EDEBİ METİNLERE YANSIYAN YÖNÜYLE OSMANLI TOPLUMUNDA HEDİYELEŞME

Öz Kişisel ve toplumsal bir iletişim aracı olan hediye; şahıs, toplum ve zamana göre değişiklik gösterebilen, sosyo-ekonomik ve psikolojik açılımlarla incelenmesi gereken bir kavramdır. Hediyeleşmenin Osmanlı toplumundaki durumunu incelemek için kavramı birey, toplum ve yönetici ilişkileri açısından ele almak uygun olacaktır. Hediye vermek, bireyin kendisi için değerli insanları mutlu etme ve onlara karşı hislerini belirtmesinin en etkili yoludur. Toplumsal ilişkilerde özellikle tören kutlamaları, ritüeller ve geçiş merasimlerinde hediyeler, tören ve kutlamaların vazgeçilmez unsurlarındandır. İnsan hayatının önemli dönüm noktalarında yapılan geçiş merasimleri hediyeleşmelerin yoğun olduğu kutlamalardır. Bu törenlerden biri olan düğünler sırasında verilen hediyelerden başlık ve takı, klasik Türk edebiyatı metinlerinde yer almaktadır. Osmanlı yönetiminde, hediyenin, hediyeyi sunan ile alan arasında iletişim sağlama, gücün, iktidarın ve ihtişamın gösterilmesi, farklı ülkelerin hanedanları ile yakınlaşma aracı olma ve devlete politik yararlar sağlama gibi pek çok amaca hizmet ettiği bilinmektedir. İncelenen metinler doğrultusunda Osmanlı toplumunda yaygın olarak sunulan hediyeler şu şekilde tasnif edilebilir: Kıyafetler, kumaşlar ve diğer tasarım eşyaları, binek hayvanları, değerli takılar ve taşlar, kokular ve kozmetik malzemeler, köleler, kitaplar, mefruşat malzemeleri, saatler vb.

Anahtar Kelimeler:

Edebi metin, Osmanlı toplumu, hediyeleşme

PDF

___

Akalın, Şükrü Haluk, vd., (2005), Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, Ankara.

Akkuş, Metin, (1994), Nefi Divanı, Akçağ Yayınları, Ankara.

Arslan, Mehmet, (1999), Türk Edebiyatında Manzum Surnameler (Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara.

………….., (2004), Antepli Aynî Divanı, Kitabevi Yayınları İstanbul.

Ayan, Hüseyin, (1973), Şeyhoğlu Mustafa Hurşid-nâme (Hurşid ü Ferahşâd), Atatürk Üniversitesi Yayınları, Erzurum.

Aydın, M. Akif, (2003), “Mehir”, DİA 28: s. 389, Ankara.

Ayverdi, İlhan, (2005), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, 2. Cilt, Kubbealtı Yayınları, İstanbul.

Bardakoğlu, Ali, (1998), “Hediye”, DİA 17: s. 151-155, İstanbul.

Dadaş, Cevdet, (2002), “Osmanlı Arşiv Belgelerinde Şairlere Verilen Caize ve İhsanlar”, Türkler 11: s. 748-757, Ankara.

Efe, Süheyla, BARLAS, Uğurol, (1964), Kütahya Düğün Âdetleri Üzerine Bir Araştırma Denemesi, Yurttaş Yayınevi, İstanbul.

Fuzulî, (2000), Leylâ ve Mecnun, Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıklamalar, Haz.: Muhammet Nur DOĞAN, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.

Habib, (1306), Hat ve Hattatan, Matbaa-i Ebuzziya, İstanbul.

Koşay, Hamit Zübeyir, (1944), Türkiye Türk Düğünleri Üzerine Mukayeseli Malzeme, Maarif Matbaası, Ankara.

Mauss, Marcel, (1995), Sosyoloji ve Antropoloji, Doğu Batı Yayınları, Ankara.

Ögel, Bahaeddin, (1982), “Türklerde Kalın ve Başlık”, II. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Bildirileri, 4. Cilt, Ankara.

Örnek, Sedat Veyis, (1995), Türk Halk Bilimi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.

Pıerce, Leslie P., (2002), Harem-i Hümayun Osmanlı İmparatorluğunda Hükümranlık ve Kadınlar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.

Reindl-Kiel, Hedda, (2007), “Osmanlı’da Hediye (16.-17. Yüzyıl)”, Hediye Kitabı, Haz. Emine Gürsoy Naskali, Aylin Koç, Kitabevi Yayınları, İstanbul.

Tezcan, Hülya, (1999), “Topkapı Sarayı Müzesi Giyim Kuşam Koleksiyonu Saray Kıyafetleri”, Osmanlı 11: s. 515-539, Ankara.

Türkdoğan, Orhan, (1976), “Evlenmede Başlık Geleneğinin Sosyolojik Açıklaması”, I. Uluslar arası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, IV. Cilt, Ankara.