CUMHURİYET DÖNEMİNİN EN ÖNEMLİ AĞIR SANAYİ HAMLESİ: KARABÜK DEMİR VE ÇELİK FABRİKASI(1939-1960)

Bu çalışmada Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren Karabük Demir ve Çelik Fabrikası'nın (KDÇF) tesisi yolunda Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ile Demokrat Parti (DP) Hükümetleri tarafından yapılan girişimler ve üretimin artırılmasına yönelik 1960 yılına kadar gerçekleştirilen icraatlar ve bu icraatların ekonomiye olan katkıları incelenmiştir. Konu, KDÇF'nin kuruluş çalışmaları ; CHP döneminde KDÇF'nin üretim faaliyetleri ; DP döneminde KDÇF'nin üretim çalışmaları adlı başlıkları altında üç bölümde ele alınmıştır. Karabük Demir ve Çelik Fabrikası'nın kuruluşu, üretim faaliyetleri ve bu faaliyetlerin ekonomiye olan katkıları incelenirken sayısal veriler üzerinde değerlendirmeler yapılmıştır. Araştırmanın konusu hakkında literatürde yer alan boşluklar birinci elden kaynakların kullanılması yoluyla doldurulmuştur. Konu incelenirken dönemin Türkiye'si ile Dünyanın demir çelik alanında yaşanan gelişmeleri göz önüne alınarak bu gelişme ışığında verilerin karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesi yapılmıştır. Çalışmada elde edilen sonuç şudur: CHP Hükümetleri'nin gayretleriyle Türkiye'de ağır sanayi hamlesi yönünde yapılan girişimler semeresini vermiş ve 9 Eylül 1939 tarihinde ilk fırının ateşlenmesiyle KDÇF tesis edilmiştir. İleriki dönemlerde, fabrikanın entegre halinde üretim üniteleri tamamlanmış, DP döneminde ise ilaveler yapılmıştır. Bütün ünitelerin hizmete girmesi, Türkiye'de demir ve çelik üretiminin artmasına yol açtığı gibi, diğer sektörlerin gelişmesini de destekleyerek millî ekonomiye katkı sağlamıştır

THE MOST IMPORTANT HEAVY INDUSTRY ATTEMPT OF THE REPUBLICAN PERIOD: KARABUK IRON AND STEEL FACTORY (1939-1960)

This study deals with the activities carried out by the Republican People’s Party and Democratic Party (DP) governments on the way to the establishment of Karabuk Iron and Steel Plant from the early years of the Republic until the 1960s and the contributions of these activities to Turkish economy. The subject is covered in three chapters under the titles of establishment works of Karabuk Iron and Steel Plant ; production activities of Karabuk Iron and Steel Plant during the Republican People’s Party period ; and production works of Karabuk Iron and Steel Factory during the Democratic Party period . The production activities of Karabuk Iron and Steel Plant and the contributions of these activities to the economy were evaluated based on numerical data. The gaps in the literature on the research topic were filled through use of primary sources. The topic was handled through comparison of the developments taking place in the field of iron and steel in Turkey and in the world during the periods under examination. The results obtained in the study can be summarized as follows: With the efforts of the Republican People’s Party governments, attempts made for heavy industrialization in Turkey came to fruition and Karabuk Iron and Steel Factory was established with the first kiln fired on 9 September 1939. In the following periods, the integrated production units of the factory were completed, and extensions were made in the DP period. As all the units were put into service, an increase occurred in iron and steel production of Turkey, thereby contributing to the development of other sectors and thus supporting the national economy

PDF

___

ADIGÜN, Cevat, “Sümerbank’ın Yeni Tesisleri”, Türk Ekonomisi, S 80, Yıl: 8, Şubat 1950, s.35-36.
ALİSBAH, Hulki, “1947’ye Girerken Türkiye Sanayi”, İktisadi Yürüyüş, C 8, S 169, Yıl: 8, 1 Ocak 1947, s.6, 7, 22.
ATAMER, Suha, “Demir Çeliği Tanıyalım, Sülfürik Asit ve Süper Fosfat Fabrikası”, Demir ve Çelik, S 16, Yıl: 2, 1 Eylül 1952, s.357-358.
AYTEKİN, Veli, “Karabük Mamullerini Tanıyalım, Karabük Raylarının Evsafı ve İmalinin Kontrolü Hakkında Bir Etüd”, Demir ve Çelik, S 14, Yıl: 2, 1 Temmuz 1952, s.306-310.
__________, “Memleketimizde ve Avrupa’da Demir Çelik Sanayinin Bugünkü ve Müstakbel Durumu”, Demir ve Çelik, S 11, Yıl: 3, Kasım 1953, s.239- 242.
BEZER, Emin , “Demir Çeliği Tanıyalım, Boru Fabrikası”, Demir ve Çelik, S 10, Yıl: 1, 1 Mart 1951, s.219-221.
BULUTOĞLU, Şadan, “Teknikte Kullanabileceğimiz Başlıca Soğutma Tesisleri”, Demir ve Çelik, S 10, Yıl: 1, 1 Mart 1952, s.203- 209.
“Büyüklerimiz ve Madenciliğimiz”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, S 17, Yıl: 1939, s.3-4.
DAVER, Abidin, “İktisat Sahasında Yapılan İşlerin En Mühimleri”, İktisadi Yürüyüş, C 2, S 22, Yıl: 1, 1 İkinciteşrin 1940, s.8.
“Demir ve Çelik Sanayimiz”, Cumhuriyet, 2 Şubat 1949, Sayı No: 8792.
“Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı Faaliyeti”, Türk Ekonomisi, S 107, Yıl: 10, Mayıs 1952, s.131-136.
ERGÜVENÇ, Fahrettin, “Demir ve Çelik Sanayiinde Son Yenilikler”, Demir ve Çelik, S 3, Yıl: 1, 1 Ağustos 1951, s.54-56.
__________, “Demir Çeliği Tanıyalım, Kuvvet Santrali”, Demir ve Çelik, S 1, Yıl. 3, 1 Ocak 1953, s.447-449.
ERKMENOL, Adnan; TARHAN, Orhan; MUCUOĞLU, Mahmut C., “Türkiye Demir ve Çelik Fabrikalarında İş Kıymetlendirme Çalışmaları”, Demir ve Çelik, S 15, Yıl: 2, 1 Ağustos 1952, s.317-323.
GÜNERGUN, Burhan, “Son Seneler Zarfında Kok Sanayiinde Kaydedilen Yenilikler”, Demir ve Çelik, S 11, Yıl: 1, 1 Nisan 1952, s.225-228.
__________, “Demir ve Çeliği Tanıyalım, Kok Fabrikası”, Demir ve Çelik, S 3, Yıl: 1, Ağustos 1951, s.57-59.
__________, “Karabük İkinci Kok Fabrikası’nın İşletmeye Açılması”, Demir ve Çelik, S 15, Yıl: 2, 1 Ağustos 1952, s.323-324.
__________, “Karabük Mamullerini Tanıyalım, Kok Fabrikası Mamullerinden Yol Katranı”, Demir ve Çelik, S 18, Yıl: 2, 1 Kasım 1952, s.400- 401
GRANİGG B., “Türkiye Demir Endüstrisi ve Hammaddeleri”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, S 4, Yıl: 1936, s.8
KAN, Ahmet, “Bakım Mevzuu Üzerinde Düşünceler”, Demir ve Çelik, S 6, Yıl: 1, Kasım 1951, s.127-130.
“Karabük Fabrikaları, Türkiye Demir ve Çelik Fabrikaları Müessesesi Hakkında Bir Etüt”, İktisadi Yürüyüş, C 11, S 245, Yıl: 11, 25 Mart 1950, s.13.
“Karabük Fabrikaları, Türkiye Demir ve Çelik Fabrikaları Müessesesi Hak- kında Bir Etüt”, İktisadi Yürüyüş, C 11, S 245, Yıl: 11, 25 Mart 1950, s.9, 13, 18.
“Karabük Fabrikası”, İktisadi Yürüyüş, C 6, S 126, Yıl: 6, 16 Mart 1945, s.6.
KAYA, Mithat, “Kok Fırınlarının İşletmeye Alınma Tekniği”, Demir ve Çelik, S 14, Yıl: 2, 1 Temmuz 1952, s.302-306.
KAYA, Mithat; TEKİN, Şahabettin, “Karabük Mamullerini Tanıyalım, Kok ve Kok Tali Mahsulleri”, Demir ve Çelik, S 16, Yıl: 2, 1 Eylül 1952, s.355-357.
KIRAÇ, Ali, “Mikser”, Demir ve Çelik, S 12, Yıl: 3, Aralık 1953, s.268- 270.
KURANER, Harun; Hüsamettin Pınar, “Suni Gübre Davamız”, Demir ve Çelik, S 4, Yıl: 1, Eylül 1951, s.67- 71.
LOKMAN, Kemal, “Türkiye’de Petrol Arama Amacıyla Yapılan Jeolojik Etütler”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Dergisi, S 72, Yıl: Nisan 1969, s.222.
“Maliye Vekili Hasan Polatkan’ın Bütçe Müzakerelerini Açışı Nutku”, Türk Ekonomisi, S 116, Yıl: 11, Şubat 1953, s.45.
“Maliye Vekili Hasan Polatkan’ın 1955 Yılı Bütçe Nutku”, Türk Ekonomisi, S 141, Yıl: 13, Mart 1955, s.72-73.
MİLLETLERARASI İMAR VE KALKINMA BANKASI İKTİSADİ DAİRESİNİN HAZIRLADIĞI RAPOR-V, “Türkiye’de Sanayi ve Madencilik”, İktisadi Yürüyüş, C 11, S 250, Yıl: 11, 31 Mayıs 1950, s.9-12.
