MUHAREBEDEN DİPLOMASİYE: LOZAN KONFERANSI’NDA TÜRK DELEGASYON HEYETİNİN KARŞILAŞTIĞI ZORLUKLAR

Kurtuluş Savaşı’nın başarıyla sonlanmasının ardından, dönemin siyasi aktörleri, bir an önce, yeni bir devletin temellerini atmak istemişlerdir. Savaş haline son vermek için toplanan Lozan Konferansı, var olan sorunların çözülmesi için bir fırsat olarak görülmüştür. Zira İstanbul’un tahliye edilmesi ve savaş sonrası duruma geçilip devletler arasındaki sorunların kalıcı bir şekilde çözülebilmesi için Lozan Konferansı büyük önem taşımaktaydı. Lozan Konferansı’nda yürütülen müzakerelerin bir boyutu da son yüzyılda Avrupalı devletler karşısında bir varlık gösteremeyen Osmanlı diplomasisinden farklılaşmak isteyen Anadolu Hareketinin Lozan müzakerelerinde karşılaştığı içinden çıkılmaz güçlüklerdi. Bu çalışma kapsamında Türk delegasyon heyetinin Lozan Konferansı’nda içine girdiği diplomasi mücadelesinde yaşadığı çıkmazlar ve geliştirdiği çözüm yöntemleri üzerinde durularak birincil kaynaklar ışığında Yeni Türkiye Devleti’nin diplomatik temellerinin aydınlatılmasına katkı sunulmaya çalışılacaktır.

FROM BATTLESHIP TO DIPLOMACY: THE DIFFICULTIES THAT TURKISH COMMITTEE OF DELEGATION FACED AT THE LAUSANNE CONFERENCE

After the successful conclusion of the War of Independence, the political actors of the period wanted to lay the foundations of a new state as soon as possible. The Lausanne Conference, which was convened to end the war, was seen as an opportunity to resolve existing problems. Because the Lausanne Conference was very important for the evacuation of Istanbul and for the post-war situation to resolve the problems between the states permanently. One dimension of the negotiations carried out in the Lausanne Conference was the incomprehensible challenges to meet in the Lausanne negotiations of the Anatolian Movement, which wanted to differentiate from the Ottoman diplomacy, which did not have a presence in the last century against the European states. Within the scope of this study, it will be tried to contribute to elucidate the diplomatic basics of new Turkey in the light of primary sources by emphasizing the diplomatic stalemate dilemmas experienced by the Turkish delegation in the Lausanne Conference and the solution methods developed by them.

PDF

___

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) Fon Kodu: 30.10.0.0 Yer No: 102.662.5.
ATASE İSH 20, Kutu (K) 1666, Gömlek (G) 57-5.
ATASE Arşiv (A) 4/4478, Dosya (D) 40, Fihrist (F) 1-17.
ATASE A.1/7895, D.52, F.8-2.
ATASE, A.4/5262, D.13, F.40-1.
ATASE, İSH 20, K.1666, G.57-2
ATASE, İSH 20, K.1666, G. 57-4.
ATASE, A.4/5262, D.13, F.40-4.
ATASE, A.4-4478, D.40, F.11-18.
ATASE, A.4-4478, D.40, F.1-18.
ATASE, A.1/4282, D.11, F.2-7.
ATASE, A.4-4478, D.40, F.1-1.
ATASE, A.1/4282, D.13, F.52.
ATASE, A.4-4478, D.40, F.1-5.
ATASE, A.4-4478, D.40, F.1.
ATASE, A.4-4478, D.40, F.1-15.
TBMM Gizli Celse Zabıtları, C 3, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1985. s.1290-1298.
TBMM Gizli Celse Zabıtları, C 4, Türkiye İş bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 1985, s. 4-28.
TBMMZC, Devre I, C 24, s.324-336.
Cumhuriyet
İleri
New York Times
South China Morning Post
The Christian Science Monitor
The Globe.
The Irish Times
The Manchester Guardian
The Observer
The Scotsman
The Times of India
Vatan
Akın, Rıdvan, Rıdvan Akın, TBMM Devleti (920-1923), Birinci Meclis Döneminde Devlet Erkleri ve İdare, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001.
Akyol, Taha, Ama Hangi Atatürk, Doğan Kitap, İstanbul, 2008.
Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, C II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1975.
Atatürk’ün Bütün Eserleri, C 15, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2005.
Atay, F. Rıfkı, Mustafa Kemal’in Mütareke Defteri, Del yayınları, İstanbul, 1955.
Aydemir, Şevket Süreyya, İkinci Adam, C II, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2010.
Aysal, Necdet, “Atatürk Döneminde İç Politika”, Temuçin Faik Ertan (Edt.), Başlangıcından Günümüze Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Siyasal
Barlas, Dilek, “Friends or Foes? Diplomatic Relations Between Turkey and Italy, 1923-1936”, International Journal of Middle East Studies, May 2004, Vol. 36, No.2, pp. 231-252.
Bayur, Yusuf Hikmet, Yeni Türk Devleti’nin Dış Siyasası, TTK, Ankara, 1995.
Budak, Mustafa, Misak-ı Milli’den Lozan’a, İdealden Gerçeğe Türk Dış Politikası, Küre Yayınları, İstanbul, 2008.
Casola, Maria Antonia Di, “Italy and the Treaty of Lausanne of 1923”, The Turkish Yearbook of International Relations, C 23, Ankara, 1993, pp. 65-78.
Cebesoy, Ali Fuat, Siyasi Hatıralar Büyük Zaferden Lozan’a, Lozan’dan Cumhuriyet’e C I-II, Temel Yayınları, İstanbul, 2011.
Çelebi, Mevlüt, Milli Mücadele Döneminde Türk İtalyan İlişkileri, Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi, Ankara, 1999.
Davison, H. Roderic, “Mondros’tan Lozan’a Kadar Türk Siyaseti’’, Çev. Mine Erol, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, 1981-1982, C XXIV, S 25. ss.81-112.
Demirel, Ahmet, Birinci Meclis’te Muhalefet, İkinci Grup, İletişim Yayınları, İstanbul, 2011.
Dennis, Alfred L. P., “British Foreign Policy and the Dominions’, The American Political Science Review, November 1922, Vol.16, No.4, pp.584-599.
Erez, Naşit, “Lozan Konferansı ve İsviçre Halkoyu”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S 34, (Temmuz 1970).
Erhan, Çağrı, “Lozan Barış Konferansı”, Baskın Oran (Edt.), Türk Dış Politikası, Kuruluşundan Bugüne Olaylar, Belgeler, Yorumlar, C I, İstanbul, İletişim Yayınları, 2002.
Erhan, Çağrı, “Lozan’ın Genel Çerçevesi”, 80. Yılında 2003 Penceresinden Lozan Sempozyumu, Ankara, 2003.
Ertan, Temuçin Faik, “Lozan Görüşmeleri Sırasında Türk Heyeti İle TBMM Hükümeti Arasındaki İlişkiler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 6, S 18, Ankara, 1990, s.615-626.
Frey, Frederick W., The Turkish Political Elite, The M.I.T. Press, Cambridge&Massachusetts,1956.
Finefrock, Michael M., “The Second Group in the First Turkish Grand National Assambly”, Journal of South and Middle Eastern Studies, Vol. III, No. I, (Fall 1979), pp.3-17.
Gibbons, Herbert Adams, Venizelos, Houghton Mifflin Company, Boston and New York, 1920.
Güneş, İhsan, Birinci TBMM’nin Düşünce Yapısı (1920-1923), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1997.
Giritli, İsmet, “Mondros’tan Mudanya’ya, Sevres’den Lausanne’a”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Mart 1989, S 14, s.277-284.
Grew, Joseph C., “The Peace Conference of Lausanne, 1922-1923”, Proceedings of the American Philosophical Society, February 15 1954,Vol. 98, No.1, pp. 1-10.
Grew, Joseph C., Gazi ve İsmet Paşa, Çalkantılı Dönem, 1922-1923, (Çev.) Ö. Andaç-N. Uğurlu, Örgün Yayınevi, İstanbul, 2005.
Grew, Joseph C., Lozan Günlüğü, Çev. Mustafa Kadri Orağlı, Multilingual Yay. İstanbul, 2001.
Jaeschke, Gotthard, Kurtuluş Savaşı İle İlgili İngiliz Belgeleri, TTK Yayınlar, Ankara, 2011.
İnan, Arı, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 1923 Eskişehir-İzmit Konuşmaları, TTK Yayınları, Ankara, 1996.
İnönü, İsmet, “İstiklal Savaşı ve Lozan”, Belleten, Ocak 1974, C XXXVIII, S 149. s.1-30.
İnönü, İsmet, Defterler 1919-1973, Haz. Ahmet Demirel, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2017.
İnönü, İsmet, Hatıralar, Yay. Haz., Sabahattin Selek, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2009.
İnönü, İsmet, İstiklal Savaşı ve Lozan, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1999.
Jeffery, Keith -Alan Sharp, “Lord Curzon and the Use of Secret Intelligence at the Lausanne Conference: 1922-1923”, Turkish Yearbook of International Relations, 1993, C 23, s.79-87.
Karabekir, Kazım, Paşaların Kavgası, Yay. Haz. Faruk Özerengin, Emre Yayınları, 2005.
Karacan, Ali Naci, Lozan Konferansı ve İsmet Paşa, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1983.
Karacan, Ali Naci, Lozan, Nokta Kitap, İstanbul, 2012.
Kocatürk, Utkan, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi, TTK, Ankara, 2000.
Kutay, Cemal, Lozan’da İsmet Paşa’yı Kimler Öldürecekti?, İklim Yayıncılık, İstanbul, 2004.
Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, Takım 1, C 1, Kitap 1, (Çev.) Seha L. Meray, Ankara Üniversitesi SBF Yayınları, No. 291, Ankara, 1969. Mango, Andrew, Atatürk, John Murray, London, 1999.
Meray, Seha L.- Osman Olcay, Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri, SBF Yayınları, Ankara, 1977.
Nicolson, Harold, Curzon: The Last Phase 1919-1925, A Study in Post-War Diplomacy, Boston and New York, 1934.
Nur, Rıza - Joseph C. Grew, Lozan Barış Konferansı’nın Perde Arkası, 1922-1923, (Haz.) Ö. Andaç Uğurlu, Örgün Yayınevi, İstanbul, 2007.
Nur, Rıza, Hayat ve Hatıratım II, (Yay. Haz.), Abdurrahman Dilipak, İşaret Yayınları, İstanbul, 1992.
Nur, Rıza, Lozan Hatıraları, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2008.
Okyar, Fethi, Üç Devirde Bir Adam, (Yay. Haz.) Cemal Kutay, Tercüman Yayınları, İstanbul, 1980.
Orbay, Rauf, Siyasi Hatıralar, Örgün Yayınevi, İstanbul, 2009.
Öymen, Onur, Silahsız Savaş, Bir Mücadele Sanatı Olarak Diplomasi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2003, s.369.
Price, Crawfurd, “New Turks for Old”, The Christian Science Monitor, February 23, 1923.
Ronaldshay, Earl of, The Life of Lord Curzon, London, E. Benn Ltd. 1928.
Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilali C 2, Kastaş Yayınevi, İstanbul, 2010.
Smith, Michael Llewellyn, “Venizelos’ Diplomacy, 1910-1923: From Balkan Alliance to Greek-Turkish Settlement”, Paschalis M. Kitromilides (Edt.), Elefterios Venizelos, The Trials of Statesmanship, Edinburgh University Press, Edinburgh, 2006, ss.134-193.
Sonyel, Salahi R., “Lozan’da Türk Diplomasisi”, Belleten, Ocak 1974, C XXXVIII, S 149, s. 41-115.
Sonyel, Salahi R., Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika II, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1991.
Soysal, İsmail, Tarihçeleri ve Açıklamaları İle Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları, C I, TTK, Ankara, 2000.
Şemsutdinoz, A.- Y.A. Bagirov, Bir Karagün Dostluğu, Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye- Sovyetler Birliği İlişkileri, (Çev. A. Hasanoğlu), Bilim Yayınları, No: 45, İstanbul, 1979.
Şimşir, Bilal N., Lozan Telgrafları I, (1922-1923), TTK Yayınları, Ankara, 1990.
Şimşir, Bilal N., Lozan Günlüğü, Lozan Barış Konferansı ve Barış Antlaşması Sürecinin Belgesel Kronolojisi, 1922-1923, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 2012.
Tağmat, Çağla D., “Lozan Barış Konferansı’na Yunanistan Tarafından Bakış: Venizelos’un Dünyasında Lozan”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIV/29, (Güz 2014), ss.141-173.
Tengirşenk, Yusuf Kemal, Vatan Hizmetinde, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1981.
Toprak, Zafer, “Sayısallaşma ya da Cumhuriyet’in Rasyonelleşmesi”, Uluslararası Atatürk ve Çağdaş Toplum Sempozyumu, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2002, s.244-259.
Toynbee, Arnold J. - Kenneth Kirkwood, Turkey, New York, 1927.
Turan, Şerafettin, İsmet İnönü, Yaşamı, Dönemi ve Kişiliği, Kültür Bakanlığı yayınları, Ankara, 2000.
Türkgeldi, Ali Fuat, Mondros ve Mudanya Mütarekeleri Tarihi, Ankara, 1948.
Uzun, Hakan, “Sakarya Muharebesi Sonrasında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Batı’daki Diplomatik Çalışmaları”, 90. Yıldönümünde Sakarya Zaferi ve Haymana, Haz. Hakan Uzun-Necdet Aysal, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2012, s.295-332.
Uzun, Hakan, “Türk Heyeti’nin Lozan’a Gidişi ve Lozan Konferans’ı Öncesinde Avrupa’daki faaliyetleri (5 Kasım 1922-20 Kasım 1922)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S 53, (Lozan Antlaşması Özel Sayısı), 2013, s.329-350.
Yavuz, Bige, Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk-Fransız İlişkileri, Fransız Arşiv Belgeleri Açısından, 1919-1922, TTK, Ankara, 1994.
Walder, David, Çanakkale Olayı, (Çev. M. Ali Kayabal), Milliyet Yay., İstanbul, 1970.

ISSN: 1011-727X
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1984
Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi