AYRILIKÇI BİR CEMİYET: DİYARBAKIR KÜRT KULÜBÜ’NÜN FAALİYETLERİ VE KAPATILMASI
Diyarbakır Kürt Kulübü, I. Dünya Savaşı’ndan sonra Osmanlı Devleti’nde kurulan ve ülke sınırları içinde bulunan bir kısım toprakta bağımsız Kürt devleti kurmayı amaçlayan müstakil bir kuruluştu. Kürtleri tek çatı altında toplayarak Kürt İttihadı gerçekleştirmek ve Osmanlı’dan kopmak amacındaydı. Zor zamanlardan geçilen bir dönemde kurulan kulüp, bağımsızlığa giden yolda dönemin yabancı devlet temsilcileriyle temas kurdu ve yardımlarını istedi. Kulübün bu hareketi ilgilerin üzerine çevrilmesine neden oldu. Anadolu’ya daha yeni çıkan Mustafa Kemal Paşa’nın yanı sıra bölgedeki askeri, mülki, adli makamların da dikkatini çekti. Mustafa Kemal Paşa ise bölgede Kürt İttihadı fikrine karşılık Millî İttihat fikriyle hareket etti. İngilizler de bu dönemde Kürt politikasını şekillendirmek adına bölgeye ajanlar gönderdi ve Kürt ileri gelenleriyle temaslar kurdu. Bu noktada kulüp, İngilizlerin Kürt siyasetinde kanaat uyandırması açısından önemliydi. Osmanlı Devleti ise bölgede “idâre-i maslahat” fikriyle hareket ediyordu. Sonunda Kürt Kulübü, Sadaret Makamı’na taşınacak derecede bir sorun haline geldi.
A SECESSIONIST COMMUNITY: ACTIVITIES AND CLOSURE OF THE DIYARBAKIR KURDISH CLUB
Diyarbakır Kurdish Club was a self-contained institution which was established in the Ottoman State after the First World War and aimed to establish an independent Kurdish state in the lands of country’s borders. It aimed to realize Kurdish Confederation by gathering the Kurdish under a single roof and to break off from the Ottoman Empire. The club which was established in a difficult period made contacts with foreign government representatives and asked for their help on the way of independence. This action of the club drew attention. It also drew the attention of Mustafa Kemal Pasha who had just arrived in Anatolia as well as the military, civil and juridical authorities in the region. Mustafa Kemal Pasha acted against the Kurdish Confederation idea with National Confederation idea. The English sent agents to the region in order to shape the Kurdish policy and made contacts with Kurdish leaders. At this point, the club was important in terms of shaping opinion in the Kurdish policy of the English. Ottoman Empire acted with the idea of “idare-i maslahat” (appeasement policy). Finally, the Kurdish Club became a problem that would be discussed in the Prime Ministry.
Keywords:
Diyarbakır Kurdish Club, 1919 Kurdish Club, Kurdish Confederation, Ekrem Cemilpaşa Major Noel,
___
- Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
- Alemdar
- Düstur
- Hadisat
- Harp Tarihi Vesikaları Dergisi
- Memleket
- Serbesti
- Takvim-i Vekayi
- Tasvir-i Efkâr
- Vakit
- ATATÜRK, Mustafa Kemal, Nutuk, C. III, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, 1969.
- CEMİLPAŞA, Ekrem, Muhtasar Hayatım, Beybun Yayınları, Ankara, 1992.
- ERİM, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1953.
- KANSU, Mazhar Müfit, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.
- KARABEKİR, Kazım, İstiklal Harbimiz, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1960.
- NOEL, Edward William Charles, Kürdistan 1919 (Binbaşı Noel’in Günlüğü), Çev.: Bülent Birer, Avesta Yayınları, İstanbul, 2014.
- ÖKE, Mim Kemal, İngiliz Ajanı Binbaşı E. W. C. Noel’in Kürdistan Misyonu (1919), Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 1989.
- SİLOPİ, Zinnar, Doza Kürdistan, Avesta Yayınları, İstanbul, 2014.
- --------------------, Atatürk Özel Arşivi’nden Seçmeler IV, ATESE Yayınları,Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1996.
- --------------------, Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Haz. Nimet Arsan, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları, Ankara, 1964.
- ---------------------, Şark İstiklal Mahkemeleri, Kararlar ve Mahkeme Zabıtları, C. I-VI, TBMM Basımevi, Ankara, 2016.
- TÜTENK, Mustafa Akif, “Diyarbakır’ın son 60 Yıllık (1892-1952) Vakaları I”, Kara Amid, Yıl 2, S. 4, İstanbul, 1960, s. 311-347.
- URAL, Selçuk, “6. Ordunun 13. Kolordu’ya Dönüştürülmesi ve Ortaya Çıkan Sorunlar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XX, S. 59, Ankara, 2004, s. 523-567.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2015
- Yayıncı: AVES Yayıncılık
Sayıdaki Diğer Makaleler
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NDE MUDANYA MÜTAREKESİ VE LOZAN BARIŞ KONFERANSI TARTIŞMALARI
Erkan CEVİZLİLER, Seyhan AKBULUT
1946 MİLLETVEKİLİ SEÇİMLERİ VE CELÂL BAYAR’IN SİYASÎ FAALİYETLERİ
UMUDUN TOPRAĞI BELGESELİ: ERZURUM VE KONGRESİ
AYRILIKÇI BİR CEMİYET: DİYARBAKIR KÜRT KULÜBÜ’NÜN FAALİYETLERİ VE KAPATILMASI