HATAY’DA VARLIK VERGİSİ UYGULAMALARI (1942-1943)

Hatay, Mondros Ateşkes Antlaşması ardından Fransızlar tarafından işgalinden tam 21 yıl sonra, Mustafa Kemal Atatürk’ün olağanüstü diplomatik gayretleri sonucu 11 Temmuz 1939 tarihinde tekrar anavatan sınırlarına dâhil edilmiştir. 1 Eylül 1939 tarihinde başlayan İkinci Dünya Savaşı’na aylar kala yaşanan bu gelişmenin sevinci, savaşın başlamasıyla bir nevi yarım kalmıştır. Savaş tüm dünyayı etkilediği gibi Türkiye’yi de hem askerî hem de ekonomik açıdan olumsuz etkilemiştir. Türkiye savaşa girmemiş olsa da bir buçuk milyona yakın genç silahaltına alınmıştır. Millî savunma masraflarının artması, genç nüfusun askerde olması bütçe açığını oluşturmuş, para basımı artmış, üretim düşmüş, fiyatlar ve enflasyon yükselmiştir. Bu gelişmeler halkı ekonomik yönden olumsuz etkilemiştir. Osmanlı Devleti’nden, Cumhuriyet’e miras kalan Müslüman nüfus genelde çiftçilikle uğraştığından Gayrimüslimler ticari piyasaya egemen olmuşlardır. Savaş esnasında yaşanan ekonomik sıkıntı halkın çoğunluğunu yoksullaştırırken bir takım tüccar geçinen vurguncuları ise aşırı zenginleştirmiştir. Bu dönemde ithalat işleri özellikle Gayrimüslimlerin elinde olduğundan kazananlar da yine bu tüccarlar olmuştur. Kazançlar karaborsacılık, stokçuluk ve vurgunculuk gibi yasa dışı yollarla elde edildiği için, vergiden de kaçırılmıştır. Bu yüzden devlet hazinesi gereken geliri sağlayamamış, kamu işlerinde güçsüz ve çaresiz kalınmıştır. İşte bu ekonomik kaostan çıkmak için 1942 yılında bir defaya mahsus olmak üzere Varlık Vergisi çıkarılmıştır. Aşırı kazanç sağlayanlardan alınmak üzere çıkarılan bu vergi, çiçeği burnunda bir il olan Hatay’da da uygulanmıştır. Bu vergi, uygulamaları esnasında ve sonrasında devlete karşı yurtiçinde ve dışında kara propaganda aracı olarak kullanılmıştır. Gayrimüslim nüfus bakımından hiç de azımsanamayacak bir il olan Hatay’daki Varlık Vergisi uygulamaları ise bu açıdan değerlendirildiğinde çok önemlidir. Fakat bugüne kadar bu konuda hiçbir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmada, Hatay’ın ilçeleri de dâhil olmak üzere vergi mükelleflerinin isimleri, vergi miktarları listeler hâlinde yerel gazete Yenigün’den faydalanılarak sunulmuştur. Çalışmamız, Varlık Vergisi uygulamalarına farklı bir kapı aralayarak, bu uygulamaların içeriğinin anlaşılmasına katkıda bulunacaktır.

THE WEALTH TAX PRACTICES IN HATAY (1942-1943)

Exactly 21 years after the invasion by the French after the Mudros Armistice, Hatay was reintegrated into the borders of the homeland on 11 July 1939 as a result of the extraordinary diplomatic efforts of Mustafa Kemal Atatürk. The joy of this development, which took place months before the Second World War, which started on September 1, 1939, was somewhat interrupted by the start of the war. As the war affected the whole world, it also affected Turkey in both security and economic terms. Although Turkey did not enter the war, 1.5 million young people have become soldiers. The increase in national defence expenditures, the military presence of the young population created the budget deficit, emissions increased, production decreased, prices and inflation increased. These developments affected the public negatively. Since the Muslim population inherited from the Ottoman Empire was mostly engaged in farming, non-Muslims dominated the commercial market. The economic distress experienced during the war impoverished the majority of the people, while a number of merchants over-enriched the profiteers. During this period, import jobs were especially in the hands of non-Muslims, and they were the majority of the war-rich people. Since these gains were obtained through illegal means such as trafficking, stocking and profiteering, the tax was also abducted. Therefore, the state treasury could not provide the necessary income; the public affairs were weak and helpless. In order to get out of this economic chaos, asset tax was levied once in 1942. This tax, which was issued to be taken from excess earnings, was implemented in Hatay, a new province. In Hatay, a province that cannot be underestimated in terms of non-Muslim population, the application of wealth tax is a remarkable issue. However, no studies have been conducted on this subject until today. In this study, the names and tax amounts of taxpayers, including the districts of Hatay, are presented by using the local newspaper Yenigün as lists. Our study will contribute to the understanding of the content of these applications by opening a different door to the Asset Tax applications.

PDF

___

Aktar, Ayhan, Varlık Vergisi ve Türkleştirme Politikaları, İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
Artuç, İbrahim, İkinci Dünya Savaşı, 1. Cilt, Kastaş Yayınevi, İstanbul 2003.
Aslan, Gürbüz, Şükrü Saraçoğlu’nun Hayatı ve Siyasi Faaliyetleri, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2014.
Atabey, Figen, “Hatay’ın Anavatana Katılma Süreci”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C 4, S 7, Temmuz 2015, ss.192-209.
Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1991.
Aydın, Mithat, Akseki, Cengiz, “Türk Ulusal Basınına Göre 1938’de Hatay ve Atatürk’ün Ölümünün Hatay’daki Yansıması”, Belgi, C 2, S 15, Kış 2018/1, ss.656-679.
Dayı, Esin, “Hatay Devleti ve Hatay’ın Anavatana Katılması”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S 19, Erzurum 2002, ss.331-340.
Dokuyan, Sabit, “Savaş Ekonomisi ve Varlık Vergisi Üzerine Bir Değerlendirme”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 15, S 2, Aralık 2014, ss.23-56.
Goloğlu, Mahmut, Tek Partili Cumhuriyet (1931-1938), Ankara 1974.
Gönlübol, Mehmet, Sar, Cem, Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası (1919-1938), İstanbul 1963.
Kafaoğlu, A. Başer, Varlık Vergisi Gerçeği, Kaynak Yayınları, İstanbul 2002.
Karabulut, Kerem, “11 Teşrinisani 1942 Tarihli Varlık Vergisi’ne Bir Bakış”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C XI, S 27, Erzurum 2005, ss.325-339.
Karakoç, Ercan, “Atatürk’ün Hatay Davası”, Bilig, S 50, Yaz-2009, ss.97-118.
Kayra, Cahit, Savaş, Türkiye, Varlık Vergisi, Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2011.
Kuruç, Bilsay, Belgelerle Türkiye İktisat Politikası, 1. Cilt, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1988.
Melek, Abdurrahman, Hatay Nasıl Kurtuldu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1986.
Ökte, Faik, Varlık Vergisi Faciası, Nebioğlu Yayınevi, İstanbul 1951.
Pamuk, Şevket, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Küreselleşme İktisat Politikaları ve Büyüme, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2008.
Pehlivanlı, Hamit, Sarınay, Yusuf, Yıldırım, Hüsamettin, Türk Dış Politikasında Hatay (1918-1939), Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları, Ankara 2001.
Sahillioğlu, Halil, “Antakya”, İslam Ansiklopedisi, 3. Cilt, İstanbul 1991, ss.228-232.
Soysal, İsmail, “Hatay Sorunu ve Türk-Fransız İlişkileri (1936-1939)”, Belleten, S 193, Ankara 1985, ss.79-110.
Sökmen, Tayfur, Hatay’ın Kurtuluşu İçin Harcanan Çabalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1978.
Şahin, Mehmet Serkan, “Gaziantep’te Varlık Vergisi Uygulaması”, Belgi, S 15, Kış 2018/I, ss.680-693.
T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü, 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı, Hüsnütabiat Basımevi, İstanbul 1941.
T.C. Resmî Gazete, Sayı: 4255, 11.07.1939.
T.C. Resmî Gazete, Sayı: 5255, 12.11.1942.
Tekin, Mehmet, Hatay Tarihi, Hatay Kültür, Turizm ve Sanat Vakfı Yayınları, Antakya 1993.
Tokgöz, Erdinç, Türkiye’nin İktisadi Gelişme Tarihi (1914-2011), İmaj Yayınevi, Ankara 2001.
Topal, Coşkun, “Sancak (Hatay) Sorunu ve İkinci Dünya Savaşı Öncesi Süreçte Arap Kamuoyundaki Etkileri”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S 2, Edirne 2009, ss.1-16.
Weisband, Edward, II. Dünya Savaşında İnönü’nün Dış Politikası, çev. M. Ali Kayabal, Milliyet Yayınları, İstanbul 1974.
Yenigün, S 3225, 18.11.1942.
Yenigün, S 3231, 12.11.1942.
Yenigün, S 3233, 14.11.1942.
Yenigün, S 3238, 20.11.1942.
Yenigün, S 3239, 21.11.1942.
Yenigün, S 3242, 25.11.1942.
Yenigün, S 3248, 02.12.1942.
Yenigün, S 3249, 03.12.1942.
Yenigün, S 3252, 06.12.1942.
Yenigün, S 3254, 09.12.1942.
Yenigün, S 3256, 11.12.1942.
Yenigün, S 3259, 15.12.1942.
Yenigün, S 3260, 16.12.1942.
Yenigün, S 3261, 17.12.1942.
Yenigün, S 3262, 22.12.1942.
Yenigün, S 3263, 23.12.1942.
Yenigün, S 3265, 25.12.1942.
Yenigün, S 3266, 26.12.1942.
Yenigün, S 3268, 29.12.1942.
Yenigün, S 3269, 30.12.1942.
Yenigün, S 3270, 31.12.1942.
Yenigün, S 3273, 06.01.1943.
Yenigün, S 3274, 07.01.1943.
Yenigün, S 3279, 13.01.1943.
Yenigün, S 3281, 15.01.1943.
Yenigün, S 3284, 19.01.1943.
Yenigün, S 3285, 20.01.1943.
Yenigün, S 3292, 28.01.1943.
Yenigün, S 3299, 05.02.1943.
Yenigün, S 3300, 06.02.1943.
Yenigün, S 3316, 26.02.1943.
Yenigün, S 3317, 27.02.1943.
Yenigün, S 3318, 01.03.1943.
Yenigün, S 3319, 02.03.1943.
Yenigün, S 3345, 31.03.1943.

ISSN: 1011-727X
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1984
Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi