KIRGIZLARDA KARTALLA AVCILIK GELENEĞİ

Kırgızlarda alıcı kuşlar arasında yer alan kartalın yakalanarak eğitilmesi, beslenmesi ve avlanması ile ilgili terminoloji, güncelliğini bugün de devam ettiren folklorik dil unsurlarıdır.Kartalla avcılığın yanı sıra diğer alıcı kuşlarla avlanma usullerine yönelik terminolojinin kimi zaman yazılı ve sözlü basında yanlış kullanıldığı görülmektedir. Teknoloji, sanayi vb. iletişim araç ve gereçlerinin gelişmesi neticesinde bu tür avlanma tarzını meslek haline getirenlerin sayısı gün geçtikçe azalmaktadır. Yeni kuşağın ilgisinin azalması neticesinde dile dayalı terminoloji ya yanlış kullanılmakta ya da unutulmaya yüz tutmaktadır.Av ve avlanma usulleriyle beraber ortaya çıkan inanç, gelenek- görenek, giyim kuşam, beslenme biçimi her şeyden önce tarihi kültürel zenginliklerdir. Bu nedenle alıcı kuşlar ve kartalla avcılığa dair dil, etnografik unsurların araştırılarak gelecek kuşaklara aktarılması dilciler kadar budunbilimci ve halkbilimcinin de görevleri arasındadır.

Anahtar Kelimeler:

Bürkütçü, münüşkör, barçın, tomogo, kuşçu, mergençi

In Kyrgyz,the terminology related with the taming, feeding and hunting of the eagle which is among the birds of prey, are the folkloric elements of language which are perpetuating their actuality today. Besides hunting with eagle, the terminologyofhuntingprocedures with otherbirds of preyaresometimes seen to be used incorrectlyin the written and spokenpress. As a result of the development of communication tools and supplies in technology, industry, etc. ; the number of people who turned that hunting style into a profession is decreasing day by day.As a result of the reduction on the interest of the new generation, linguistic terminology is used incorrectly or tends to be forgotten. Above all, beliefs, customs, traditions, clothing, diet which emerged with hunting and hunting methods are historical and cultural wealth. Therefore, the research of the languageregarding hunting with birds of preyand eagle, and the ethnographic elements to be transmitted to the future generations are among the tasks of ethnologists and folklorists as must as linguists.

Keywords:

Bürkütçü, münüşkör, barçın, tomogo, birdman, mergençi,

PDF

___

Biyaliyev, A. Kırgızlarda Kuşlarla Av ve Avcılık Terimleri, http//www. gungorname.com _________ . Аңчылык терминдериниң кыргызча – орусча сөздүгү, 1967.

_________. Бүркүтчүк терминдеринен, Тюркологические исслования (сборник статей посвяшенный 80-летию академика К. К. Юдахина), Фрунзе, 1970.

_________. Кыргыздардын аңчылык кесибинин элдик терминдери, канд. Дисс.1972.

Çınar, Ü. (1996). Alıcı Kuş Adları Denemesi, TDAY, Belleten, Ankara.

Düyşönaliyeva T. D. (1969). Hayvancılıkla İlgili Kırgızca Terimler, Filoloji Bilimleri Doktora Tezi, Frunze.

Kara, A. (2006). Kazak Türklerinde Kartalla Avcılık, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırma ve Uygulama Merkezi, Türk Kültüründe Av Konulu Uluslararası Sempozyumu, 15-16 Kasım, İstanbul.

Kaştan, Y. ve Kaştan, Y. (2009). Antalya Yöresi Yörüklerinde Av. Acta Turcica, Yıl: 1, Sayı: 1. Naskali Gürsoy, E. ve Oytun Altun, H. (2008). Av ve Avcılık Kitabı, Kitabevi Yayınları.

Nazaraliyev, T. (1972). İnşaatla İlgili Kırgız Terimleri, Filoloji Bilimleri Doktora Tezi, Frunze. Örnek, S. V. (1971). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. Ankara.

Roux, J. P. (2002) Türklerin ve Moğolların Eski Dini, (çev. Prof. Dr. Aykut Kazancıgil), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.

Aйтбaeв M. T. (1959). Очерк охоты киргизов XIX и начала XX веков, Тр. Инта, истории вып.

Əвезов, Mұxтар, Абай жолы, I-IV том, «жетi жарғы», Алматы, 1997.

Əлышеров, Т., Ит жүгiртiп, құс салған, «Алматы» қайнар баспасы 1994.

Акматалиев, Амантур, Баба салты эне адеби, Баласагын, 1993.

________________, Кыргыз мүнүшкөрлүгү, Ош-3000 Мамлекеттик дирекциясы, Бишкек, 1999.

Базарова, Д. Х., К этимологии некаторых древнетюркских названий птиц, Советская тюркология, 1975

Дементьев, Г.П., Сокола- Кречеты, 1951, 5-б. К

Жусупов, Кеңеш, Кыргыздар, Бишкек, Кыргызстан, 1991.

Ибрагимов, К., Некаторые древнетюркские названия птиц и их параллели в современных тюркских языках, Советская тюркология, 1974.

Кюнер, Н. В., Китайские известия о народах Южной Сибири, Центральной Азии и Дальнего Востока. Изд-во восточной литературы, М., 1961, 59-69-б

Петров, Л.П., Из истории чувашских названий хищных птиц, Советская тюркология, 198 Рыскулов, Сардарбек, Кара шумкар, «Турар» басмасы, 2006.

Сетаров, Д. С., Тюркские лексические элементы в русских названиях птиц, Советская тюркология, 1983

Симаков, Г.Н., Соколиная охота в средней азии в XIX- XX веках, Бишкек, мектеп, 1999.

Толыбаев, Құрманбай, Бабадан қалған бар байлық, Алматы», Қазақстан, 2000.

Ш. Керимбаев, редактор А. Абдумомунов, Кыргызстандын айбанаттары жана канаттуулары, 1960. Sözlükler

Caluson, Sir Gerard, An Etymological Dictionary Pre- Thirteenth- Century Turkish, Oxford At the Clarendon Press, 1972.

Yudahin, K. K., Kırgız Sözlüğü, Çev.: Abdullah Taymas, TDK Yayınları, Ankara, 1994.

Derleme Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara Üniversitesi Basımevi, 1993.