Türk İslam Edebiyatının Önemli Eserlerinden Nâbî’nin Hayriyye’sine Kaynaklık Eden Dinî Unsurlar

Türk İslam edebiyatı ürünleri din olgusunu bünyesinde barındıran ve ana malzeme olarak kullanan bir gruptur. Buna dâhil olan şair ve yazarların tamamına yakını, eserlerini oluştururken ana kaynak olarak dinî ögeleri tercih etmişlerdir. Bu edebiyat ürünlerinin hemen her yüzyılda eserlerindeki ağırlıklı konunun dinî unsurlar olduğu görülür. İslam dinini merkeze alarak ve belli bir amaç için yazılmış bu eserlerden biri de XVII. yüzyıl divan şairlerinden Nâbî’nin mesnevisi Hayriyye’dir. Hikemî tarzın öncüsü olan Nâbî’nin hikmetli sözleri bu mesnevide oğluna nasihatler olarak ortaya çıkmıştır. Bir babanın oğluna yol gösterme amacıyla yazdığı bu eserde esas unsurların İslam dini çerçevesinde olduğu görülür. Nâbî’nin bu mesnevisi, dönem toplumunun tanınmasında, oğlunun şahsında Müslüman gençlere verilen eğitim anlayışında aydınlatıcı rehber niteliğinde bir eserdir. Şair vermek istediklerini, düşüncelerini dolaylı yola başvurmadan kaleme alınmıştır. Dinî-tasavvufi mesnevi kategorisinde bulunan bu esere, başta Kur’ân-ı Kerim olmak üzere dinî içerikli eserler ve kavramlar kaynaklık etmiştir. Bu çalışmada şairin bu kaynaklara eserinde yer verme şekli tespit edilmiş ve mesnevinin içeriğini oluşturan dinî unsurların hangileri olduğu detaylı şekilde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Mesnevi, Türk İslam Edebiyatı, Klasik Türk Edebiyatı, Nâbî, Hayriyye, Dinî Unsurlar, Kaynaklar

Religious Elements Inspiring Nabi's Hayriyye, a Significant Work of Turco-Islamic Literature

Turkish-Islamic literature is a group that incorporates the phenomenon of religion and uses it as the main material. Almost all poets and writers who were a part of it preferred religious elements as the main source while creating their works. It is seen that the predominant subject in the works of these literary products is religious elements in almost every century. One of these works, which was written with the focus on the religion of Islam and for a specific purpose, is the Masnavi “Hayriyye” by Nabi, who is one of the 17th century divan poets. Nabi’s wise words, who was the pioneer of the Hikemi style, emerged as advice to his son in this Masnavi. It is seen that the main elements of this work, written by a father for guidance, are within the framework of the Islamic religion. This Masnavi by Nabi is an enlightening guide in the recognition of the society of the period and in the understanding of education given to Muslim youth through his son. It was written through the direct that the poet wanted to present. Religious works and elements, especially the Qur'an, became a source for this work, which is in the category of religious-mystical Masnavi. In this study, the way the poet included these sources in his work was determined and the religious elements that make up the content of the Masnavi were examined in detail.

Keywords:

Masnavi, Turkish-Islamic literature, Classical Turkish Literature, Nabi, Hayriyye, Religious Elements, Sources,

PDF

___

Gazâlî. İhyâu’ Ulûmi’d-dîn. (çev. A. Serdaroğlu). 1974. İstanbul: Bedir Yayınları.

Tâhirü’l-Mevlevî. Edebiyat Lügatı. 1994. İstanbul: Enderun Kitabevi.

Akkuş, M. (1993). “Divan Edebiyatında ‘İktibas’ ve ‘Şiirde Lafzî Âyet İktibasları’ Üzerine Bir Deneme”, Dergâh, Edebiyat, Sanat, Kültür Dergisi 4/42, 10-22.

Altuntaş, H. vd. (2011). Kuran-ı Kerim Meali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.

Bilgegil, K. (2015). Edebiyat Bilgi ve Teorileri. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.

Canbolat, M. (2017). Nâbî’nin Hayriyye adlı eserindeki ayet ve hadis iktibasları ile Nâbî’nin Dinî ve ahlaki bakış açısı, (Basılmamış YL Tezi), Gaziantep: Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ceyhan, Â. (2010). “Nâbî’nin Şiir ve Diğer Edebî Konular Hakkındaki Görüşleri”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 5, 1-34.

Çetin, A. (2010). “Kutadgu Bilig’de Türk Aile Kültüründe Bir babanın Oğul İmajı ya da Süregiden Bellek/Kültür”, Milli Folklor 85, 122-132.

Dinî Kavramlar Sözlüğü. (2006). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.

Doğan, H. (2016). İslam İnanç Esasları. İstanbul: Rağbet Yayınları.

Kaplan, M (2015). Hayriyye-i Nâbî (İnceleme-Metin), Ankara: AKM Başkanlığı.

Karaman, H. vd. (2007). Kur’an Yolu: Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.

Keleş, R. “Türk İslâm Edebiyatının Muhteva Kaynakları: Şeyh Gâlib Örneği”. Bilimname XLI, 2020/1, 443-484.

Kemikli, B. (2010). Türk İslam Edebiyatı Giriş. Bursa: Emin yayınları.

Kılıç, M. E. (1996). “el-Fütühâtü’l-Mekkiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, C 13.

Kılıç, M. E. (1996). “el-Füsûsu’l-Hikem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, C 13.

Kortantamer, T. “Nâbî’nin Osmanlığı İmparatorluğunu Eleştirisi”. Eski Türk Edebiyatı Makaleler I, Ankara (1993), 151-193.

Levend, A. S. (2008). Türk Edebiyatı Tarihi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Söylemez, İ. “Nâbî’nin Hayriyye’sinde İslam’ın Şartları”. Yakın Doğu Tetkikleri Merkezi Dergisi, C 6, S 2, 2020, 397-440.

Şener, H. İ. vd. (2003). Türk İslam Edebiyatı. İstanbul: Rağbet Yayınları.

Uzun, M. (2002). “Kur’an: Edebiyat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Ankara: TDV Yayınları, 417-422.

Uzun, M. (2005). “Muhammed: Türk Edebiyatı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları. 479-481.

Yıldırım, A. (2000). Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: TDV Yayınları.