İslam Hukuku Açısından İltimas Olgusu ve Adil Yargılamaya Etkisi

İltimas; vazifeye getirilme, görevde yükselme, ihale alma gibi durumlarda akrabalık, eş-dost, tanıdık, siyasi yakınlık vasıtasıyla menfaat sağlama, adam kayırma anlamında kullanılır. İslam hukukunda dil, din, ırk, mezhep, cinsiyet, makam, şöhret gibi faktörlerden dolayı insanlara farklı muamelede bulunmak, hak etmediği halde sırf tanıdık olmak, aynı aileden veya aynı siyasi çevreden olmak gibi nedenlerle bir kişiye menfaat sağlamak yasaklanmıştır. Her türlü yetki ve vazifelendirmelerde; mesleki ve ilmi yönden yeterliliği olan, kabiliyeti ve gayreti yönüyle liyakati olan, göreve getirilmeyi hak edecek kadar elverişli olan kişiye öncelik tanınması emanetin ehline verilmesini sağlar. Kamu görevlerinde özellikle yargı kurumunda görev yapacak kişilerin ehliyet ve liyakat sahibi olmaları hayati önem taşır. Adil yargılamanın temel unsurlarını oluşturan bağımsız ve tarafsız yargılama için öncelikli olan husus, her türlü iltimasın önüne geçilmesidir. Yargıda iltimas, davanın taraflarından birisi için özel muamelede bulunmak şeklinde gerçekleşir. İslam hukukunda kişilere özel muamele ile ayrımcılık yapılmasını engellemek adına pek çok önleyici uygulama ve düzenlemeye yer verilmiştir.

The Phenomenon of Favor in Terms of Islamic Law and Its Effect on Fair Trial

Favor; In cases such as being appointed to the task, promotion in office, getting a tender, it is used to mean benefiting through kinship, friendship, acquaintance, political affinity and nepotism. In Islamic law, it is forbidden to treat people differently due to factors such as language, religion, race, sect, gender, position, reputation, and to provide benefits to a person for reasons such as being unworthy, just being familiar, being from the same family or from the same political circle. In all kinds of powers and duties; Giving priority to a person who is professionally and scientifically competent, who has merit in terms of his ability and effort, and who is eligible enough to be appointed to duty, ensures that the trust is given to the competent person. It is vital that those who will serve in public offices, especially in the judicial institution, have the competence and competence. The priority for an independent and impartial trial, which constitutes the basic elements of a fair trial, is to prevent any kind of favoritism. Benefit in the judiciary takes place in the form of special treatment for one of the parties to the case. In the Islamic law, many preventive practices and regulations are included in order to prevent discrimination with special treatment.

Keywords:

Favor, Nepotism, Fair Trial, Merit Justice,

PDF

___

Ahmed Cevdet Paşa. (1979). Açıklamalı Mecelle: Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, (Thk: Ali Himmet Berki). İstanbul: Hikmet Yayınları.
Gürsoy, A. (2017). Osmanlı Eğitim Siteminde İki Sorun Alanı: İltimas ve Rüşvet, IX. Uluslararası Eğitim Araştırmaları Kongresi, 422-440.
Ali Haydar Efendi. Dürerü’l- Hükkam Şerhu Mecelleti’l- Ahkâm. (Çev: Raşit Gündoğdu ve Osman Erdem). (2016). 4, (1. bs). İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Aslan, N. (2001). Hukukun Üstünlüğü ve İslâm Hukuku, İslâmî Araştırmalar, XIV, 2, 252-266.
Aslan, N. (2014). İslam Hukukunda Yargılama Etiği ve İlkeleri, (2. bs.). Adana: Karahan Kitabevi.
Atar, F. (2017). İslam Yargılama Hukukunun Esasları. (2. bs.). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Bardakoğlu, A. (1994). “Ehliyet”. Diyanet İslam Ansiklopedisi, X, 533-539, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin. (2003). Sünenü’l-Kübrâ, (3. bs). Cilt. X. Beyrut: Daru’l- Kütübü’l İlmiyye.
Bilmen, Ö. N. (1970). Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, Cilt. 8. Bilmen Yayınevi.
Bozkurt, N. (2000). “İltimas”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, XXII, 154, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
Buhari, Ebu Abdillah Muhammed ibn İsmail. (1989). Sahih-i Buhari ve Tercemesi, (Çev: Muhammed Sofuoğlu). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Burhanuddin el- Merginani. (2004). El-Hidaye Tercemesi. (Çev: Ahmed Meylani). Cilt. 3. İstanbul: Kahraman Yayınları.
Canan, İ. (2003). İslam Işığında Anarşi (Sebepler, Tedbirler, Çareler). İstanbul: Işık Yayınları.
Dağcı, Ş. (2017). İslam Muhakeme Hukuku ile İlgili Bazı Mülahazalar. İslam Ceza Hukuku Tebliğler Kitabı. Cilt. I. İstanbul: Lale Yayıncılık.
Daşçıoğlu, K. (2005).Osmanlı Döneminde Rüşvet ve Sahtekârlık Suçları ve Bunlara Verilen Cezalar Üzerine Bazı Belgeler. 47 Yeni Kamu Malî Yönetim Sistemi ve Düzenleyici Etki Analizi (DEA), 119.
Dilek, S., Özdirek, R., Kesgingöz, H. (2019). Kayırmacılık Kavramının İslâm Ekonomisi Bağlamında İncelenmesi, İnsan ve Toplum Bilim Araştırmaları Dergisi, 8, 4, 3186- 3210.
Dönmezer, S. (1957). Hukuk ve Hayat, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 21,1-4, 424-433.
Ebu Zehra, M. (2013). İslam Hukuku Metodolojisi Fıkıh Usulü. (Çev: Abdülkadir Şener). Ankara: Fecr Yayınları.
Ebu’l- Hasen el- Maverdi. (2019). Dürerü’s- Süluk fi Siyasetü’l -Müluk “Maverdi’nin Siyasetnamesi”, (Çev: Abdüsselam Arı). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Erdem, A. R. (2020). Ayrımcılığın Kavramsal Analizi. Uluslararası İnsan Ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 4, 4, 12-20.
Erdoğan, M. (2017). Hukuk ve Adalet. Ankara: Hukuk Yayınları.
Erol, G. (2011).Yargı Yetkisinin Meşruiyeti. (Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Fendoğlu, H. T. (2012). Anayasal Derinlik Türkiye’nin Anayasal Hafızası, Ankara: Yetkin Yayınları.
Fetava-yı Hindiyye. (1985). (Çev: Mustafa Efe). Cilt.VI. Ankara: Akçağ Yayınları.
Fırat, A. (2017). Yargı Etiği ve Mesleki Kimlik, Ankara: Türkiye Adalet Akademisi.
Günay, H. M. (2012). “İslam Hukuku El Kitabı”. Talip Türcan (Ed.). Yargılama Hukuku.
(ss:391-414). Ankara: Grafiker Yayınları.
Güngör, N. (2019). İslam’ın İlk Yıllarında Liyakat İlkesi. Ombudsman Akademik, 6, 11, 113-130.
Hamidullah, M. (2003). İslam Peygamberi II. Ankara: İmaj Basım.
Hasanoğlu, M. ve Aliyev, Z. (2007). Yönetimde Yolsuzluk ve Mücadele Stratejileri. Ankara: Nobel Yayın.
İbn Abidin, (1985). Reddül- Muhtar Ale’d- Dürri’l- Muhtar, (Çev: Ahmed Davudoğlu, Mehmet Savaş), Cilt. XII, İstanbul: Şamil Yayınevi.
İbn Cevzi, Ebu’l- Ferec Abdurrahman. (1980). Menakibü Ömer (Thk: Zeyneb İbrahim). Beyrut.
İbn Mace, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî, Sünen-i İbn Mâce. (Thk: Muhammed Fuad Abdülbaki). Beyrut: Daru’l- Fikr. tsz.
Karaman, H. (2012). İslam Hukuk Tarihi. İstanbul: İz Yayıncılık.
Köse, B. (2018). Hak, Adalet, Hukuk, İstanbul: Cinius Yayınları.
Köse, S. (2008). İslam Hukukuna Göre Rüşvet Suçu ve Cezası, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. (11). 139-166.
Koçi Bey. Koçi Bey Risalesi. (Sdl: Zuhuri Danışman). (1972). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı (Türk Kültürü Kaynak Eserleri Dizisi).
Mütercim Asım Efendi. (2013). Kamusu’l- Muhit Tercümesi. Cilt. III, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Neyrîzî, Muhammed b. Abdulkerîm Şihâb. (2018). Miftâhu’s-Saâde fî Kavâîdi’s-Siyâde, (Çev: Abdullah Dodangeh). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Öktem, M. K. (1991). Personelin Seçimi ve Başarı Güdüsü. Amme İdaresi Dergisi, 24(4), 107-129.
Özgen, M. K. (2018). Farabi’nin Adalet Anlayışı (Hak, Liyakat ve Pay Teorisi). Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, (8), 43-63.
Özkanan, A. v Erdem, R. (2014). Yönetimde Kayırmacı Uygulamalar: Kavramsal Bir Çerçeve. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 20, 179- 206.
Özkanan, A. (2013). Yönetimde Kayırmacı Uygulamalar Üzerine Nitel Bir Çalışma. ( Doktora Tezi). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özsemerci, K. (2003). Türk Kamu Yönetiminde Yolsuzluklar, Nedenleri, Zararları ve Çözüm Önerileri, Ankara: TC Sayıştay Başkanlığı.
Serahsi, Ebu Sehl Ebu Bekir Muhammed b. Ahmed. (2008). el-Mebsut. Mustafa Cevat Akşit (Ed.). 16, İstanbul: Gümüşev Yayıncılık.
Şen, M. (2015). İslam Hukuk Geleneği Perspektifinden Yargı Etik İlkeleri. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi. 6, 505-534.
Şirbini, H. (2017). Muğni’l- Muhtac “Minhacü’t- Talibin Şerhi. (Çev: Soner Duman), Cilt. 18. (1. bs). İstanbul: Miraç Yayınları.
Topçu, N. (1970). Türkiye’nin Maarif Davası, İstanbul: Hareket Yayınları.
Turan, E., Çetin, S., Bayrakdar, E. (2019). Kamu Yönetiminde Kayırmacılık Ve Yozlaşmanın Önlenmesinde Yetenek Yönetimi Yaklaşımının Değerlendirilmesi. Türk İdare Dergisi. 489, 287-308.
Uludağ, S. (1998). Teorik Açıdan İslam ve Demokrasi: Yargı, İslam ve Demokrasi, Kutlu Doğum Sempozyumu, 397-410.
Usta, A. (2011). Kuramdan Uygulamaya Kamu Yönetiminde Etik Ve Ahlak. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1, 2, 39-50.
Vankulu Mehmed Efendi. (2014). Vankulu Lügati. Cilt. I. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Veki, Muhammed b. Halef. (1947). Ahbaru'I-Kudat. Cilt. I. Kahire: Mektebetü’t- Ticariyyetül Kübra.
Velidedeoğlu, H. V.(1983). Toplumsal Yaşam ve Hukuk, İstanbul: Hil Yayınları.
Yaşar, Y. (1988). Osmanlı Devlet Teşkilâtına Dair Kaynaklar Kitâb-ı Müstetâb, Kitabu Mesâlihi’l-Müslimîn ve Menâfi‘i’l- Mü’minîn, Hırzü’l-Mülûk, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yazici, M. ve Can, S. (2020). Etı̇ k Problem Olarak Kurumlarda Örgütsel Kayirmacilik. Academic Review of Humanities and Social Sciences. 3, 2, 212-244.
Yıldız, G. (2017). Kayırmacılık Olgusunun Türk Kamu Yönetimine Yansımaları. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 1, 2, 62-76.
Yücel, T. (2020). Meritokrasiyi Kısıtlayan Kayırmacılığın Bir Türü Olarak Nepotizm: 1982 Anayasası’nın 10. Ve 70. Maddeleri Kapsamında Bir Değerlendirme (Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Zemahşeri, Ebu’l- Kasım Carullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed el- Harizmi. (2017).
Keşşaf Tefsiri, (Çev: Abdülaziz Hatip). Cilt. II. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Zemahşeri, Ebu’l- Kasım Carullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed el- Harizmi. (2016).
Keşşaf Tefsiri. (Çev: Necdet Çağıl), Cilt. I. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Zeydan, A. (1978). İslam 'da Fert ve Devlet Münasebetleri, İstanbul: Kayıhan Yayınları. https://www.etimolojiturkce.com/kelime/iltimas (Erişim:08.01.2021)