MTA, “Umumi Maden Durumu-XIII”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, S 18, Yıl: 1940, s.9.
ÖLÇEN, Ali Nejat, “1923-1938 Döneminde Birinci ve İkinci Sanayi Planları” Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1985, s.133-149.
RONA, Nezih, “Demir Çeliği Tanıyalım, Haddehane”, Demir ve Çelik, S 12, Yıl: 1, 1 Mayıs 1952, s.262-264.
RONA, Nezih; FEMİR, Mehmet, “Amerikan Demir ve Çelik Endüstrisinin Durumu”, Demir ve Çelik, S 16, Yıl: 2, 1 Eylül 1952, s.339-345.
LEOBAN, N. Sjögren, “Sinterin Yüksek Fırında İstimali”, Demir ve Çelik, S 9, Yıl: 3, Eylül 1953, s.191-192.
SUNGUN, Kemal, “Süper Fosfat Endüstrisi”, Demir ve Çelik, Yıl: 1, S 1, 1 Haziran 1951, s.14-17.
SUNGURSOY, Nizamettin Ali, “Dünya Savaşı Karşısında Endüstrimiz”, İktisadi Yürüyüş, C 9, S 87, Yıl: 4, 30 Temmuz 1943, s.6.
TAŞMAN, Cevat Eyüb, “Petrolün Türkiye’de Tarihçesi”, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, S 39, Yıl: 14, Ekim 1949, s.17.
TATAÇ, Ziya, “Olaylar Mayıs 1949, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 73, Yıl: 7, Temmuz 1949, s.157-162.
__________, “Olaylara Bakış, Eylül 1949, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 77, Yıl: 7, Kasım 1949, s.253-262.
__________, “Olaylara Bakış Kasım-Aralık 1949, Ulaştırma Ekonomisi” Türk Ekonomisi, S 80, Yıl: 8, Şubat 1950, s.37-46.
__________, “Olaylara Bakış, Ocak-Şubat 1950, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 81, Yıl: 8, Mart 1950, s. 63-70.
__________, “Olaylara Bakış, Mayıs ve Haziran 1951, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 97, Yıl: 9, Temmuz 1951, s.212-219.
__________, “Olaylara Bakış, Kasım 1951, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 102, Yıl: 9, Aralık 1951, s.378-383.
__________, “Olaylara Bakış, Haziran 1952, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 109, Yıl: 10, Temmuz 1952, s.213-220.
__________, “Olaylara Bakış, Temmuz 1952, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 110, Yıl: 10, Ağustos 1952, s.247-254.
__________, “Olaylara Bakış, Ağustos 1952, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 111, Yıl: 10, Eylül 1952, s.282-285.
__________, “Olaylara Bakış, Eylül 1952, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 112, Yıl: 10, Ekim 1952, s.314-318.
__________, “Olaylara Bakış, Şubat 1953, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 117, Yıl. 11, Mart 1953, s.91-92.
__________, Olaylara Bakış, Kasım 1953, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 127, Yıl: 12, Ocak 1954, s.27-30.
“Olaylara Bakış, Şubat 1954, Sanayi Ekonomisi”, Türk Ekonomisi, S 130, Yıl: 12, Nisan 1954, s.119-126.
“Ticaret ve Endüstri Haberleri”, Demir ve Çelik, S 6, Yıl: 1, 1 Kasım 1951, s.132-134.
“Toprakaltı Servetlerimizi Bulan ve İşleten Etibank”, İktisadi Yürüyüş, C 5, S 51-53, Yıl: 3, 18 Şubat 1942, s.36-39.
“Türkiye Demir ve Çelik Fabrikaları Müessesesi”, İktisadi Yürüyüş, C 10, S:232, Yıl: 10, 20 Eylül 1949, s.168.
“Türkiye’de Endüstri”, Çev. Hakkı Toklu, İktisadi Yürüyüş, C 11, S 241, Yıl: 11, 21 Ocak 1950, s.2, 3, 24.
ULUBAY, Ali, “Demir Çeliği Tanıyalım, Yüksek Fırınlar”, Demir ve Çelik, S 4, Yıl: 1, Eylül 1951, s.84-87.
__________, “Demir Çeliği Tanıyalım, Çelikhane”, Demir ve Çelik, S 7, Yıl: 1, Aralık 1951, s.151-153.
__________, “Demir ve Çeliği Tanıyalım, Yüksek Fırınlar”, Demir ve Çelik, S 4, Yıl: 1, Eylül 1951, s.84-87.
__________, “Demir Çelik Endüstrimizin Gelişmesi ve İstikbali Bakımından Koordinasyonun Rolü”, Demir ve Çelik, S 18, Yıl: 2, 1 Kasım 1952, s.394- 395.
YAZMAN, Aslan Tufan, “Demir Cevheri İhraç Edilmelidir”, İktisadi Yü- rüyüş, C 7, S 151, Yıl. 7, 1 Nisan 1946, s.1.
Cumhuriyet (2 Şubat 1949)
Demir ve Çelik (1951-1953)
İktisadi Yürüyüş (1940-1950)
Türk Ekonomisi (1949-1955
http://www.tdci.gov.tr/html/tarihce.html, Erişim Tarihi, 02.10.2016

ISSN: 1011-727X
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 1984
Yayıncı: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi