Kıbrıs İdadisi’nde Muallim İstihdamı, Okul Bütçeleri ve Eğitim Sürecinde Yaşanan Sorunlar

1869 tarihli Maarif Nizamnamesi Osmanlı Devleti’nin eğitim faaliyetlerini bir bütün olarak ele alan ilk düzenlemedir. Bu nizamname çerçevesinde kurulan “Büyük Dârülmuallimîn” kurumu bünyesindeki Rüşdiye, İdadi ve Sultani şubelerinin öğretmen yetiştirmesi planlanmıştır. Ancak bu durum dönemin şartları gereği kısa sürede gerçekleştirilememiş, asıl atılım II. Abdülhamid döneminde yapılmıştır. Ayrıca aynı dönemde Osmanlı coğrafyasında birçok eğitim kurumu açılmıştır. Kıbrıs’ta 1897 yılında açılan idadi bunlardan biridir. İngiliz yönetimi döneminde Kıbrıs’ta Rumların lise seviyesinde okul açmaları eğitim seviyesi olarak daha düşük durumda olan Kıbrıs Türklerini gelecekleri için endişeye sevk etmiştir. Ada Türklerinin talebi ile Maarif Nezareti tarafından Kıbrıs İdadisi açılmasına kararı verilmiş ve bu durum İngiliz yönetimince kabul edilmiştir. 1897 yılında açılan Kıbrıs İdadisi için Maarif Nezareti iki öğretmen göndermiştir. Öğretmen nakli çeşitli sebeplerle zaman zaman aksaklığa uğramıştır. Kıbrıs İdadisinin nitelikli öğretmen ihtiyacı okul bütçesi yetersiz olduğu için ağırlıklı olarak Kıbrıs Türklerinden sağlanmıştır. Kıbrıs İdadisi bütçeleri; ada yönetiminin tahsis ettiği bütçe, Kıbrıs Evkaf İdaresi’nin yapmış olduğu kısıtlı yardım ve hayırsever Kıbrıs Türklerinin destekleri ile düzenlenen yardım kampanyalarından toplanan katkı ile oluşturulmuştur. Kıbrıs İdadisi’nin en büyük sorunları bütçe problemi sebebiyle nitelikli öğretmen temini, okul binasının kapasite olarak yetersizliği ve ikamet problemidir.

Anahtar Kelimeler:

Eğitim Tarihi, Kıbrıs, İngiliz Yönetimi, II. Abdülhamid, idadi

The Teacher Employment, Budget, and Educational Problems of The Cyprus Idadi

The 1869 Education Regulation is the first regulation that deals with the educational affairs of the Ottoman Empire as a whole. It was planned to train teachers for the Rushtiye, Idadi, and Sultani schools by the corresponding branches of the “Büyük Dârülmuallimîn” Institution established within the framework of this regulation. However, it could not be achieved in a short time due to the conditions of that period, and the real move was made during the reign of Abdulhamid II. In addition, many educational institutions were opened within the Ottoman geography during this period. Idadi, opened in Cyprus in 1897, was one of them. The fact that Greek Cypriots opened high schools during the British administration worried less educated Turkish Cypriots about their future. At the request of the Turkish Cypriots and approval of the British administration, the Ministry of Education decided to open a Cyprus Idadi. Two teachers were sent by the Ottoman administration for the Cyprus Idadi that opened in 1897. From time to time, this was hindered for various reasons. Although there was the need for qualified teachers, the teachers were mostly provided by the Turkish Cypriots due to the insufficient budget of the Cyprus Idadi. The budget of the Cyprus Idadi consisted of the budget allocated by the island administration, the limited assistance provided by the Directorate of the Cyprus Evkaf, the support of the charitable Turkish Cypriots, and the money collected in fund-raising campaigns. The biggest problems for the Cyprus Idadi were the provision of qualified teachers, the inadequacy of the school building, and the residence problems.

Keywords:

History of Education, Cyprus, British Administration, Abdulhamid II, idadi,

PDF

___

Arşivler: Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi /İstanbul (BOA)

BOA., A.}MTZ.KB. ; 1E/1-27/34, 35, 36, 37, 38, 51, 54, 57; 58, 59, 63, 64, 65, 76.; BOA., DH.İ.UM. 84/1/24.

BOA, DH. MKT.2505/98.; BOA., HR.SYS. 899/42, 43, 52, 57,58; 902/15.; BOA., HR.TO. 609/15.; BOA., İ.MF. 13/79/1.;

BOA., KB.MAA.FE. 2/14/12/1; 2/14/28/1; 2/14/44/1; 2/14/73/1; 3/21/3/2; 3/21/3/

4; 3/21/8/1; 3/21/15/1; 3/21/16/1; 3/21/33/1; 3/21/46/1; 3/21/64/1; 11/77/187; 13/83/3.

BOA., MF. MKT. 526/77/12; 526/77; 695/35; 715/60; 856/8-13; 856/8-15-1; 913/32; 913/32/1; 949/23; 1112/20/2.

KKTC Milli Arşiv ve Araştırma Dairesi/ Girne (MAA); Mekteb-i İdadi İdare Heyetinin Toplantı Tutanakları Kayıt Defteri (13 Mayıs 1910- 4 Mayıs 1920), (MİTD,).

Cyprus Blue Book; 1899-1900; 1900-1901; 1901-1902; 1902-1903; 1903-1904; 1904-1905;

1905-1906; 1907-1908; 1908-1909; 1909-1910, 1910-1911; 1911-1912; 1912-1913; 1913-1914;

1914-1915; 1915-1916; 1916-1917; 1917-1918; 1918-1919; 1920.

The Cyprus Gazette: Nr. 782, 12 Şubat 1904; Nr. 812, 30 Aralık 1904; Nr. 1448, Extraordinary, 16 Eylül 1920.

KKTC Vakıflar İdaresi Arşivi/ Lefkoşa; Kıbrıs Vakıflar İdaresi Arşivi, Zabıt 115.

National Archive Kew/ London: Cyprus Correspondence Respecting the Affairs of Cyprus [C.2930],

Printed by George Edward Eyre and William Spottıswoode, London 1881.

NA.FO.78/5116. ; N.A., FO., 78-3374.; NA.CO. 69/13, Legislative Council Cyprus Minutes of the Session of 1900, 12 Haziran 1900.

Gazete ve Dergiler: Kıbrıs Gazetesi; Nr. 41, 5 Haziran 1893; Nr. 269, 8 T. Sani 1897; Nr. 274, 13 K. Evvel 1897;

Nr. 276, 27 K. Evvel 1897; Nr. 285, 7 Mart 1898; Nr. 286, 14 Mart 1898; Nr.292, 25 Nisan 1898;

Nr. 305, 1 Ağustos 1898; Nr. 307, 15 Ağustos 1898; Nr. 317, 24 T. Evvel 1898; Nr. 318, 31 T. Evvel 1898;

Mirat-ı Zaman Gazetesi Nr. 242, 22 Temmuz 1907; Nr. 318,1 Şubat 1909.

Seyf Gazetesi Nr. 299, 22 Eylül 1912.; Şehbâl Dergisi Nr. 40, 28 Mayıs 1911.

Vatan Gazetesi Nr. 42-43, 22 Temmuz 1912; Nr. 6-7, 23 Nisan 1920.

Zaman Gazetesi Nr. 291, 31 K. Evvel 1897; Nr. 296, 28 K. Sani 1898; Nr. 297, 4 Şubat 1898;

Nr. 298, 11 Şubat 1898; Nr. 301, 11 Mart 1898; Nr. 302, 18 Mart 1898; Nr. 308, 29 Nisan 1898;

Nr. 317, 1 Temmuz 1898; Nr. 334, 21 T. Evvel 1898; Nr. 325, 26 Ağustos 1898.

Kanunlar: Düstur, 1. Tertip, C. II, s. 184-219 (24 C.Evvel 1286).

Araştırma Eserleri ve Makaleler: Akyüz, Y. (2007). Türk Eğitim Tarihi, M.Ö. 1000-M.S. 2007. (11. B.) Ankara: Pegem Akademi Yayınevi.

Albayrak, M.-Şeker, K. (haz.). (2014). Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Eğitiminde Modernleşme.

Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.

Altan, M. H. (2000). Kıbrıs’ta Rumlaştırma Hareketleri Ortodoks–Katolik Misyonerliği ve Türk Toplumuna Yönelik Baskılar. KKTC: Milli Arşiv Yayınları.

Altay, H. Ş. (1969). Kıbrıs Türk Basın Kaynakları. Lefkoşa.; Altın, H. (2008). “1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ve Öğretmen Yetiştirme Tarihimizdeki Yeri”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13/1, 271-283.

Altın, H. (2017). “Osmanlı Eğitim Tarihinde Dârülmuallimât (Açılışı ve Gelişim Süreci)”. Akademik Matbuat, 1/1, 20-37.

An, A. (2006). Kıbrıs Türk Toplumunun Geri Kalmışlığı (1892-1962). Girne: Şadi Kültür ve Sanat Yayınları.

An, A. (2007). “20. Yüzyılın İlk Yarısındaki Gazetelere Göre Kıbrıs Türk Toplumunun Ekonomik Durumu”. Halk Bilimi, 55, 9-13.

Ateşin, H. M. (1996). Kıbrıs'ta İslâmi Kimlik Dâvâsı. İstanbul: Marifet Yayınları.

Behçet, H. (1969). Kıbrıs Türk Maarif Tarihi (1571-1968). Lefkoşa.; Çayır, M.-Türk, İ. C. (2017). “1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ve Türk Eğitim Tarihindeki Yeri”.

Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 4/11, 62-75.

Çelik, C. (2021). İdari ve Sosyal Dinamikleriyle İngiliz Yönetiminde Kıbrıs (1878-1914). İstanbul: Libra Kitapçılık ve Yayıncılık.

Demiryürek, M. (2000). “Kıbrıs Türk Basını ve Türkiye Hükümetleri I (Osmanlı Dönemi) (1878-1910)”.

Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 25-26, 119-134.

Duman, T. (1999). “Osmanlıda Öğretmen Yetiştirme Sistemi”, Osmanlı Ansiklopedisi-5. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 306-314.

Erdoğdu, T. (1996). “Maarif-i Umumiyye Nezareti Teşkilatı-I”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 51/1, 183-247.

Ergin, O. N. (1977). Türkiye Maarif Tarihi I-II. İstanbul: Eser Matbaası.

Gündüz, M. (2010). Osmanlı Mirası Cumhuriyet’in İnşası Modernleşme, Eğitim, Kültür ve Aydınlar. Ankara: Lotus Yayınevi.

İhsanoğlu, E. (2004). “Osmanlı İmparatorluğunda Eğitim”. Osmanlı Uygarlığı 1. (haz. H. İnalcık–G. Renda).

Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. 344-385.

İskit, S. (1943). Türkiyede Matbuat İdareleri ve Politikaları. İstanbul: Başvekâlet Basın ve Yayın Umum Müdürlüğü Yayınları.

Kenan, S. (2013). “Türk Eğitim Düşüncesi ve Deneyiminin Dönüm Noktaları Üzerine Bir Çözümleme”. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 41, 1-31.

Kodaman, B. (1991). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. (2. B.). Ankara: TTK Yayınları.

Korkut, F. N. (2000). Hatıralar. (Haz. H. Fedai, M. H. Altan). KKTC: Doğu Akdeniz Üniversitesi Kıbrıs Araştırmaları Merkezi Yayınları.

