Erzurum Kars Platosunda Yüksek Dağ ve Çayır Topraklarının Yaygın Özellikleri ve Arazi Kullanım Durumu

Yeryüzündeki doğal ve agro-ekosistemlerin varlıklarını sürdürebilmesi için toprak önemli kaynaktır. Bu araştırma, Erzurum-Kars platosunda yüksek dağlık alanlarda yer alan yaygın dağ-çayır topraklarının genel özelliklerinin ortaya konulması ve arazi kullanım durumunun değerlendirilmesi amacıyla yürütülmüştür. Bu amaçla Erzurum- Kars platosu, Erzurum (Palandöken/Eğerli dağı, Dumlu/Mescit dağı) ve Kars (Ardahan/Göle, Allahuekber dağı) lokasyonlarındaki çayır ve mera alanlarında toplam 4 profil açılmıştır. Profillerin arazide tanımlamaları yapılmış ve genetik horizonlarından toprak örnekleri alınarak fiziksel ve kimyasal özellikleri tayin edilmiştir. Yapılan değerlendirme sonucunda araştırma sahasındaki çayır ve mera alanlarının, A-B-C horizonlarına sahip profil gelişimi gösteren orta derin topraklardan meydana geldiği kaydedilmiştir. Söz konusu profillerin ana materyali bazaltik materyal olup, çayır vejetasyonu altındaki toprakların A horizonları ince bünyeli (CL) ve mera vejatasyonu altındakiler ise orta bünyeli (SL)’dir. Profillerin A horizonundaki ortalama organik madde içerikleri çayır alanlarında %14,5 ve mera alanlarında %8,8 civarında olup, profil derinliği boyunca azalma eğilimi göstermektedir. Platoda, iklim, topografya ve bitki örtüsünün etkinliği çernozem ve kestane rengi toprakların gelişimini yönlendirmiştir. Araştırma alanında toprak özelliklerinin gelişiminde topoğrafya, yükselti ve iklim özelliklerinde görülen farklılıklar, bitki türleri ve bunların yayılışı önemli rol oynamıştır. Arazilerin büyük bir bölümü otlak (mera), vadiler ve teraslarda tarım arazileri, yamaç ve sarp alanlarda çalılık ve çıplak yüzeyler, yüksek kısımlarda kayak ve doğa spor alanların bulunduğu platolar mevcuttur. Araştırmaya konu alanların mevcut durumda arazi kullanımı açısından çok önemli sorunları içerdiği, bu sebeple planlı kullanıma dönük çalışmaların yapılmasının, özellikle hayvancılığın ön plânda olduğu Erzurum-Kars platosu için önemli olduğu ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Yüksek dağ, Çayır toprakları, Topoğrafya, Toprak katenası, Çernozem

Common Properties and Land Use Status of High Mountain and Grassland Soils in Erzurum Kars Plateau

Soil is an important resource for the natural and agro-ecosystems on earth to survive. This study was carried out to determine general characteristics of High-mountain and Grassland soils and to evaluate their land use status in Erzurum-Kars plateau. In total, four soil profiles in pasture and grasslands were defined in Erzurum-Kars plateau; Erzurum (Palandöken/Eğerli Mountain, Dumlu/Mescit Mountain) and Kars (Ardahan/Göle, Allahuekber Mountain). Morphological features were defined in the field and soil samples were taken from genetic horizons for characterizing their physical and chemical properties. It was obtained from the evaluation of morphological characteristics and the laboratory results that the soils are medium deep soils having ABC horizons. The parent material of these soils is basaltic material, and while the texture of A horizons of the grassland vegetation soil is clay loam (CL), it was sandy-loam for the soil formed under pasture vegetation. On the average, organic matter content of the A horizon was 14.5% for grassland areas and 8.8% for pasture areas and it significantly decreased with depth. In the plateau, climate, topography and vegetation have led to formation of Chernozem and Chestnut soils. Differences in topography, elevation and climate characteristics had significant effects on soil properties in the research area, which played an important role in plant species and their spread. A large part of the lands in the study area are used as pasture, agricultural lands in the valleys and terraces, shrubs and bare surfaces on the slope and steep areas, and ski and nature sports areas in high parts. The research site lands currently contain very important problems in terms of land use, and therefore, it is important to use these lands appropriately with livestock management plans.

Keywords:

High mountain, Grassland soils, Topography, Catena, Cernozem,

PDF

___

KAYNAKLALR Anonim, 1996. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, İl Arazi Varlığı Raporları. Rapor No:25 Erzırım İli Arazi Varlığı
Anonim, 2000. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, İl Arazi Varlığı Raporları. Rapor No:36 Kars İli Arazi Varlığı
Atalay İbrahim, 1978. Erzurum Ovası ve Çevresinin Jeolojisi ve Jeomorfolojisi. Atatürk Üniversitesi Yay. No: 543, Ed. Fak. Yay. No: 91, Araştırma Kitapları Serisi No: 81, s. 35-59. Erzurum.
Atalay, İ., 1987, Türkiye Jeomorfolojisine Giriş. Ege Üniv. Edebiyat Fak. Yay., İzmir.
Aydın, A.,ve Sezen Y., 1995. Toprak kimyası laboratuar kitabı. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Yayınları No: 174 Erzurum.
Black, C. A., 1965b. Methods of soil analysis. part II. Chemical and Microbiologycal Properties. Amer. Soc. of Agronomy. Inc. Publisher Madison, Wisconsin, USA.
Çetik, A. R. 1985. Türkiye vejetasyonu. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No:7 Konya
Demiralay, İ., 1993. Toprakta Bazı Fiziksel Analiz Yöntemleri. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın No: 143 Erzurum.
Dinç, U., Şenol, S., Kapur, S., Atalay, İ., Cangir, C., 1993. Türkiye Toprakları. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Ders Kitapları Yay. No 12, Adana.
Dizdar, M.Y., 2003 Türkiye’nin Toprak Kaynakları, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Teknik Yayınlar Dizisi No : 2, Ankara s.77-251
Gökkuş, A. ve Koç, A., 1996. Doğu Anadolu Bölgesinde Tarımsal Yapı. Türkiye III. Çayır-Mera ve Yem Bitkileri Kongresi 17-19 Haziran, Erzurum
İnce, F. 1983. Toprak Sınıflandırma Sistemleri ve Teşhis Horizonları. Dicle Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 7 Diyarbakır
Jensen, M.E., Simonson, G.H. and Keane, R.E. (1989). Soil temperature and moisture regime relationships within some rangelands of the Great Basin. Soil Science 147 (2), 134-139.
Jones, A. J., Mıelke, L. C., Bartles, C. A., and Miller, C. A., 1989. Relationship of landscape position and properties to crop production. Journal of Soil and Water Conservation, P. 328-332.
Koç, A., 1995. Topoğrafya ile Toprak Nem ve Sıcaklığının Mera Bitki Örtülerinin Bazı Özelliklerine Etkileri. Atatürk Üniv. Fen Bil. Enst. Tarla Bit. Anabilim Dalı Doktora Tezi, Erzurum.
Koçman. A., 1984. Yukarı Kura nehri havzasının toprakları. Ege Coğrafya Derg.,2: 151-176. Özgül, M., 2009. Toprak Etüd ve Haritalama Ders Notları. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Yayınları No: 238
Robert, A., 1979. Principles of Land Use Planning. Agriculture No: 21, S. 47, American Society Agriculture.
Soil Survey Division Staff., 1993. Soil survey manual. United States Department of Agriculture Handbook No: 18.
Soil Survey Staff. (1999). Soil Taxonomy. Second Edition. NRCS-USDA Agric. Hand. 436. U.S. Gov. Print. Office, Washington, DC. SPSS Inc. (2001). Version 11.0.1. for Windows, SPSS, Inc. Chicago.
Şaroğlu, F. ve Yılmaz, Y., 1986, Doğu Anadolu'da Neotektonik Dönemdeki Jeolojik Evrim ve Havza Modelleri. MTA Dergisi, 107, 73-94.
Şimşek, G., 2002. Toprak etüd ve haritalama. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Yayınları No: 146. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ofset Tesisi. Erzurum