiospermae (Kapalı Tohumlar). Bozak Matbaası, İstanbul.

Kayacık, H. 1982. Orman ve Park Ağaçlarının Özel Sistemetiği. III. Cilt. 4. Baskı. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayınları 3013/321. İstanbul.

Kreutz, C.A.J., (Çeviri ve katkı: Çolak, A.H.), 2009. Özel Bölüm. Türkiye Orkideleri, Editör; Çolak, A.H., sf: 55-841.

Önler Z., 2004. XIV.-XV. Yüzyıl Tıp Metinlerinde Türkçe Bitki Adları, Kebikeç, Dosya: Anadolu’nun “Nebatat ve Hayvanatı” II. 273-301.

Sarıbaş, M., 2006. Bitki Adları Sözlüğü. Türkiye Ormancılar Derneği.

Sevgi, O., 2012: Farkındalık Yaratma: “Yerli Ormancılık Terimleri” Çalışması. VII. Türk Dili Kurultayı 24- 28 Eylül 2012, Ankara.

Sevgi, E. ve Kızılarslan, Ç., 2013: Bir İsim Çok Bitki - Mayasıl Otu. Avrasya Terim Dergisi 1(1): 17 - 29.

Sezik, E., 1969: Muğla Civarında Salep Elde Edilen Bitkilerin Mahallî İsimleri. İstanbul Ezc. Fak. Mec. 5: 77 – 79.

Simpson M.A., 2000. Cassell’s Latin Dictionary. ISBN:0- 8264-5378-3.

Stearn, W.T. (1991). Botanical Latin. ISBN: 0-7153- 8548-8.

Tayanç, Y., Çengel, B., Kandemir, G., Velioğlu, E. 2013. Türkiye’de Yayılış Gösteren Göknar (Abies spp.) Populasyonlarının Genetik Çeşitliliği ve Filogenetik Sınıflandırması. Orman Genel Müdürlüğü Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları No: 47.

Tecimen, H.B., Sevgi, O., Kara, Ö., Sevgi, E., Altundağ, E., Bolat, İ. 2010 Türkiye Salep Türlerinin Sorunları ve Öneriler. Batı Akdeniz Ormancılık Araştırm

a Müdürlüğü Dergisi Sayı 10, Cilt 2, ss: 1-30. Tuzlacı, E., 2006: Türkiye Bitkileri Sözlüğü (A Dictionary of Turkish Plants). Alfa Basım 363 sayfa.

Tuzlacı, E., 2011: Türkiye Bitkileri Sözlüğü (A Dictionary of Turkish Plants). Alfa Basım, ISBN: 975 – 605 – 106 – 361 - 4, 1294 sayfa. www.theplantlist.org

Yaltırık, F. 1988a. Dendroloji Ders Kitabı I, Gymnospermae. İ.Ü. Orman Fakültesi. Yayınları, Yayın No: 3443, OF Yayın No:386, istanbul.

Yaltırık, F. 1988b. Dendroloji Ders Kitabı II Angiospermae (Kapalı Tohumlular) Bölüm I. İ.Ü. Orman Fakültesi Yayını, İstanbul.

Yaltırık, F., Akkemik, Ü. 2011. Türkiye’nin Doğal Gymnospermleri (Açık Tohumlular). T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü, Duman Ofset, ISBN: 978-605-60143-1-4, Ankara.

Yıldırımlı Ş., 2004. Etnobotanik ve Türk Etnobotaniği, Kebikeç, Dosya: Anadolu’nun “Nebatat ve Hayvanatı”. 175-193.