Mert, Ö. (2003). “Osmanlı Belgelerine Göre Bir Kıbrıs Gazetesi: Zaman”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 4, 61-87.

Newman, F.D. (1905). “The System of Education in Cyprus”. Board of Education Special Reports on Educatinal Subjects, Vol. 12,

Part I, West Indies and Central America; St. Helena; Cyprus and Gibraltar, Wyman&Sons Ltd., 408- 444 (755-792).

Sakaoğlu, N. (2003). Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Samani, H. (2006). Tanzimat Devrinde Kıbrıs (1839-1878). (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Somel, S. A. (2015). Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908) İslamlaşma, Otokrasi ve Disiplin. (Çev. O. Yener). (2. B.). İstanbul: İletişim Yayınları.

Şen, C. (2017). “Kıbrıs Türk Eğitim Tarihinde Bartınlı Bir Öğretmen: Müçteba Öktem”.

Bartın Üniversitesi, Çeşm‐i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E‐ Dergisi, 4/1, 121‐129.

Taşdemirci, E. (2002). “20. Yüzyılda Türkiye’de Öğretmen Yetiştirme Sisteminde Çağdaş Pedagoji Akımları”. Erdem, 14/ 40, 269-304.

Taşer, S. (2010). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Öğretmen Yetiştiren Kurumlarda Eğitim Yönetimi ve Denetimi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Tekeli, İ.-İlkin, S. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü. (2. B.). Ankara: TTK Yayınları.

Orr, J. (1918). Cyprus, Under British Rule. London: Robert Scott Roxburghe House Paternoster Row.

Öksüzoğlu, M. (2003). Lefkoşa Türk Lisesi’nin Tarihsel Süreç İçinde Yönetimi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.

Özcan, A. (1992). “Tanzimat Döneminde Öğretmen Yetiştirme Meselesi”. 150. Yılında Tanzimat. Ankara: TTK Yayınları, 441-474.

Özçetin, Y. (2015). “M. Şemsettin Günaltay'ın Hayatı, İlmi, İdarî ve Siyasî Faaliyetleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8/38, 413-449.

Özkul, A. E.- Akcansoy, Y. (2014). “Türk Bankası ve Kıbrıs Türk Toplumu’ndaki Rolü”. Kıbrıs Araştırmaları Dergisi, 18/42, 1-12.

Özkul, A. E.-Özsezer, M.-Tufan, H. (2017). “Kıbrıs Eğitim Tarihinde Önemli Bir Müfettiş: İbrahim Hakkı Bey”. Tarih İncelemeleri Dergisi, 32/1, 125-153.

Özkul, A. E.-Akcansoy, Y.-Ülvay, G. F. (2018). “Viktorya İslâm İnas Sanayi Mektebi ve Kıbrıs Türk Kadınının Yaşamdaki Rolü”. CTAD, 27, 71-96.

Öztürk, C. (1993). “Dârülmuallimîn”. TDVİA-8. 551-552.; Öztürk, C. (2000). “İdadi”. TDVİA-21. 464-466.

Uygun, S. (2018). Türkiye’de Eğitimde Millîlik Yönelik ve Yaklaşımları. Ankara: Maya Akademi Yayınevi.

Ünal, U. (2007). “Osmanlı Hukukçularından Büyük Ali Haydar Efendi (1837-1903)-Hayatı ve Çalışmaları-”. Tarih Araştırmaları Dergisi, 26/41, 131-143.

Ünal, U. (2015). II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüşdiyeleri (1897-1907). Ankara: TTK Yayınları.

Ürekli, F. (2002). “Tanzimat Dönemi Osmanlı Eğitim Sistemi ve Kurumları”. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3, 382-406.

İnternet Kaynakları: https://www.tbmm.gov.tr/eyayin/gazeteler/web/mazbatalar/tbmm/d09/ht_618_1_9.pdf (erişim tarihi: 16.05.2020)

https://lefkosaturklisesi.org/galeri/ (erişim tarihi: 21.05.2020)